HAZIRLAYAN: ÖZGÜR GÖKMEN ÇELENK

Çocuk Endokrinoloji- Büyüme ve Ergenlik uzmanı Prof. Dr. Atilla Büyükgebiz anlattı:

Boy uzunluğu nasıl değerlendirilir?

Büyüme eğrilerinin olduğu kartlar boy kısalığını değerlendirmede çok önemlidir. Doktor her muayenede çocuğun boy ve kilosunu ölçer, daha sonra bu sonuçları aynı yaştaki diğer çocuklara ait sonuçlarla karşılaştırmak için büyüme eğrisine işler. Büyüme eğrisi, kişinin yetişkin boyuna erişene kadar her yıl kaç santimetre uzadığını gösterir. Hem çocuğun hem de ailesinin tıbbi geçmişinin ayrıntılı olarak bilinmesi, doktora çocuğun boy kısalığıyla ilgili birçok ayrıntı sağlar. Ayrıca çocuğun ve diğer aile bireylerinin geçirmiş olduğu hastalıklar, çocuğun evdeki yaşamı, beslenme durumu, ailedeki büyüme ve cinsel olgunlaşma durumu da çocuğun boy kısalığını değerlendirmede önemlidir.

Boy kısalığı nasıl belirlenir?

Kısa boy, çıplak ayakla ölçülen boyun, o yaş ve cinse göre normal büyüme eğrilerinin alt sınırlarında (10 persentil altı) olmasıdır. Yıllık boy artışının yaşa göre normalden az olması durumunda, büyüme hızı yetersiz olarak değerlendirilir. Yılık büyüme hızı 1-2 yaşlar arasında yılda 8 santim, daha sonra ise yılda 5-6 santimdir. Bir çocuk, ergenlik öncesi yılda 5 santimetreden az büyüyorsa veya takip edildiği büyüme eğrilerinde aynı çizgide devam edemiyor, alt çizgiye düşüyorsa sorun var demektir. Bu durumun tetkik edilmesi gerekir. Aileler çocuklarının boyunun uzamadığını, kıyafetlerinden anlarlar. “Sürekli aynı pantolonu giyiyor” diyerek doktora gidebilirler. Burada yapılan en büyük hata, anne ve babanın boyu örnek gösterilerek, “Çocuğunuzun da boyu size yakın olur, zaten sizin boyunuzda kısa” diyerek tetkikten kaçınmaktır.

Ailevi boy kısalığı nedir?

Ailevi boy kısalığında, kısa boylu çocukların anne-babaları veya diğer yakın akrabaları da kısa boyludur. Bunun nedeni kalıtımdır. Bu çocuklar, büyüme eğrilerinin alt hudutlarında büyürler ancak bulundukları eğriden, daha alt eğriye düşmezler. Yapılan hormonal incelemelerinde, beslenme durumlarında herhangi bir sorun yoktur. Bu çocukların ergenlik çağında boyları uzar ve anne-baba ortalamalarına göre hesaplanan erişkin boylarına ulaşırlar.

Kemik yaşı ne demektir?

Boyu kısa olan her çocuk ve ergende sol el el bileği röntgen filmi tetkiki yapılır. Bu bize kemik yaşı olarak adlandırılan iskelet olgunlaşma derecesini gösterir. Çocuğun doğum tarihinden hesapladığımız kendi takvim yaşıdır. Kemik yaşı boy kısalıklarında, uzun boylulukta, ergenlik değerlendirmesinde, büyüme potansiyelinin ve ulaşılacak son boyun belirlenmesinde yararlıdır.

Kemik yaşıyla boy uzaması arasındaki ilişki nedir?

Sağlıklı çocuklarda kemik yaşı, yıl yıl bakıldığında, çocuğun takvim yaşına hemen hemen paralel ilerler ancak bu ergenlik çağında değişir. Ergenlikte kemik yaşı takvim yaşından geriyse boy uzamasının daha fazla olacağı, kemik yaşı ergenin takvim yaşından ileriyse uzamasının daha az olacağını varsayabiliriz. Ancak şu nokta önemli: Kemik yaşındaki gecikme ya da ileri gitme başka hastalıklara da bağlı olabilir. Tiroid bezinin az çalışması (hipotiroidi), büyüme hormonu eksikliği, ergenlik gecikmesi, beslenme bozukluğu gibi hastalıklarda kemik yaşı takvim yaşından geridir. Aşırı şişman çocuklarda ise kemik yaşı, takvim yaşından ileridir. Bu nedenle kemik yaşındaki gecikme ya da ileri gitme derecesinin başka hastalıklardan kaynaklanıp kaynaklanmadığı mutlaka ayırt edilmeli. Kemik yaşının ileri olduğu en belirgin durum erken ergenliktir. Ergenlik erken yaşta başlarsa, kemik yaşı ilerlemesi daha erken olur. Artık daha fazla büyümenin mümkün olmadığı bir yaş gelir.

ERGENLİĞİN SÜRESİNE DİKKAT!

Ergenlik normalde 3 -5 yıl süren bir süreçtir. Bu süre içinde boy artımı gerçekleşir ancak bazı çocuklarda ergenlik daha kısa sürer. Örneğin, bir kız çocuğunda meme tomurcuklanmasının başlamasından yani ergenlik başlamasından bir yıl sonra adet gözlenirse bu kız çocuğunun boy artışı, adetleri meme tomurcuklanmasından 3 yıl sonra ortaya çıkan kız çocuğuna göre daha az olur ve dolayısıyla boyu daha kısa kalır. Erkek ergenler için de aynı durum söz konusudur, eğer ergenlik erken tamamlanırsa boylar akranlarından daha kısa olur.

EN HIZLI BÜYÜME YAŞI NEDİR?

En hızlı boy artımının gözlendiği yaşlar, kızlarda ilk adetten hemen önce 11.5-12.5 yaşlarında, erkeklerde ise 13-14 yaşlarındadır. En hızlı boy artımı, kızlarda erkeklerden 2 yıl önce olur ve ergenliğin erken veya geç başlamasına göre en hızlı boy artım yaşı değişebilir. Ancak genellikle anne veya baba özelliklerine benzer.

Boy uzaması ne zamana kadar devam eder?

Ergenlikte, ergenlik büyüme hamlesi dediğimiz bir durum var. Kızlarda büyüme hamlesi meme gelişiminin başlamasından hemen sonradır. Erkeklerde büyüme hamlesi kızlardan 2 yıl sonra başlar. Kızlarda meme büyümesiyle başlayan ergenlik büyüme hamlesi ilk adete kadar genellikle tamamlanır. Adetten sonra kızlar ortalama 5-6 santim uzar. Erkekler ise ergenlik büyüme hamlesi bakımından kızlardan daha şanslıdır, boy artımları azalarak da olsa 18-19 yaşına kadar devam eder.