EYT’de eksik prime formül

Sosyal güvenlik sistemine göre emeklilik için üç şart aranıyor. Yaş, sigortalılık yılı ve prim gün sayısı. Bunlardan biri eksik olunca emekli olunamıyor. EYT düzenlemesi 8 Eylül 1999’dan önce sigorta başlangıcı olanların yaş sorununu ortadan kaldırıyor. Buna göre; erkek 25, kadın ise 20 yıllık sigortalılık süresini doldurduktan sonra 5000 gün primi de tamamladıysa hemen emekli olacak. Bu kapsamda 1.5 milyon kişi var. Geri kalanlar da bu şartları tamamladığı tarihte maaş alabilecek.

HERKES İÇİN ALTERNATİF VAR

Aralıkta Meclis’e gelecek düzenleme milyonları heyecanlandırırken prim gün eksiği olanlar veya sigortalılık süresi dolmayanlar farklı çareler aramaya başladı. Hatta 8 Eylül 1999’dan önce çalıştığı halde sigortası yapılmayanlar veya bu tarihten sonra başlatılanlar var. Bu kapsamda sigortalının imdadına ‘borçlanma’, ‘hizmet tespit davası’ gibi seçenekler yetişiyor. Öncelikle hem kadın hem erkek sigortalıların doğum, askerlik, staj ve yurtdışı borçlanması yoluyla esik günlerini tamamlama imkanları bulunuyor.

SİGORTA GİRİŞİ BİLDİRİLMEDİYSE…

Birçok sektörde kayıtdışılık maalesef önlenemiyor. Bir başka deyişle çalışanlar zamanında veya hiç SGK’ya bildirilmiyor. Sigortasız çalıştırılan işçi için prim ödenmiyor. Sigortasız olduğundan ya da sigortası geç yapıldığı için veya eksik yatırıldığından dolayı kişinin primi yetersiz kalabiliyor. Bu durumdaki işçiler, sigortasız çalıştıkları sürelerini, işten ayrıldıktan sonra 5 yıl içinde önce arabulucuya gidip sonuç alamazsa açacakları ‘hizmet tespit davası’ ile tespit ettirebilir. Bu yolla kayıp günlerin geri kazanılabilmesi için şahit ve belgenizin olması önemli.

SGK BİLDİRİMİ OLANDA SÜRE YOK

8 Eylül 1999’dan önce başladığınız bir işte son 5 yıl içinde işten ayrıldıysanız ve sigorta girişiniz de 8 Eylül 1999’dan önceki döneme rastlıyorsa yapacağınız başvuru emeklilik yaşınızı öne çekeceği gibi EYT düzenlemesinden yararlanma imkanınız oluşacaktır. Aynı işyerinde çalışıyor olsanız da işten ayrılmadan hizmet tespit davası açma hakkınız var. Eğer, 1999’dan önce işveren sigorta bildirgesi, sigortalı hesap fişi gibi belgeleri SGK’ya bildirmiş ancak prim hizmet belgesi göndermemişse bu durumda 5 yıllık zamanaşımı süresi işlemez. Bu kapsamdaki kişiler istedikleri zaman yargı yoluyla sigorta başlangıcını geri çektirebilir.

ASKERLİK BORÇLANMASINDAKİ KRİTİK DETAY

Askerlik borçlanması normalde sigorta başlangıç tarihini öne çekmez, sadece prim gün sayısını artırır. Ancak, askerliğini sigortalı çalışmaya başlamadan önce yapmış kişiler askerlik borçlanması yaptıklarında, sigorta başlangıç tarihleri borçlanma yaptıkları gün kadar geri çekilir. Bir başka deyişle 8 Eylül 1999’dan sonra sigortalı olup EYT kapsamına girmeyen bir kişi askerlik borçlanması yaparsa EYT hakkından yararlanabilir. Burada askerlik süresi ve 8 Eylül 1999’dan ne kadar sonra sigortalı olunduğu belirleyici oluyor. Borçlanmanın günlük tutarı 69 lira. 18 ay (540 gün) askerlik borçlanması yapanlar 31 Aralık 2022’ye kadar 37 bin 272 lira ödeyerek tüm bu süreleri primine ekletebilir.

BAĞKUR’LUYA İHYA ŞANSI

7326 sayılı yapılandırma kanunu kapsamında Bağkur borçlarını 1 Kasım 2021’e kadar ödeyemeyen veya yapılandırmayanların 30 Nisan 2021’den önceki prim borcu bulunan hizmetleri dondurulmuş ve silinmişti. Faaliyetlerine devam edenlerin ise sigortalılıkları 1 Kasım 2021 itibarıyla yeniden başlatılmıştı. EYT’den yararlanmak isteyen ve prim ihtiyacı olanlar bu süreleri canlandırabilir yani ‘ihya’sını gerçekleştirebilir.

ANNELERE 2160 GÜN PRİM HAKKI VAR

Anneler doğum sonrası ücretsiz izin kullanır ve 2 yıl çalışmaya ara verirse bu süreleri borçlanabiliyor. Borçlanma hakkı 3 çocuğa kadar tanınıyor. Anneler bu yolla 6 yıla kadar doğum borçlanması yaparak toplamda 2160 gün prim kazanabiliyor. Doğum borçlanması normalde sigortalı işe girdikten sonra yapılan doğumları kapsıyor. Ancak staj döneminde staj sigortası yatmış kadınlar da doğum borçlanması yapabiliyor. Staj sigortası sayesinde bu şekilde borçlanma yapan kadınlar, sigorta başlangıç tarihleri, borçlanma süresi kadar geriye gittiği için EYT kapsamına girip daha erken emekli olabilecek. Staj sigortası olmayan sigortalı kadınlar ise eksik günlerini borçlanmayla kapatabilecek. Öte yandan tüm staj ve çıraklık sigortası olanlar, emeklilik için sigorta başlangıcının bu sigorta tarihlerine çekilmesini yani stajın sigorta başlangıcı kabul edilmesini istiyor.

BELLİ TARİHTEKİ YIPRANMA SÜRELERİ

Yıpranma payı, çalışma şartları ağır olan kişilerin daha erken emekli olmalarının yolunu açan bir haktır. Demir çelik fabrikası çalışanlarından askeri görevlerde yer alan personele kadar yaklaşık 45 iş kolunu kapsıyor. Her meslek dalı yıpranma payı alamaz. Normal şartlar altında çalışan kişilerin emeklilik süreleri yaklaşık 360 gün olarak hesaplanır. Yıpranma süresine sahip olan kişilerde bu zaman dilimi 420-540 gün olarak düzenlenebilmektedir. Yıpranmaya tabi çalışmalarda 23 Mayıs 2002 tarihine kadar olan çalışmaların dörtte biri kadar işe giriş tarihi geri çekiliyor. Bu kapsamda yıpranmaya tabi çalışması olup işe girişi geri çekilebilecek olan kişiler EYT kapsamına girebilirler.

EK PRİM KAZANILABİLEN DİĞER SÜRELER

• 4C’li olarak görev yapan personel mevzuatına göre aylıksız izin süreleri.
• Sigortalı olmaksızın doktora öğrenimi veya tıpta uzmanlık için yurtiçinde veya yurtdışında geçirilen normal doktora veya uzmanlık öğrenim süreleri.
• Sigortalı olmaksızın avukatlık stajını yapanların staj süreleri.
• Sigortalıyken herhangi bir suçtan tutuklanan veya gözaltına alınanlardan bu suçtan dolayı beraat edenlerin tutuklulukta veya gözaltında geçen süreleri.
• Grev ve lokavtta geçen süreler.
• Hekimlerin fahri asistanlıkta geçen süreleri.
• Seçim kanunları gereğince görevlerinden istifa edenlerin, istifa ettikleri tarih ile seçimin yapıldığı tarihi takip eden ayın başına kadar açıkta geçirdikleri süreler.
• 4857 sayılı kanuna göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalıların, kısmi süreli çalıştıkları aylara ait eksik süreleri.