Velayet nedir?

Velayet, 18 yaşından küçüklerin yani ergin olmayanların, ayrıca hakim tarafından kısıtlanan ergin çocukların bakımı ve eğitiminin sağlanması için ebeveynlere verilen haktır. Bu hak aynı zamanda ödevleri ifade etmektedir. Ülkemizin medeni kanununda anne ve babaya velayet hakkı tanınmıştır. Ebeveynler üzerinden velayetin kaldırılması halinde çocuğun bakımını üstlenen akrabaya ise velayeti verilmiş olur.

Velayet sahibi olan ebeveynler kanun kapsamında şu haklara ve ödevlere sahiptir;

Ebeveynler çocukların bakımı ve eğitimi söz konusu olduğunda menfaatini göz önünde tutarak gerekli kararları alır ve uygulayabilirler.

Çocuklar ebeveynlerinin sözünü dinlemekle sorumludur.

Ebeveynler çocuklarına ölçüsüne uygun bir biçimde hayatını düzenleme olanağı sunmalıdır. Hayatında vereceği kararlarda çocuğun düşüncesini göz önünde tutmalıdır.

Çocuklar, ebeveynlerin rızası olmadan evi terk edemez ve yasal sebepler olmaksızın evinden alınamazlar.

Çocukların isimlerini anne ve baba koymalıdır.

Ebeveynler olanaklarına göre, çocuklarının eğitiminden, bedensel ve zihinsel, ruhsal ve ahlaki ayrıca toplumsal gelişimini hem sağlar hem korur hem de bundan sorumludur.

Özellikle zihinsel engelli olan çocuklarda ebeveynler, çocuğun yetenek ve eğilimlerine uygun düşecek ölçüde gerek genel gerekse mesleki eğitim almasını sağlamalıdır.

Bu süreçte çocukların dini eğitimi de ebeveynlere aittir. Çocuk erginliğe ulaştıktan sonra kendi dinini seçmekte özgürdür.

Ebeveynler, velayet çerçevesinde üçüncü şahıslara karşı çocuklarının yasal temsilcisidirler. Yani çocuğun hakkını korumak durumunda onu savunacaklardır.

Velayet altındaki çocuklar, ayırt etme yeteneğine sahip ise ebeveynlerin rızasıyla onların adına hukuki işlemler yapabilir. Bu işlemler söz konusu olduğunda anne ve baba borç altına girer.

Velayet aynı zamanda Medeni Kanuna göre, anne ve babanın velayetindeki çocukların kişiliklerine ve mallarına dair hakları, ödevleri, yetkileri ve yükümlülüklerini de içermektedir.

Ebeveynlerin, çocukların kişiliklerine dair hak ve ödevleri; çocuklarına bakmak, onları gözetmek, geçimlerini en iyi şekilde sağlamak, yetiştirmek, eğitim almalarını sağlamaktır. Bu bağlamda çocukların beklenen ölçüde dürüst, ahlaklı, kötü alışkanlıklardan uzak, çalışkan, başarılı ve kültürlü bir insan olması yükümlülüğü anne ve babaya aittir.

Velayet nasıl kazanılır, neye göre verilir?

Çocuk, evlilik birliği içerisinde doğmuşsa ebeveynler doğumla birlikte çocuğun velayetine sahip olur.

Çocuklar evlilik dışı doğmuş ise; doğumla beraber anne çocuğun velayetini alır. Babanın velayet hakkı ise soy bağı kurulduktan sonra verilir. (DNA testi gibi) Baba, dava açarak, tanıma ve anne ile evlenmesi ile velayet hakkını alabilir.

Çocuk evlat edinilmişse, çocuğun asıl anne ve babasının velayetine son verilir. Velayet çocuğu evlat edinen anne ve babaya verilir. Yalnızca biri yani ya anne ya da baba evlat edinmişse sadece velayeti o kişiye verilir.

Üvey çocuklar ise öz annesi ya da babası olmayan eşin çocuk üzerinde velayeti yoktur. Fakat eşinin çocuğa özen ve ilgi göstermekle yükümlüdür.

Velayetin kaldırılması nedir?

Medeni Kanun 348. maddesine göre, çocuğun ailesi tarafından korunmadığı ve ailenin yetersizliği göz önünde bulundurularak hakim çocuğun velayetini ailesinden alır. Bu karar kapsamında;

Ebeveynlerin ya da her birinin deneyimsizliği,

Anne ve babasının hastalığı,

Annenin ya da babanın hatta her ikisinin başka bir yerde bulunması ya da benzeri sebeplerden dolayı velayetin yerine getirilmemesi,

Çocuğa yeterince ilgi gösterilmemesi ve çocuğa karşı yükümlülüklerin savsaklanması,

Çocuğa karşı aile içerisinde uygulanan şiddet, taciz ya da tecavüz gibi durumlar ve bunların dışarıdan gelmesi söz konusu olduğunda ailenin çocuğun haklarını savunmaması, koruyamaması velayetin anne ve babadan alınması anlamına gelir.

Velayet ebeveynlerden alındıktan sonra çocuğa bir vasi atanır. Verilen kararın aksi söz konusu olmadığı müddetçe, bu durum çiftin doğacak tüm çocuklarını kapsar.

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu'na göre, babanın başka bir yerde yaşaması da velayetin kaldırılmasına sebebiyet verebilir.

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi'ne göre, annenin birlikte yaşadığı kişinin, kız çocuğuna gösterdiği uygunsuz davranışlar, şiddet ve cinsel istismarlar, taciz ya da tecavüz söz konusu olduğunda velayet kaldırılır.