Giriş
Aşılama nedir, aşılama nasıl yapılır?
Aşılama infertilite (kısırlık) tedavisinde kullanılan basit, riski az olan bir yöntemdir. Aşılama nedir, aşılama kimlere yapılır, aşılama nasıl yapılır gibi birçok sorunun cevabını Doç.Dr.Aydın Köşüş Ve Doç.Dr.Nermin Köşüş açıkladı. İşte aşılamaya dair tüm bilinmeyenler…
Aşılama infertilite (kısırlık) tedavisinde kullanılan basit, riski az olan bir yöntemdir. Aşılama nedir, aşılama kimlere yapılır, aşılama nasıl yapılır gibi birçok sorunun cevabını Doç.Dr.Aydın Köşüş Ve Doç.Dr.Nermin Köşüş açıkladı. İşte aşılamaya dair tüm bilinmeyenler…
Aşılamada spremler yıkanıp yoğunlaştırılarak, daha sağlıklı ve hareketli olanlar seçilir. Bunlar daha sonra bir kateter aracılığıyla yumurtlama zamanında rahim içine, yumurtalara yakın bölgeye bırakılır.
Günümüzde mikroçipli aşılama yöntemi adı verilen bir yöntem daha mevcuttur. Bu yöntemle özel çipler sayesinde en kaliteli spermler seçilmekte ve dolayısı ile gebelik şansı normal aşılamaya göre daha da artmaktadır. Normal aşılama veya mikriçipli aşılama tedavisini kliniğimizde yaptırabilirsiniz.
Aşılamayı kimler yaptırabilir?
Aşılama tedavisi, tüplerinden en az bir tanesi açık olan kadınlarda ve ağır üreme sorunu olmayan çiftlerde tercih edilir. Böylece rahim içine konulan spermlerin tüplerde döllenmek üzere bekleyen yumurtalara kolayca ulaşarak gebelik elde edilmesi umulur. Genellikle aşılama işlemi pek çok üreme sorununda ilk seçenek olarak kullanılır. Bunlardan bazıları şunlardır:
• Nedeni bilinmeyen infertilite:
Aşılama bu şekilde sebebi belli olmayan kısırlık durumlarında genelde yumurta geliştirici ilaçlarla birlikte uygulanan ilk tedavi seçeneğidir.
• Endometrioze bağlı infertilite:
Endometriozisi ve/veya çikolata kisti olan kadınlarda yumurtlamada, yumurta kalitesinde, rahmin gebeliğe hazırlanmasında ve döllenme aşamasında oluşabilen bazı problemler gebe kalmayı güçleştirir. Bu hastalarda da yumurtlatma tedavisi ve aşılama uygulanarak bu olumsuzlukların üstesinden gelinmeye çalışılır.
• Hafif-orta erkek infertilitesi:
Erkeklerde semen analizinde bazen bazı anormallikler gözlenir. Bu anormallikler sperm sayısının düşük olması, sperm hareketinin az olması veya spermlerde şekil bozuklukları şeklinde olabilir. Bunlar hafif veya orta şiddetteyse aşılama yapılabilir. Aşılama için sperm hazırlanırken problemli olan spermler ayıklanır ve sağlıklı-hareketli olanlar yoğunlaştırılarak rahim içine verilmek üzere alınır.
• Servikal faktöre bağlı infertilite:
Serviks yani rahim ağzı spermlerin vajinadan rahme, oradan da yumurtaların bulunduğu tüplere geçişi için gereklidir. Rahim ağzının salgıları yumurtlama zamanında değişir. Bu dönemde spermlerin geçişini hızlandıran, spermlerin dölleme kabiliyetini artıran maddeler salgılar. Ancak bazı kadınlarda bu salgı olası gerekenden daha koyu, yapışkandır ve sperm geçişine izin vermez. Hatta bazen bu salgı içindeki maddeler ve antikorlar spermler için öldürücü, hareketlerini kısıtlayıcı olabilir. Rahim ağzının salgısındaki bu tip sorunlar genelde geçirilmiş enfeksiyonlardan, rahim ağzına yapılmış bazı müdahalelerden kaynaklanır. Bazen bu yapısal da olabilir. İşte bu gibi durumlarda aşılama yapılarak rahim ağzı by-pas edilir, spermler direkt rahim içine bırakılır.
• Semen allerjisi: Nadiren bazı kadınlarda eşinin semeninde bulunan bazı maddelere karşı allerji olabilir. Bunlarda ilişki sonrası vajinada yanma, kaşıntı, kızarıklık, şişlik olabilir. Böyle durumların tedavisinde kondom (prezervatif) kullanılır. Ancak kondom kullanımı gebeliği engellediği için, bebek düşünen çiftlere aşılama uygulanır. Aşılama için sperm hazırlanırken semen içindeki allerjiye neden olan maddelerin pek çoğu ayıklanmış olur.
Aşılama tedavisi için uygun muyum?
• Öncelikle buna karar verebilmek için infertiliteyle ilgilenen bir Kadın Doğum Uzmanına muayene olarak sizin için en uygun tedavi seçenekleri hakkında bilgi almalısınız. Aşılama genelde tüm testlerin yapılmasına rağmen her iki eşte de sorun bulunamayan çiftlerde uygulanır. Bunun dışında erken boşalma olan veya sertleşme sorunu olan erkekler için, yada tedaviye cevap vermeyen vajinismusu olan kadınlar için oldukça iyi bir seçenektir.
• Bir kadına aşılama tedavisi yapılabilmesi için en önemli koşul tüplerinin sağlıklı ve açık olmasıdır. Tüplerin açıklığı ve durumunu göstermek için yapılan bazı testler vardır. Bunlardan en sık kullanılanı rahim filmi de denilen HSG (histerosalpingografi) dir. Bunun dışında rahim ve yumurtalıklarla ilgili ciddi sorunların da olmaması gerekir.
• Bir erkekte ise sperm parametrelerinin (sayı, hareketlilik, morfoloji) aşırı bozuk olmaması gerekir. Hafif-orta şiddetteki sorunlar aşılama tedavisi uygulanarak çözülebilir, ancak şiddetli sperm problemlerinde tüp bebekten başka çare olmayabilir. Aşılama Nasıl Yapılır? Aşılama genellikle kısa ve ağrısız bir işlemdir. Aşılama işleminin kendisi birkaç dakika sürer. İşlemin toplam süresi ise yaklaşık 15-20 dakikadır. Genellikle doktorun ofisinde veya klinikte uygulanır. İşlem esnasında ve sonrasında hafif kramplar ve lekelenme olabilir. Ancak işlemden sonra normal aktivitelere hemen veya ertesi gün dönülebilir. Aşılama işleminin aşamaları şöyle sıralanabilir:
• Kadının hazırlanması: Aşılama tedavisine başlamadan önce, anne adayının detaylı muayenesi yapılarak rahimde, yumurtalıklrda ve tüplerde bir sorun olup olmadığı kontrol edilir. enfeksiyon vs varsa tedavi edilir. Bazı kan testleri yapılarak gebelik esnasında oluşabilecek sorunlar için tedbir alınır. Sigara, alkol vb alışkanlıkları olan hastalarda bunlar bırakılır. Doğru ve dengeli beslenme tavsiye edilir. Folik asit içeren ilaçlardan başlanır.
• Yumurta gelişiminin takibi: Aşılamanın başarısı için zamanlama çok önemlidir. Yumurtanın çatlayacağı zaman aşılama yapılır. Yumurtanın yaşam süresi 12-24 saattir. Bu dönemden önce veya sonra aşılamanın yapılması yumurta artık yaşamadığından başarısızlıkla sonuçlanacaktır. Bu nedenle doğal döngülerinde aşılama planlanan, yumurta geliştirici ilaç kullanılmayan hastalarda yumurtlama zamanının belirlenmesi için bazı kan veya idrar testleri yapılır. Bazen de olgunlaşmış olan yumurtalar ilaç kullanılarak çatlatılır ve aşılama zamanı ona göre ayarlanır.
• Yumurta geliştirici ilaçların kullanımı: Bazı hastalarda aşılamanın başarısını artırmak için, bazen de kendiliğinden yumurtlaması olmayan yada yumurtlaması zayıf olan hastalarda daha fazla yumurta geliştirmek için bazı yumurta geliştirici ilaçlar kullanılır. Bunlar iğne veya hap şeklinde olabilir. İlaç kullanan hastalarda yumurtalar olgunlaştığında çatlatma iğnesi kullanılarak çatlatılır. Çatlatma iğnesinden genellikle 24-36 saat sonra aşılama yapılır.
• Semenin hazırlanması: Aşılama işleminden önce 2-5 gün arası cinsel perhiz yapılır. Aşılamanın yapılacağı gün işlemden birkaç saat önce erkek özel bir odada semen örneği verir. Semen örneği yıkanarak, daha hareketli, kaliteli ve sağlıklı spermler seçilerek bir tüpün içine konulur. Semen örneği yabancı maddelerden arındırılır. Bu şekilde küçük hacimli ama yoğunluğu yüksek bir örnek elde edilmiş olur.
• Optimal zamanlama: Aşılama yumurtlamanın tespitinden 1-2 gün sonra yapılır. Çatlatma iğnesi yapıldığında ise iğne uygulandıktan 24-36 saat sonra aşılama yapılır.
• Aşılama Tedavisi: Hasta jinekolojik muayene olacak şekilde hazırlanır. Daha sonra vajene spekulum dediğimiz kaşıklar yerleştirilerek rahim ağzı görülür. Önceden hazırlanmış semen örneği enjektöre çekilir. Daha sonra ince, uzun, yumuşak bir kateter aracılığıyla vajenden ve rahim ağzından geçilerek rahmin içine bırakılır. Sonra kateter ve spekulum çıkarılır. Hasta yaklaşık 15-20 dakika sırt üstü yatarak dinlendikten sonra masadan kaldırılır.
Aşılama sonrasıİşlem sonrası hastalar hemen normal hayatlarına dönebilirler. Bazı hastalarda işlem sonrası hafif kasık ağrısı ve lekelenme olabilir. Bunlar işlemin yapıldığı gün dinlenip ertesi gün normal hayatlarına, günlük aktivitelerine ve cinsel hayatlarına dönebilirler. Aşılama işleminden 2 hafta sonra gebelik testi yapılır. Aşılamanın Başarı Oranları Nasıldır? Aşılama işleminde gebelik oranı her bir tedavi seansı için %3-5’tir. Ancak yumurta geliştirici ilaçlarla birlikte yapılırsa başarı %15-20’ye çıkar. Arka arkaya 3 kez yapılan aşılama işleminde gebelik oranları %60’a çıkar. Üçüncü aşılamadan sonra başarı oranları düşmeye başlar. Bu nedenle genelde 3-6 arası aşılama tedavisi uygulanır. Bu şekilde gebelik elde edilemiyorsa tüp bebeğe geçilir. Aşılama İşleminin Başarısız Olması Durumunda Ne yapmalıyım? Aşılama tedavisi ile bazı çiftler hemen, bazıları birkaç denemeden sonra gebe kalırken, bazı çiftlerde tüm denemelere rağmen gebelik oluşmayabilir. Aşılama tedavisi uygun hastalarda 3-6 kez denenebilir. Ancak bu denemelere rağmen sonuç alınamazsa artık bir sonraki basamağa yani tüp bebek tedavisine geçmek gerekir.
