'Kilolu olmak ameliyat için yeterli değil' (Kimler zayıflama ameliyatı olabilir?)

SENİM TANAY KARAKUŞ
senim.tanay@posta.com.tr

Günümüzde önlenebilir ölümlerin sigaradan sonra gelen ikinci önemli nedeni obezite. Obeziteyi en riskli 10 hastalıktan biri olarak kabul eden Dünya Sağlık Örgütü (WHO) obeziteyi sağlığı bozacak ölçüde vücutta aşırı yağ birikmesi olarak tanımlıyor.

TÜRKİYE'DE 5 KİŞİDEN 1'İ OBEZ

Türkiye İstatistik Kurumu'nun yaptığı 2016 Türkiye Sağlık Araştırması'na göre, Türkiye'deki obez bireylerin oranı geçen yıl yüzde 19,6 olarak belirlendi. Bu oran Türkiye'deki her 5 kişiden 1'inin obez olduğunu ortaya koyuyor. Son olarak Türkiye Aile Hekimliği Araştırma Geliştirme Eğitim Vakfı'nın yayımladığı raporda da Dünya Sağlık Örgütü’nün bel çevresi kriterine göre Türkiye'de obezite görülme oranı yüzde 44 olarak açıklandı.

Bu açıklamalar Türkiye'de obezitenin tüm dünyada olduğu gibi salgın bir hastalığa dönüştüğünü gösteriyor. Obeziteyle birlikte seyreden diyabet, hipertansiyon gibi hastalıkların da yaygınlaşmasıyla beraber Türkiye'de obezite cerrahisine yönelenlerdeki artış da bunu destekler nitelikte. Ancak obezite ameliyatları konusunda kafalarda hâlâ soru işaretleri mevcut. "Fazla kilolarından kurtulamayan Deniz Seki mide by-pass ameliyatı olabilmek için 10 kilo daha aldı" haberlerinin ardından bir kez daha obezite ameliyatı olabilmek için gerekenlerin ne olduğu gündeme geldi.


Deniz Seki ameliyat olmak için 10 kilo aldı

Peki bir kişinin obez olduğuna nasıl karar veriliyor? Ameliyat kararı alınırken hangi noktalara dikkat ediliyor? Obezite cerrahisinde kişiye hangi yöntemin uygulanacağına nasıl karar veriliyor? Tüm merak edilenleri Prof.Dr. Mehmet Ali Yerdel cevapladı:

Obezite ameliyatı olacak kişilerin kaç kilonun üzerinde olması gerekir?

Aşırı kilolu olmanız ameliyat olabilmeniz için yeterli değil. Ayrıca en az 2 kez ve en az 6’şar ay süre ile ciddi biçimde diyet yapmış olmanız ve buna rağmen verdiğiniz kiloları fazlasıyla geri almış olmanız birinci koşul. Sadece kilo göz önüne alınarak cevap verilemeyecek bir soru bu. Bir insan 110 kilo olabilir ama boyu 2 metreden fazla ise gene de çok fit hatta boyu 2.20 ise zayıf bile olabilir

Şişmanlık günümüzde kişinin boyunun da hesaba katıldığı çok basit bir formülle sınıflara ayrılıyor. Dünya Sağlık Örgütü'nün bulduğu en kullanışlı çözüm bu. Kilomuzu boyumuzun metre cinsinden karesine bölersek ortaya çıkan rakama Vücut Kitle İndeksi (VKİ) deniliyor. VKİ'nin 20-25 arasında olması normal, 25-30 arasında olması kilolu, 30-35 arasında olması tip 1 obez, 35-40 arasında olması tip 2 obez, 40’ın üstü ise morbid obez olarak tanımlanıyor. Ameliyat gerekliliği, VKİ 40’ın üstünde ise tartışılacak bir konu olmaktan çıkıp şart hale geliyor. Aksi takdirde erken ölüyorsunuz.

VKİ 35-40 aralığında olup insülin direnci, hipertansiyon, karaciğer yağlanması, uyku apnesi, polikistik over sendromu gibi obeziteyle beraber seyreden hastalıklardan en az ikisi ortaya çıkmış ise yine yüzde yüz ameliyat gereklidir denebilir. Son 3 yıldır tip 1 obezlerde de (VKİ 30-35 arası) ortaya çıkan tip 2 şeker hastalığı ve metabolik sendrom varlığında obezite ameliyatları yapılabiliyor.

'HER KENDİNİ KİLOLU BULANA YAPILMAZ'

Her isteyen kişiye obezite ameliyatı yapılır mı?

Obezite ameliyatları estetik kaygılarla oluşan taleplere cevap veren yöntemler asla değil. Yani 'Göbeklendim', 'Belimde yağ birikti', 'Ay 7 kilo aldım' gibi durumların bizim işimizle ilgilisi yok. Obezite ameliyatları sadece morbid obezlere ve 'hastalıklı' obez olanlara yapılır. Tabii ki her kendini kilolu bulana yapılmaz. Son derece net kuralları var. Öte yandan ameliyat yapılabilen obezite düzeyi, bilgi ve deneyim arttıkça giderek düşüyor.

Diyelim ki ameliyat olmak isteyen hastanın kilosu bu ameliyata uygun değil. Doktor "Git, şu kadar kilo al. O zaman bu ameliyatı yaparım" diyebilir mi? Yani obez olmayan bir kişinin obez hale getirilmesi denebilir mi buna?

Bunun normal ya da zayıf birine söylenmesi olanaksız. Zaten VKİ'si 30’un üstünde yani obez olup da yukarıda bahsettiğimiz kriterlere sahip olmayan bazı hastalar için gri bir alan söz konusu olabiliyor. Böyle durumlarda biz hastayı reddettikten sonra daha ziyade hastalar "Hocam ne yapayım yani 15 kilo daha mı alayım? ”diye soruyor. Siz bana tam tersini soruyorsunuz. Ben buna inanmadım, belki hasta ile bir şakalaşmadır. Biz çok ciddi bir işle uğraşıyoruz. Binde 1 bile olsa ölüm riski olan fakat ömrü uzatıcı girişimler bunlar.

'TEK BAŞINA EGZERSİZ YETMEZ'

Kilo bakımından obezite ameliyatı olmaya uygun bulunmayan ancak kilo problemi yaşayan kişiler sporla bu problemden kurtulamaz mı?

Tek başına egzersiz yetmez. Diyet ön koşul. Zaten insanların yüzde 70’i bunu başarıyor. Toplumun yüzde 30’u obez, gerisi normal ya da hafif kilolu. Sürekli iyi ve kaliteli Akdeniz tipi diyetle, düzenli sporla, hiç alkol almayarak ya da sınırlı alkol tüketerek obez olmanız çok düşük bir olasılık.

Obezite cerrahisinde hangi yöntemlere başvuruluyor?

Günümüzün altın standardı, tıpta 'sleeve gastrectomy' olarak bilinen 'tüp mide' ya da 'mide küçültme' ameliyatı. Son 10 yıl içinde kelepçe yöntemi terk edildi, mide by-pass’ı tahtını tüp mideye devretti ve çok yeni olarak da bazı çok özel vakalarda 'duodenal switch' olarak bilinen yeni bir by-pass yöntemi kullanımımıza girdi. Birtakım kriterlere dayanarak her hastaya en uygun olan girişim ama en sık tüp mide ameliyatı yapılıyor.

'BÜTÜN DÜNYADA TÜP MİDE AMELİYATI YAPILIYOR'

Ameliyata karar verilirken sadece operasyonu gerçekleştirecek doktorun görüşü yeterli oluyor mu? Obezite cerrahisinde hangi yöntemin uygulanacağına nasıl karar veriliyor?

Kurallar tıbbın diğer alanlarındakilerle aynı. Nasıl bir koroner by-pass ya da kanser ameliyatı olabilmeniz için bir kurula ya da konseye ihtiyacınız yoksa bunda da aynen öyle çünkü zaten kuralları belli. Öte yandan basına da yansıyan bazı etik dışı vakalar sebebiyle Sağlık Bakanlığı yeni bir çalışma başlattı ve bu kuralların Türkiye genelinde daha da iyi kontrol edilmesiyle ilgili büyük çabaları var.

Hangi yöntemin uygulanacağı kararı ise hastalarımızla birlikte alınıyor. Her hasta ayrı özellikte. Kimi ilk kimisi ikinci ameliyatını oluyor. Kimi 230 kimisi 130 kilo ve bu ameliyat seçimini etkileyebiliyor. Bazılarının ciddi reflüsü var ve bu da ameliyat planını etkileyebiliyor. Sonuç olarak ilk kez ameliyat olacak kişilerin büyük bölümüne bütün dünyada 'tüp mide' ameliyatı yapılıyor.

Kimlere obezite ameliyatı kesinlikle yapılmamalı?

- Hiç diyet denememiş olanlara,

- Cushing hastalığı gibi hormonal nedenlerden obez olanlara,

- Gerçeklik duygusu kaybı ile seyreden ağır psikiyatrik hastalığı olanlara,

- Madde ve alkol bağımlılarına,

- Ergenliği tamamlamamış kişilere,

- Genel anestezi altında ameliyat sakıncası doğuracak kalp, akciğer hastalığı ya da siroz gibi kronik hastalıkları bulunanlara obezite ameliyatları yapılamıyor.