İETT’nin dünü bugünü

Kuruluşundan bugüne kadar kullanılan ve halen kullanılmakta olan İETT otobüslerini İstanbul araştırmacısı Akın Kurtoğlu bir çalışma altında topladı

87 yıldır kesintisiz hizmet veren İETT otobüslerine İstanbul halkı ilk defa 1927 yılında merhaba dedi.

İstanbul’da ilk hat Beyazı – Eskipostane arasındadır. Renault-Scémia marka tahta kasalı 4 otobüs, 21 Ekim 1927 gününden itibaren hizmet vermeye başladı. Kestirme yollardan bu mesafeyi yaklaşık 15 dakikada inip-çıkan otobüsler, halk tarafından çok sevildi.

1928 yılında hat Karaköy’e kadar uzatıldı. Zaman içerisinde otobüslerin Beyoğlu üzerinden Taksim meydanına kadar gitmedi kararlaştırıldı. 1929 yılına geldiğimizde Beyazıt-Taksim arası gün boyu git-gel yapıyordu. 1931 yılında hat Taksim-Beşiktaş arası çalışmaya başladı.

2. dünya Savaşı yıllarında Renault markası hizmet dışı kaldığı için, İstanbullular bir süre otobüssüz kaldı ve kent içi ulaşım eskisi gibi tramvaylarla sağlanmaya çalışıldı.

Savaş nedeniyle yurt dışından satışın gerçekleşemediği yıllarda, İsveç’ten 15 adet kamyon satın alınarak otobüse çevrildi. Kasaları çıkartılan otobüslerin yürür aksamları üzerine Elmadağ Belediye atölyesinde yolcu kabini giydirilmeye başlandı.

1943 yılında Scania marka otobüsler ilk defa halkın hizmetine sunuldu. Scanialar artık Eminönü ile Kocamustafapaşa, Maltepe ve Rami semtleri arasında mekik dokumaktaydı.

Kamyondan bozma araçları, aynı yıl Amerika'dan satın alınan Gasoille-White orijinal otobüsler takibetti. Uzun ve sıkıntılı bir yolculuktan sonra parçaları sandıklar halinde İstanbul'a ulaştırılan ve yine Elmadağ atölyelerinde montajı yapılan 9 adet White otobüs, 1943'ün yaz aylarında "Taksim-Beşiktaş" ve "Eminönü-Beşiktaş" hatlarında seferlere başladı.

1954 yılında yeni alınan Scania Vabis B-14 burunsuz model otobüslerle İstanbullular bir ilke şahit oldular. Yeni alınan otobüslerin direksiyonu sağ taraftaydı. Trafikte bazı sıkıntılar yaşanmış olsa da 4 yıl boyunca "Taksim-Boğaziçi-Sarıyer" hattında çalıştırılan Scania-Vabisler, aynı zamanda İdare'nin ilk burunsuz araçlarıydı.

1946’da Ankara Otobüs İdaresi’nde yaşanan büyük bir yangın nedeniyle, İstanbul’daki 6 Ford marka otobüsten 5’i destek amacıyla başkente gönderildi. Anadolu yakasında çalıştırılan otobüslerin Ankara’ya gönderilmesiyle Kadıköy-Üsküdar-Hasanpaşa-Bostancı bölgesi yeniden otobüssüz kaldı.

İETT’nin araç yetersizliği nedeniyle hizmetin aksaması üzerine ÜKHT (Üsküdar-Kadıköy Havalisi Tramvay) Şirketi kendi imkânlarıyla 8 adet Amerikan malı Twin-Coach otobüs satın aldı.

İETT’nin ilk toplu otobüs alımı 1947 yılında yapıldı. İsveç’ten 50 adet otobüs satın alındı. Bu sayede şehirde işleyen filonun sayısı 79’a yükseldi.

1952 yılına gelindiğinde hat sayısı 29’a yükselmişti. 1951 ve 52 yıllarında Federal Almanya'dan iki ayrı alım halinde 100 otobüs temin edildi.

İETT’nin 1954 yılında yaptığı alımla beraber, vişne çürüğü-krem renklere boyalı araç parkı 202'ye çıktı.

1955 yılında satın alınan Mercedes O321H model otobüsler, Boğaziçi hatlarında ve Tünel servislerinde kullanılmaya başlandı. Aynı yıl şehrin Kadıköy bölgesinden sorumlu ÜKHT İdaresi lâğvedilerek İETT'ye katıldı. Böylece her iki yakadaki toplu taşıma hizmeti tek elden verilmeye başlandı.

56-57’li yıllarda Çekoslavakya'dan toplam 300 otobüs birden getirtilerek filonun gençleşmesi ve hizmet verilemeyen bölgelere de, Skoda RO-706 model yeni otobüsler sayesinde servislerin ulaşması sağlandı.

1958 – 1961 yılları arasında İETT Almanya ile toplam 135 otobüslük bir anlaşma yaptı. 3 farklı marka ve modelden oluşan otobüslerin ilk grubu, 1958'in Aralık ayından itibaren hizmete giren 75 araçlık Mercedes O321H-L'lerdi.

1959’da kapasiteleri oldukça fazla olan 30 adet Büssing 6500-TU.10 model uzun otobüs sefere başladı. Büssingler, yolcu talebinin yoğun olduğu Kocamustafapaşa, Taşlıtarla, Zeytinburnu gibi hatlarda hizmete girdi.

30 adet Magirus Saturn-II model otobüs demiryoluyla 1960 yılında İstanbul’a getirildi. Prestij hatları olarak bilinen Levend, Kurtuluş, Maçka ve Etiler servislerinde çalıştırılmaya başlandı.

1959 yılında İETT deneme amaçlı ilk “üç kapılı otobüsleri Sarıyer hattında hizmete sundu. Yapılan deneme seferlerinde daha fazla yolcu taşımaları ve üç kapılı olmalarına rağmen İstanbul'un dar caddelerinde Mercedes O317 model otobüslerden yeterli ölçüde verim alınamadığı görülerek, planlanan 100 adetlik alımın devamı getirilmedi. Eldeki 2 adet ilk "3 kapılı" otobüsler ise geri gönderilmeyerek, 1977 yılına kadar toplu taşıma hizmetine devam etti.

1961 yılında tramvay seferlerine son verilerek “troleybüsler devreye sokuldu. otobüs gibi kısmen bağımsız hareket edebilen lâstik tekerlekli bu ilginç taşıta İstanbullar isim takmakta gecikmedi: "Boynuzlular"...

2 yıl gibi kısa bir sürede 16 hat üzerinde hizmet vermeye başlayan troleybüsler, genellikle eski tramvayların geçtiği yollardan çalışacak şekilde kurgulandı.

1984’e kadar İtalyan menşeli 100 adet San Giorgio marka troleybüsler hizmet vermeye devam etti. Seksenlerin ilk yarısında doruğa çıkan elektrik kesintileri yüzünden trafiği aksattıkları gerekçesiyle troleybüs hizmetine son verildi. Arabaların bir kısmı ESHOT İdaresi'ne devredildi ve 1992 yılına kadar İzmir'de çalışmaya devam etti.

1961 yılında yine Çekoslavya’dan 21 otobüslük mini filo satın alındı. Daha önce getirilenlerin daha gelişmiş versiyonu olan Skoda RTO-Max model otobüsler 1980 yılına kadar hizmet verdi. Fokurdayan bir motor sesine sahip oldukları için, halk arasındaki isimleri "çaydanlık"tı.

1968 yazında İdare İstanbul'un ilk "yerli troleybüsü"nü üretmeye başladı. Şişli atölyelerinde tamamen Türk işçi ve mühendislerinin el emeğiyle, eski model bir otobüsün şasisi üzerine inşa olunan troleybüse "101" kapı numarası konuldu ve "Tosun" ismi verilerek hizmete girdi.

1968 yılında İstanbul’un ilk yerli troleybüsü “Tosun üretilmeye başladı. Şişli’deki atölyede tamamen Türk işçi ve mühendislerinin el emeğiyle, eski model bir otobüsün şasisi üzerine inşa olunan troleybüs "101" kapı numarası ile hizmete başladı.

1984 yılına kadar hizmet veren “Tosunun orijinaline benzeri 2014'de İETT İkitelli atölyelerinde yeniden imal edildi. Bu aracın elektrik motoru desteğiyle turistik amaçlı "Sultanahmed-Taksim" hattında hizmet vermesi düşünülmektedir.

1968 – 1969 yılları arasında İngiltere’den 300 adet Leyland temin edilerek servise verildi. Yarı-otomatik vitesli, debriyajı bulunmayan Leyland-Levend MCW 45/34 serisi otobüsler İstanbullularca çok sevildi, beğenildi.

O dönemde çekilen birçok yerli filmin fonunda Leylandlar’ı görmek mümkün.

1970 – 73 yılları arasında Büssing firmasından 178 adet U-47 model otobüs satın alındı. Bu araçların imalâtında da kamyon şasileri kullanıldığı için biraz denge sorunları yaşasalar ve halk arasında "Yürüyen Pisa Kuleleri" lâkabıyla anılsalar da, çeyrek asra yakın bir süre İETT'ye hizmet ettiler.

Ekonomik sıkıntılar yüzünden 79 yılına kadar yeni otobüs alımı yapılmadı. İETT bu yıl Macaristan'dan toplam 495 otobüs satın aldı. Bu araçların içindeki 195'ininse diğer otobüslerden bir farkı vardı: "İki vagonlu"ydular...

İki vagonlu İkarus IK-280 model uzun otobüsler, araç sıkıntısının yaşandığı İstanbul’un bu sorununu büyük ölçüde azalttı. İlk kez bu derece büyük kapasiteli, uzun ve mafsallı otobüs gören İstanbullularsa onlara "körüklü" adını taktı.

Aynı firmadan otobüsün kısa modelinden 305 adet satın alındı. Bu modellerin de İETT'nin diğer vasıtalarından ayrılan bir özelliği vardı: Yeni otobüsler "iki" değil, "üç kapılı"ydı.

80’li yıllarda 128 adet Mercedes-Benz O302 12.RST model iki kapılı otobüs alınarak, hem Anadolu hem de Avrupa yakasında hizmete sunuldu.

Aynı yıllarda Kadıköy hattında Magirus-Deutz firmasının E-113 model kentiçi modellerinden de 34 adet satın alınarak hizmete verildi.

81 yılının sonlarına doğru, Sıkıyönetim Komutanlığı'nca alınan karar gereği şehrin banliyölerindeki çevre belediyeler lağvedildi. Bu belediyelerin sahip oldukları küçük sayılardaki otobüs filoları da İETT'ye devredildi. Bu sayede 1982 yılı başlarında İdare, farklı marka ve modellerde 142 yeni otobüs ve midibüse kavuştu. Diğer İETT otobüsleri gibi kırmızı-krem renklere boyanan araçlar, 5 yıl boyunca İdare bünyesinde hizmet verdiler.

MAN SL-200 model araçların filoya dahil edilmeleriyle birlikte, iç piyasadan toplam 650 adet solo otobüs, 320’ye yükselen hat sayısında İstanbulluları taşıdı.

1986 ve 87 yıllarında 184 adet MAN marka SG-220 model körüklü otobüslerden satın alındı. Böylelikle İETT araçları içindeki mafsallı otobüs oranı 'ye yükseldi. Dört kapılı körüklü MAN'ların da hizmete girmesiyle birlikte, kentteki belediye otobüslerinin sayısı 1969'u buldu.

Macaristan’dan ikinci nesil Ikaruslar satın alınmaya başlandığında tarih 1991’di. Önce 130 adetlik IK-280 model lâcivert-kavuniçi boyalı körüklü otobüsler getirildi. Bunların sefere girmesiyle birlikte 1979'dan beri hizmet vermekte olan ilk nesil körüklü İkaruslar emekli edildi.

4 yılda toplam 1249 solo Ikarus İETT filosuna dahil oldu. Yeni otobüslerin hizmete alınmasıyla birlikte İdare'nin eski araçları topluca servisten çekildi.

1992 yılında satın alınan 25 adet Ikarus-IK.161 model 4 kapılı körüklü otobüs sadece Anadolu yakasında çalışmaya başladı.

1993 yılında yine bir ilk yaşandı… İlk defa “doğalgazla çalışan otobüsler sefere başladı. 1249 tane satın alınan solo İkarus'un içlerinden 100'ü, tavanlarının üzerinde doğalgaz tüpleri taşımaktaydı. İETT'nin Hasanpaşa Garajı'ndaki dolum tesislerinden beslenen otobüsler, sadece Anadolu yakasındaki hatlarda görev aldılar.

Otobüslerin giremediği İstanbul’un bazı dar caddeleri için 25 adet midibüs temin edildi. Iveco M-24 model araçlar, daha çok kısa soluklu servislerde mekik seferleri gerçekleştirdiler.

1994 yılına gelindiğinde İstanbullular “iki katlı otobüslerle tanıştı. İngiltere’den getirtilen katlı otobüsler, kendileri için özel olarak açılan turistik hatlarda çalışmaya başladı. Bilet fiyatları diğer otobüslere nazaran daha pahalı tutulan DAF'lar Emirgân, Bakırköy, Bostancı, Beykoz, Kartal ve Boğaz köprüsü geçişli hatlarda yolcu taşıdılar.

Engelli vatandaşlar için 1995 – 1996 yılları arasında Hollanda’dan satın alınan Premier model "alçak tabanlı" otobüsler, özürlü hatları olarak adlandırılan servislerde, yine özel hat numaraları altında hizmete girdi. Basamağı bulunmayan Berkhoflar, tekerlekli sandalyelerin rahatlıkla biniş ve inişlerine olanak sağlıyordu.

1997 yılında itibaren 4 yıl boyunca Mercedes firmasınca üretilen O345 model otobüslerden toplam 481 tane tedarik edildi. Çevre ve insan dostu olduklarını vurgulamak amacıyla yeşil renklere boyanan otobüsler halen İdare bünyesinde hizmet vermektedir.

2000’li yıllarda Mercedes firmasının bu kez O345/K mafsallı modellerinden 82 adet satın alındı. Solo tipleri gibi yeşil dış cephe renklerine boyanan körüklüler, yarı-alçak tabanlı olup İstanbul'da kullanılmaya devam etmektedir.

2006 ve 2007 yıllarında Mercedes firmasından bu sefer 394 adet Citaro model otobüsler satın alınarak hizmete sokuldu. Alçak tabanlı araçlar, günümüzde de hizmet vermeye devam etmektedir.

2006 yılında getirtilen Citaro otobüslerin körüklü modellerinden 100 adet daha getirtildi. Araçlar halen İETT’nin çeşitli hatlarında çalışmaktadır.

2007 yılında İETT yeniden katlı otobüs alımı gerçekleştirdi. Macaristan mamulü 52 adet VDL-Mjt model iki katlı otobüs satın alınarak hizmete konuldu. Sözkonusu araçlar bir süre sonra özel işleticilere kiralandı.

Metrobüs’ün 2007’de devreye girmesiyle birlikte, 2 yıllık süreçte Mercedes firmasından toplam 250 adet körüklü otobüs satın alındı. Capacity O530-GL model araçların dış cepheleri, metalik gri-siyah kombinasyonda boyanmıştır.

2008 ve 2009 yılları arasında yine Metrobüs için bu sefer Hollanda’dan araç temin edilmiştir. Bu otobüslerin diğerlerinden bir farkı vardı: Araçlar "çift körüklü ve üç vagonlu"ydu. Birbirlerine iki ayrı noktada mafsallanan kabinlerin toplam uzunluğu 26 metre olup, yalnızca metrobüs hattında hizmet vermektedirler.

Mercedes firmasından 2012 senesinde satın alınan 265 sarı renkli körüklü otobüsler filoya dahil edildi. Conecto model "sarışın"ların bir kısmı kentiçi normal hatlarda, bir kısmıysa Metrobüs hattında hizmet vermektedir.

2012’de Mercedes’ten satın alınan sarı renkli 265 körüklü otobüslerin bir kısmı kent içi normal hatlarda, bir kısmıysa Metrobüs hattında hizmet vermektedir.

2013 yılında bu sefer Otokar firmasından 900 adet otobüs satın alındı. Aynı yıl; Karsan firmasından satın alınan otobüs grubunun 240 araçlık bölümü solo tipte olup, modeli Avancity'dir. Araçlar CNG'li ve sarı renktedir.

Bugün itibariyle filoya yeni katılan otobüslerle birlikte, İETT’nin hizmet filosu 3059 otobüsle kesintisiz hizmet vermeye devam ediyor.