Giriş
Çocukların duygu farkındalığını geliştirmenin yolları
Eğer insan duyguların farkında olursa ve çocuğuna da aynı şekilde bu farkındalığı aşılarsa ruhsal problemler için büyük ölçüde önlem almış olur. Anne ve babaların duygusal okuryazarlık kavramını geliştirmesi duygu farkındalığı oluşturmak ve geliştirmek için büyük ölçüde fayda sağlamaktadır.
Yaşanan duyguların farkında olmak sadece psikolojik problemler yaşandığında değil hayatın her anında hatta günlük yaşamda bile çok önemlidir. Psikiyatri Uzmanı Doç. Dr. Cemil Çelik konu hakkında bilgiler verdi.
Anne babaların duygu farkındalığı için kendini geliştirmesi çocuklarının duyguları ile empati kurabilmesi ve aradaki bağlantıyı sağlamlaştırması için ilk ve önemli bir adımdır. Duygusal okuryazarlığın tanımı kişinin hem kendi duygularını hem de karşısındaki kişinin duygularını doğru bir şekilde tanıma ve o duygulara karşılık verebilme yeteneğidir.
Çocuğa duygular nasıl anlatılır?
Öncelikle çocuğa duyguları tanıtmak gerekmektedir. Onunla duygular hakkında sohbet etmek çocuğun duygu hazinesini geliştirmek için iyi bir yoldur. Okuldan geldiği zaman ona ‘Bugün okulda nasıl hissettin?’ gibi sorular sorulmalıdır. Bu sorular ile çocuk gün boyunca hangi duyguda olduğunu, mutlu olduğu anını veya üzüldüğü anını paylaşır. Bu paylaşım sayesinde duyguları da hem öğrenir hem de pekiştirir.
Çocuklar bazen yaşadığı duygularla baş edemezler. Bu zamanlarda anne babalara olumsuz birçok şey söyleyebilirler. Örneğin senden nefret ediyorum, seni yanımda istemiyorum gibi cümleler kurabilirler. Bu cümleler onların yaşadığı duyguda tıkandığını göstermektedir. Ebeveynlerin yapması gereken şey bu durumda aynı şekilde onlara kızıp kötü cümleler söylemek yerine çocuğun anlatmaya çalıştığı şeyi anlamaya çalışmaktır. Ebeveynlerin yapması gerekenler duygu sözcüğünü sık sık kullanmak, kendi duygusunu çocuğuyla paylaşmak, çocukla duygular konusunda sohbet etmektir.
* Çocuğunuz ile evde yapabileceğiniz duygu ifade etkinlikleri
Çocuğunuz ile evde yapabileceğiniz duygu ifade etkinlikleri, yaşanılan duygu farkındalığı psikoloji için daha doğrusu psikolojiyi korumak için bir ihtiyaçtır. Bu ihtiyacın giderilmesindeki en temel yollardan birisi de duyguları doğru ifade edebilmektir. Bizler birer yetişkin olarak kendi yaşadığımız duyguları doğru bir şekilde tanıyıp yine doğru bir şekilde kullanabildiğimiz zaman çocuklarımıza da yaşadıkları her durumda kolayca yol gösterebiliriz. Çocuklar ile duygular hakkında konuşmak, onlara duyguları anlatmak ve onların hissettikleri duyguları anlamak çocukların gelişiminde önemli bir rol oynamaktadır.
* Fotoğraf etkinliği
Çocuğunuz ile albümünüzdeki mevcut resimlere beraber bakabilirsiniz. Fotoğrafları incelerken oradaki kişilerin hangi duyguda olabileceği, yaşadığı duyguyu hangi olaylardan sonra yaşadığını konuşabilirsiniz. Fotoğraf etkinliği için örnek vermek gerekirse; ‘Buradaki kişi gülüyor. Demek ki mutlu. Belki de çok istediği lunaparka gittiği için böyle mutludur.’ Gibi cümleler ile ona duyguları aşılayabilirsiniz.
* Öykü oluşturma etkinliği
Çocuğunuza kısa bir öykü hazırlayabilirsiniz. Hazırladığınız bu öyküde bazı yerlerde boşluklar bırakarak o boşlukları çocuğunuz ile birlikte tamamlamaya çalışabilirsiniz. Örnek vermek gerekirse; ‘Elif adında bir kız varmış, Elif her gün sabah erken kalkıp okula gidermiş. Bir akşam okuldan eve geldiğinde … olduğunu görmüş. Onu görünce Elif bu durumda çok …’ böyle boşluklar bırakarak öyküyü okurken bu boşlukları ‘kardeşinin oyuncaklarını dağıttığını görmüş’ ve ‘çok üzgün hissetmiş’ şeklinde çocuğunuzla birlikte tamamlayabilirsiniz.
* Uygun çözüm yolları bulma etkinliği
Çocuğunuza yaşadığı bir olayın sonrasında nasıl hissettiğini sorup daha sonra hissettiği duyguya karşılık aradığı çözüm yollarında ona yardımcı olabilirsiniz. Bu durum için birkaç tane olay örneği yarattıktan sonra bu olaylar karşısındaki hissettiği duyguları belirleyip onunla bu duyguların çözüm yollarını konuşup arayabilirsiniz. Mesela, bir arkadaşı ondan izinsiz eşyasını aldığında, oyun oynarken bir arkadaşı oyununu bozduğunda, iki arkadaşı kendisinin yanında tartıştığında ne yapar, ne hisseder gibi sorular sorabilirsiniz. Bu sorular karşısında onunla birlikte bunlara alternatif çözümler üretebilir, ona böyle durumlar yaşadığında yardımcı olabilirsiniz. Sizinle yaptığı bu konuşmadan sonra çocuğunuz olaylara daha
* Sıcak sandalyeye oturma etkinliği
Ailecek yapılan bu etkinlik aile içindeki duyguları güçlendirmede oldukça etkilidir. Çocuğunuz veya aileden başka bir kişi sıcak bir sandalyeye oturtulur. Daha sonra diğer kişiler sıcak sandalyeye oturan kişinin sevdiği olumlu özelliklerini, onun yapmayı sevdiği şeyleri, yaptığı yararlı şeyleri tek tek söylerler. Tüm bunlar bittikten sonra sıcak sandalyede oturan kişi oradan kalkar ve ona söylenenler karşısında nasıl hissettiği sorulur. Sıcak sandalye etkinliği, oturan kişinin kendini daha iyi hissetmesine de yardım eder.
* Empati kurma etkinliği
Empati kurmayı çocuğunuza ne kadar erken aşılarsanız bu hem sizin için hem de onun için çok iyi sonuçlanır. Öğrendikten sonra çocuğunuz duygularını çok daha iyi bir şekilde ifade eder, arkadaşları ile çok daha iyi ve güçlü ilişki kurar ve başkalarının hissettiklerini anlayarak davranışlarını sergiler.
Empati duygusunu çocuğunuza öğretmek için ona birkaç farklı olaylar söyleyip önce onun hissettiği duyguları daha sonra kendi hissettiğiniz duyguları karşılaştırarak konuşabilirsiniz. Örneğin ‘doğum gününde çok istediği hediyeyi alamamak’ gibi bir olay karşısında hissettiklerinizi konuşabilirsiniz.
* Cümle ve duygu etkinliği
Çocuğunuz ile birkaç tane cümle seçin. Cümleleri seçtikten sonra çocuğunuz ile beraber küçük küçük kâğıtlara temel duyguları yazın veya çizin. Belirlediğiniz cümleleri okuduktan sonra çocuğunuzdan bu cümlelere uygun ifadeleri eşleştirmesini söyleyin. Örnek vermek gerekirse: Bugün hastaneye gideceksin, bugün dondurma yemeye gideceksin, arkadaşın Esma hasta olmuş gibi.