Giriş
Çocuklar ve bilinçli teknoloji kullanımı
Teknolojinin şüphesiz hayatımıza getirdiği sayısız faydalar var. Ancak teknoloji kullanımı üzerinde kontrolün kaybolması ve teknolojinin ölçüsüz ve sınırsız kullanılması ciddi zararlara sebep olabilir. Günümüzde internet ve ekran kullanımını da kapsayan teknoloji kullanımı; ebeveynler tarafından en çok sınır getirilmeye çalışılan konuların başında geliyor. İstanbul Beşiktaş’ta eğitim veren Özel Ata Koleji’nin Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Servisi, bilinçli teknoloji kullanımı rehberi oluşturdu.
Teknolojinin çocuklar üzerinde sadece olumsuz etkileri olduğunu düşünmek yanlış olur. Teknoloji, olumlu kullanımla birlikte pozitif etkiler sağlarken, bilinçsiz kullanımla birlikte teknoloji bağımlılığına kadar uzanan etkilere neden olabilir.
TEKNOLOJİ KULLANIMININ OLUMLU YÖNLERİ
Teknolojik araçlar, yaşa göre uygun süre ve uygun içerikleri kapsayacak şekilde kullanıldığında çocuklara birtakım fırsatlar sunar. Çocuklara uygun, uzmanların süzgecinden geçmiş çevrimiçi uygulama ve programların (dikkat geliştirme etkinlikleri, el-göz koordinasyonu gerektiren birtakım oyunlar vs); çocukların çok yönlü dikkatini arttırmaya katkıda bulunduğu, görsel bilgileri hızlı bir şekilde alıp işlemelerine yardımcı olduğu, strateji, planlama ve problem çözme becerileri geliştirmelerine destek olduğu bilinmektedir.
Özel Ata Koleji Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Servisi, bu konuda dikkat edilmesi gereken en önemli noktanın çocuğun oynadığı oyunun, içinde bulunduğu dijital platformun ya da izlediği içeriğin yaşa uygunluğu ve süresi olduğunu söylüyor.
YAŞA GÖRE TEKNOLOJİ KULLANIMI
Günümüzde çocuklar, yoğun bir teknoloji kullanımının olduğu evlere doğuyor. Televizyonlar, tabletler, cep telefonları, bilgisayarlar bir arada düşünüldüğünde bir evde yaşayan birey sayısından çok, ekran/teknolojik alet sayısı olduğunu görüyoruz. Doğal olarak çocuklar çok erken yaşlarda teknoloji ile tanışıyor ve teknoloji kullanımı yaşı giderek daha erken görülüyor.
Çocuğun dünyası özellikle erken çocukluk döneminde evi ve ebeveynlerinden oluşur. Dünyayı tanımaya başladıkları bu evde en büyük rol modelleri ise ebeyenlerdir. Teknoloji kullanımı konusu da bu yüzden ebeveynlerin teknoloji kullanımından bağımsız düşünülemez.
Ebeveynlerin teknoloji ile fazla iç içe olması, çocukların teknoloji ile erken etkileşime girmesinin en önemli nedenlerinden birisidir.
Çocuklarda 0-3 yaş döneminde teknoloji kullanımı:
- İnsan yaşamının şüphesiz en kritik dönemlerinden olan 0-3 yaş dönemi, ekran ve teknoloji kullanımı için de büyük bir sınır barındırır.
- Çocuklar bu dönemde onlara bakım verenlerle karşılıklı iletişim içinde olmaya, duygusal ve fiziksel temasa, çevresini ve kendisini keşfetmeye ihtiyaç duyarlar. Tüm bu deneyimler çocuğun ileriki yaşamındaki öğrenmelerinin temelini oluşturur.
- Ekran karşısındaki çocuk, karşılıklı iletişimindeki ve kendi keşiflerindeki aktifliğinden uzak bir noktada, sağlıksız bir pasiflik içerisinde durur. Çocuğun herhangi bir ekran/teknolojik araç karşısında pasif bir şekilde yer alması bilişsel gelişimini oldukça olumsuz bir biçimde etkiler.
- Özel Ata Koleji Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Servisi, bu nedenlerle 0-3 yaş grubundaki çocukların ekranla temasının yok denecek kadar az olması gerektiğinin ve yemek yedirme ya da ağlamasını dindirme amacıyla ekrana maruz bırakılmamaları gerektiğinin altını çiziyor.
Çocuklarda 3-6 yaş döneminde teknoloji kullanımı:
- 3-6 yaş döneminde çocuklar belirli bir süre ve ebeveyn eşliğinde teknolojik aletleri kullanabilir ve ekran karşısında kalabilirler.
- Bu dönemde oynanacak oyunların ve izlenecek çizgi filmlerin eğitici nitelikte olması tercih edilmelidir.
- Çocukların oynayacağı oyunlar ve izleyeceği içeriklerin önceden ebeveyn tarafından oynanması ve izlenmesi teknoloji kullanımını daha güvenli kılacaktır.
- Özel Ata Koleji Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Servisi, bu yaş grubu için ideal ekran süresinin 30 dakika-1 saat arasında sınırlandırılması gerektiğini söylüyor.
Çocuklarda 6-9 yaş arası teknoloji kullanımı:
- 6-9 yaş döneminde çocukların teknoloji kullanımında ebeveyn eşliği kademeli bir şekilde azaltılmaya başlanabilir.
- Ebeveynler, çocuğa eşlik etmese bile çocuğun izleyeceği ya da etkileşime gireceği içerikler için gerekli kontrolleri sağlamalıdır.
- Denetlenmeyen İnternet ortamlarında çocuğun tek bir dokunuşla cinsel içerikli, şiddet içerikli görsel ve videolara maruz kalabileceği, "çocuk oyunu" olarak gözüken oyunlarda yine aynı şekilde şiddet içerikleri ile çok sık karşılaşılabildiğini unutmamak gerekir.
- Bu nedenle çocukların dokuz yaşına kadar kendi kendilerine olabildiğince az çevrimiçi olmaları önerilir.
- Özel Ata Koleji Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Servisi, kullanılan platformların çocuklar için özelleştirilmiş versiyonlarının tercih edilmesi gerektiğini ve bu yaş grubu için ideal ekran süresinin bir saat olduğunu belirtiyor.
Çocuklarda 9-12 yaş arası teknoloji kullanımı:
- 9-12 yaş döneminde teknolojinin sosyalleşme aracı olarak kullanılmaya başladığı görülür.
- Öncesinde gerekli sınırlar ve kurallar belirlenerek bu yaş grubundaki çocuklara cep telefonu alınabilir.
- Özel Ata Koleji Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Servisi, 12 yaşını doldurmamış hiçbir çocuğun sosyal medya kullanımına izin verilmemesi gerektiğini ve çocuğun sahip olduğu teknolojik araçların ebeveynler tarafından izlem ve takibinin yapılmasının önemli olduğunu belirtiyor.
TEKNOLOJİNİN OLUMSUZ KULLANIMI
Çocukların teknoloji ve İnternet'i; denetim ve sınırdan bağımsız bir şekilde kullanması, yaşına uygun sürenin üzerinde kullanması, teknoloji kullanımı sırasında yaşına uygun olmayan içeriklere maruz kalması, gündelik yaşamı ve sorumluluklarını aksatacak biçimde kullanması, teknoloji ve internet kullanımından dolayı fiziksel, bilişsel, sosyal ve duygusal gelişiminin olumsuz etkilenmesi teknolojinin olumsuz/kötüye kullanımıdır.
Çocuklarda olumsuz teknoloji kullanımının fiziksel etkileri:
- Çocuklar, teknoloji ile geçirdikleri süre sağlıklı bir şekilde sınırlandırılmadığı taktirde uykuda olmaları gereken saatleri ekran başında ya da farklı teknolojik aletlerle meşgul olarak geçirebilirler. Uyku düzeninin bozulması çocuklarda saldırganlık gibi dürtüsel davranışların artması, dikkat dağınıklığı gibi olumsuz sonuçlara neden olabilir. Uyku düzeninin bozulması fiziksel bir etki olsa da, uzun vadede çocuğun okul başarısının düşmesi, dürtüsel davranışlarından dolayı sosyal ilişkilerinin zarar görmesi gibi farklı alanlarda da olumsuz sonuçlara neden olabilmektedir.
- Çocuklar, ekran karşısında beslenmek ya da teknoloji kullanımına hızlıca devam edebilmek için yetersiz beslenebilir, fast-food tüketimini arttırabilirler. Özellikle yoğun şeker içerikli gıdaların tüketimi olumsuz teknoloji kullanımında yaygın olarak görülmektedir. Bu durum çocuğun sağlıksız beslenmesine, kilo artışına ve fazla şeker alımından kaynaklanan dürtüsel davranışlara neden olabilmektedir.
- Uzun saatler teknoloji ile iç içe olan, ekran karşısında duran çocuklar diğer çocuklara göre daha az hareket halinde olurlar ve giderek hareketsiz bir yaşam biçimi sürdürmeye başlarlar. Enerjisini sağlıklı bir biçimde, koşarak, hareketli oyunlar oynayarak atamayan çocuklarda dikkat dağınıklığı, agresiflik, sakin kalamama gibi olumsuz etkiler görülmektedir.
- Yoğun teknoloji kullanımı sırasında tekrarlayan küçük el hareketlerini çok sık kullanmaları sebebiyle bilek kasları zarar görebilmekte, fazla ekran kullanımından dolayı ise göz sağlıkları olumsuz etkilenmektedir.
Çocuklarda olumsuz teknoloji kullanımının psiko-sosyal Etkileri:
- Teknolojinin olumsuz kullanımı sürecinde çocuklar; sağlıklı psikolojik gelişimi için gerekli olan kendilerini tanıma, sağlıklı benlik ve kimlik geliştirme, ilgilerini ve yeteneklerini keşfetme süreçlerini aksatabilirler. Bunların sonucu olarak ne istediğini tam olarak bilemez, kendini tanımayabilir ve buna uygun kararlar alamayabilir, öz-denetimini sağlayamayabilir ve sağlıklı hedefler oluşturamayabilirler.
- Uzun süreli ve sınırsız teknoloji kullanımı çocukların sağlıklı bir şekilde sosyalleşmesini, topluma uyum sağlamasını ve yaşına uygun sosyal becerileri edinmesini engelleyebilir. Bunun sonucu olarak ilişki kurma ve sürdürme becelerilerinde sorunlar yaşayabilir, kendilerini sosyal çevreden ve dış dünyadan soyutlama yolunu seçebilirler.
- Fazla teknoloji kullanımının bir getirisi de çocukların kendi kendini oyalamaya, ilgisini çekebilecek faaliyetler aramaya ihtiyaçlarının kalmamasıdır. Bu durum çocukların iç dünyalarının ve hayal güçlerinin gelişmemesine, zengileşmemesine sebep olabilir.
- Denetimsiz ve sınırlandırılmamış bir şekilde teknoloji kullanımı, çocukların siber zorbalık, cinsel istismar gibi travmatik deneyimler yaşamasına neden olabilir.
Çocuklarda olumsuz teknoloji kullanımının zihinsel etkileri:
- Teknolojinin olumsuz kullanımı sürecinde çok fazla uyarana aynı anda maruz kalan çocuklar, aynı aynda çok fazla şeye dikkat etmeye çalışır fakat hiçbirine tam olarak odaklanamazlar. Bunun sonucu olarak çocuklarda dikkat eksikliği görülebilir ve öğrenme süreçleri olumsuz etkilenebilir.
- Erken yaşlardan itibaren ekrana ve teknolojik aletlere çok fazla maruz kalan, ebeveynleri ve çevresiyle etkin bir biçimde iletişim halinde olmayan çocukların dil gelişiminin yaşıtlarına göre geride kaldığı gözlemlenmektedir.
- Erken yaşta yoğun ekran maruziyetinin zihinsel gelişim gerilikleri ve otizm ile ilişkili olduğu yapılan birçok güncel çalışmada tespit edilmiştir.
Ailelere öneriler
Özel Ata Koleji Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Servisi, çocuklar ve biz yetişkinlerin hayatının ayrılmaz bir parçası haline gelen, pandemi ve online eğitim süreçlerinden sonra hayatımız üzerindeki etkisi gözle görülür şekilde artan “teknoloji kullanımı” ile ilgili ailelere önerilerde bulundu.
- Teknoloji kullanımı için çocuğunuzun yaşına uygun sınırları iş birliği içerisinde belirleyin ve bu sınırların nedenlerini çocuğunuzla paylaşın. Bilinçli teknoloji kullanımı için sağlıklı sınırları belirlemek tüm sürecin temelini oluşturacaktır.
- Çocuklarla etkileşim halindeyken mümkün olduğunca teknolojik aletlerle ilgilenmemeniz, çocuğunuzun dikkatinin teknoloji kullanımına kaymaması için ve teknolojik sınırlandırmalarınızda iyi bir rol model olmanızda faydalı olacaktır.
- Çocuğunuz için teknolojik aletlerden arındırılmış, eğlenebileceğiniz, kaliteli vakit geçirebileceğiniz etkinlikler planlayın.
- Teknoloji kullanımını bir “ödül” olarak nitelendirmekten kaçının. Ödevlerini yaparsa bir saat daha tabletiyle oynayabileceğini duyan çocuk için tabletle oynamak eskisinden daha cazip hale gelecektir.
- Teknoloji kullanımı konusunda katı ve keskin geçişlerden kaçının. Kademeli bir biçimde sağlıklı ve yaşına uygun sürelere geçiş yapmanız daha kalıcı ve sağlıklı olacaktır.
- Çocuğunuz film, çizgi film vs. izlerken ya da oyun oynarken belirli aralıklarla yaptığı etkinlikle ilgili sorular sorun. Böylelikle çocuğunuz ekran karşısında pasif bir şekilde kalmayacaktır.
- Uygunsuz içerikli web siteleri ve uygulamalar için gerekli güvenlik önlemlerini aldığınızdan emin olun. Bu önlemler çocuğunuzun teknoloji kullanımını güvenli hale getirecektir.
- Teknoloji kullanımındaki görsel uyaranların etkilerini azaltmak için çocuğunuzu fiziksel, işitsel ve zihinsel etkinliklere yönlendirin. Çocuğunuzun ilgi alanına göre tiyatro, müzik, dans, takım sporları gibi aktiviteler faydalı olacaktır.
- Ailenin tüm üyelerinin birlikte olduğu ve etkileşim içinde olduğu “teknolojisiz aile saati” belirleyin.
- Çocuğunuza bilinçli teknoloji kullanımı için gerekli sınırları koymakta, bunları hayata geçirmekte zorlandığınızı, evinizdeki teknoloji kullanımının sağlıksız olduğunu düşünüyorsanız mutlaka rehberlik servisinden yardım alın.