13 milyarlık poşet temizliği

Türkiye alışverişte ücretli poşet kullanımına geçmek için gün sayıyor. Şu anki duruma göre, 1 Ocak 2019 tarihinden itibaren alışverişte kullandığımız her poşet için 25 kuruş ödeyeceğiz. Mesela 1 Ocak sabahı evimizin altındaki bakkala inip ekmek, domates, salatalık, portakal, peynir ve zeytin alıp ekmeği, meyve ve sebzeleri ayrı poşetlere, sonra da hepsini büyük bir poşete koyduğumuzda alışverişimizin yanında 1 lira 25 kuruş poşet ücreti vereceğiz.

Her alışverişte poşet için ayrıca para ödenmesinin elbette bir caydırıcılığı olacak. Zaten amaç da bu. Zira plastik atıklar çok büyük bir sorun. Poşet deyip geçtiğimiz, ağırlığı sadece 6 gram olan plastik parçası... Ancak her birimizin yılda 440 adet poşet kullandığını düşünürsek bu yılda toplam 35.2 milyar adet ediyor. Oysa bu rakam daha dokuz yıl önce sadece 5 milyar adetti, yani poşet kullanımı baş döndürücü bir hızla artıyor. Bu 35.2 milyar poşet, evlerde içine atık konularak ya da konulmadan çöpe atılıyor. Bu da yılda 211.2 tonluk plastiğin doğaya bırakılması demek.

HERKES KAZANACAK

Milliyet'ten Ebru Sungur'un haberine göre, bu vahşi kirlenmeyi önlemenin yolu, tüketicinin alışkanlıklarını değiştirmek. Bir poşetin fiyatı 25 kuruş olduğunda yılda 8.8 milyar liralık toplam bir rakama ulaşılacak. Son kanun teklifine göre poşet üreticileri de geri kazanım katkı payı olarak poşet başına 11 kuruş ödeyecek.

Yıllık kullanıma vurulursa en azından 3.9 milyar lira... Poşet ücreti ve geri kazanım katkı payı toplamı 12.7 milyar lira, yuvarlak hesap 13 milyar lira olacak. Tabii bu ‘kötü senaryo’. Çünkü asıl amaç tüketicinin poşetten soğuması...

Hedef bir yılda poşet kullanımını yüzde 80 azaltmak örneğin. Hedefe ulaşılırsa toplanan para miktarı belki düşecek ama çevre de bir o kadar az kirlenecek. Her durumda hepimiz birden kazanacağız.

BİR İHTİMAL DAHA VAR: PATATES

Plastik poşetin çevreye zararlarını önlemek için ücretli olmasının yanında başka öneriler de var:

- Markalar üzerlerinde logolarının bulunduğu çok kullanımlı, tekstil ya da benzeri malzemeden torbalar yapmalı. Tüketici bu torbalarla pek çok kez alışverişe çıkabilmeli.

- Marketler, üzerlerinde kendi logolarının bulunduğu, tekrar kullanılabilir poşetlerle alışverişe gelen tüketicilere sadakat kart vermeli. Bu poşetle her gelişte karta bir işaret konmalı ve belirli sayıda tüketici bir indirim ya da promosyonla ödüllendirilmeli.

- Doğada hızlı ve tamamen çözünebilen, nişasta bazlı (örneğin patates) poşetlerin üretimi ve kullanımı yaygınlaştırılmalı.

'ESNAFA POZİTİF AYRIMCILIK OLSUN'

Konunun birincil muhataplarından biri esnaf. Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu (TESK) Başkanı Bendevi Palandöken, poşet kullanımını sınırlandıracak her türlü düzenlemeyi desteklediklerini söyledi. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın da esnafın konuya bakışını öğrenmek için görüşlerine başvurduğunu dile getiren Palandöken şöyle konuştu:

“Elbette ilk günlerde esnaf ile vatandaş poşet ücreti nedeniyle karşı karşıya gelecektir. Zaten 25 kuruş da esnaf için yüksek bir ücret. Biz esnafa pozitif ayrımcılık yapılması, zincir marketlerde fiyat 25 kuruş olsa bile esnafta 10 kuruşta kalması gerektiğini düşünüyoruz. Tabii asıl önemlisi vatandaşın bez torbaya alışması. Bez torbanın kıymetini ninelerimiz bilirdi. Şimdi yeni nesil de öğrenecek.”

'ÜCRET YETMEZ YASAKLANSIN'

Tüketici Dernekleri Federasyonu (TÜDEF) Başkanı Aziz Koçal da poşetin ücretli olmasıyla ilk etapta marketler ile tüketicinin karşı karşıya geleceği görüşünde... Ancak işin ücreti ödeyecek tarafını temsil etmesine karşın Koçal adeta ezber bozuyor: “Evrensel tüketici haklarından biri ‘sağlıklı çevrede yaşama hakkıdır’. Ücretli poşet, tüketimi azaltabilir ama bu yetmez! Tamamen yasaklanmalı! Tüketici poşet yerine geçebilecek ancak doğaya zararsız, toprağa karışma süresi az olan alternatif taşıma kaplarına yönlendirilmeli. Dedelerimizden yadigar kalan fileyi taşıma kabı olarak yeniden hayatımıza sokmalıyız.”

DÜNYA NASIL MÜCADELE EDİYOR?

Dünyada tek kullanımlık plastik torbayla mücadele vergi koymak ve yasaklamak şeklinde. Karar ülkenin tümü için ya da sadece belli başlı şehirler için geçerli olabiliyor. Buradan elde edilen vergi çevre projeleri için kullanılabiliyor. Tek kullanımlık torbaların yerini de geri dönüştürülebilir torbalar alıyor. Dünyadan bazı örnekler şöyle:

- İngiltere 2015 yılında 250’den fazla çalışanı olan zincir marketlerin tek kullanımlık plastik torbalar için 5 pence (yaklaşık 35 kuruş) istemesi kuralı getirdi. 2014’ün ilk 6 ayında önde gelen 7 süpermarkette 7 milyar torba kullanılırken, para kesilmeye başlanınca 6 ayda 500 milyon torba tüketildi.

- ABD’nin başkenti Washington’da 2009’dan beri plastik torba isteyenden 5 sent (yaklaşık 30 kuruş) alınıyor. Bu para çevre projelerinde kullanılıyor. Para kesilmeye başladığından beri plastik torba tüketiminin yüzde 85 azaldığı belirtiliyor. Yine ABD şehri San Francisco 2007’den beri tek kullanımlık plastik torbayı tamamen yasaklamış durumda.

- Kenya 2017’de torba üreticilerini de sorumlu tutacak biçimde tek kullanımlık plastik torbaya karşı sert tedbirler aldı. Bu torbaları satmak ağır para ve hapis cezalarıyla sonuçlanabiliyor.

- Fransa 2016’da tek kullanımlık torbaları tamamen yasakladı. Ülke 2020 itibariyle plastik çatal ve bıçaklara bile yasak getirecek.

- Çin de tek kullanımlık plastik torbayla mücadele eden ülkelerden. 2008’den beri vergi yoluyla kullanım azaltılmaya çalışılıyor. Büyük süpermarketlerde yüzde 60 - 80 arası kullanım azalsa da ülkede perakende ticaretin çoğunun küçük dükkanlardan ve seyyar satıcılardan yapıldığı ve onların plastik torba kullanımının ise önüne henüz geçilemediği belirtiliyor.

1 SANİYEDE ÜRETİLİYOR 500 YIL DOĞADA KALIYOR

- İlk poşet 1977 yılında üretildi.

- Bir poşetin üretim süresi 1 saniye.

- Poşetin mağaza ile tüketici arasındaki el değiştirme süresi 20 dakika.

- Plastik poşetin toprağa karışma süresi 300-500 yıl.