Depresyon hakkında bilmeniz gereken her şey: Nedir, nasıl tedavi edilir?

Depresyon zaman zaman herkesin muzdarip olabildiği bir hastalık. Peki neden olur? Nasıl tanı konulur? Depresyonun tedavisi mümkün müdür? Psikiyatri Uzmanı Prof. Dr. Kaan Kora, depresyon ile ilgili merak edilenleri yanıtlıyor. Özgür Gökmen Çelenk / POSTA Depresyon, çeşitli belirtilerle seyreden bir duygudurum bozukluğudur. Ön planda üzgün, mutsuz hissetme, daha önce keyif duyulan aktivitelere karşı isteğin azalmış olması, dikkat-konsantrasyon problemleri, uyku ve iştah bozuklukları gibi bazı şikayetler olur. Hayatımda şu anda beni üzecek, sıkacak bir şey yoktu. Niye ben depresyona girdim? sorusuyla sık karşılaşırız. Oysa depresyon hiçbir sebep olmadan da ortaya çıkabilir. Bazen de bir nedenle tetiklenir. Hayır. Bir mutsuzluk dönemine depresyon diyebilmemiz için bazı ölçütlerimiz var. Bunlardan biri belirtilerin süresi. Kişinin zihinsel ve fiziksel olarak yaşadığı değişiklikler en az 2 haftadır devam ediyor olmalı. İkincisi, yaşanan belirtiler kişinin gündelik yaşamını, hayat kalitesini belirgin biçimde olumsuz etkiliyor olmalı. Değişiklikleri yaşamdaki herhangi bir ruhsal tepkiden ayıracaksak, ona ya ilaçla ya da başka bir tedaviyle müdahale etmek zorundayız. Bu açıdan önemli. Doğal bir durumun arkasından gelen bir tepkiyi, sözgelimi bir kaybın ardından üzüntülü bir dönemi hemen depresyon olarak tarif etmemeliyiz. Çünkü o üzüntü, hayat içinde olmasını beklediğimiz, doğal kabul ettiğimiz bir yas tepkisi olabilir. Ancak üzüntülü dönem uzar, kişinin hayatını olumsuz etkilemeye başlarsa müdahale etmek gerekir. * Depresyonun genetik bir yönü var. Ebeveynlerinden birinin daha önce depresyon geçirmiş olması kişinin depresyona yakalanma riskini birkaç kat artırır.* Kişinin günlük yaşamındaki travmalar, yaşam olayları depresyonun tetiğini çekebilir.* Alkol-madde kullanım bozuklukları depresyonla çok yakından ilişkilidir, neden-sonuç ilişkisi iki yönlü olabilir. Yani alkol-madde kötüye kullanımı depresyon gelişimine zemin hazırlayabilir veya tersi olabilir.* Çok net olmasa da bazı kişilik yapıları depresif duygu duruma yatkınlığı artırabilir.* Günlük yaşamın getirdiği stresle baş etmede güçlük, depresyon nedeni olabilir.* Uzun süreli ağrı, kanser gibi kronik hastalıklar veya kortizon gibi bazı ilaçlar yatkınlığı tetikleyebilir. Anksiyete bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluk gibi başka psikiyatrik hastalıklarda da depresyonla karşılaşma riski yüksektir.* Bekarlarda depresyonun yüksek olduğu söylenir... Evlilik kadınlarda depresyon riskini artıran, erkeklerde ise azaltan bir faktör gibi görünüyor. Bu, aile içi şiddet gibi rollerin baskısıyla açıklanabilir. Bu arada depresyon kadınlarda erkeklere kıyasla 2 kat daha sık. Bu konuda çeşitli açıklamalar var. İlk sırada kadınlardaki hormonal değişiklikler yer alıyor. Hem adet döngüsünde hem de doğum, menopoz gibi dönemlerde büyük hormonal değişikliklerin olması kadınları risk grubuna sokuyor. Ayrıca tiroid bozuklukları gibi depresyonla ilişkilendirilebilecek çeşitli hormonal bozukluklar da kadınlarda daha sık görülüyor. İkinci sırada ise toplumda kadın-erkek eşitsizliğinin getirdiği örseleyici roller var. Yine yaşam olaylarından ya da büyük sosyal değişimlerden kadınlar daha olumsuz etkileniyor. Örneğin savaş, göç, afet gibi durumlarda kadınlar daha fazla travmaya maruz kalıyor. Gündelik yaşamda da şiddet mağdurları genellikle kadınlar. Aşağıdaki belirtilerden en az birkaçından 2 hafta süreyle yakınıyorsanız depresyonda olabilirsiniz.* Gün boyu devam eden depresif duygu durum (üzüntü, mutsuzluk).* Yaparken keyif aldığı aktivitelere karşı ilgi ve zevk kaybı.* İştah ve kilo değişikliği (artış veya azalma).* Uyku düzeninde değişiklik (artış veya azalma).* Davranışlara yansıyacak düzeyde huzursuzluk veya hareketlerde yavaşlama.* Gün boyu süren, dinlenmekle azalmayan yorgunluk, enerji kaybı.* Değersizlik, yetersizlik düşünceleri, suçluluk duyguları.* Dikkat ve konsantrasyon problemleri.* Ölüm ile ilgili düşünceler. İntihar riski yüksek olan bir hastalık mı? Evet, bu risk yüzde 30-40’ları bulabiliyor. Bu açıdan da dikkat etmek, değerlendirmelerde bu riski akılda tutmak lazım. Örneğin erken ebeveyn ya da bir yakınının kaybı… Veya işsiz olmak… Hayatımızı sürdürmek için çalışmak, üretmek, önümüze sunulan daha fazla beklentiyi karşılamak durumundayız. Örneğin önceki neslin kendi çocukları için hedeflediği ya da gerçekleştirdiğinden daha ileri şeyleri yapmak istiyoruz. Çocuklarımızı daha iyi okullarda okutmamız gerekiyor. Toplumun önemli bir kesimi asgari şartları sürdürebilmek için daha fazla uğraşmak zorunda kalıyor. Doğal olarak çalışmıyor olmak, modern hayatın bize dayattığı beklentileri karşılayamamak, depresyonu tetikleyici bir stres faktörü olarak karşımıza çıkıyor. Bu tartışmalı bir konu. Bazı çalışmalar, sosyoekonomik düzeyin düşük olmasının depresyona yatkınlığı artırdığını söylüyor. Ama bu görüşü reddeden, yüksek sosyoekonomik düzeyde beklentilerin ve rekabetin daha fazla olduğunu söyleyen, karşılanmayan beklentilerin depresyon oranını yükselttiğini gösteren araştırmalar da var. Dikkat-konsantrasyonumuz, fiziksel enerjimiz, düşünce akışımız, keyif alma kapasitemiz, motivasyonumuz... Bütün bunlar gündelik aktiviteyi sürdürürken kullandığımız işlevler. Depresyon da bu işlevleri bozar. Depresyonun şiddetine bağlı olarak gündelik bir aktiviteyi yapmak dahi kişi için çok zor gelmeye başlayabilir. Örneğin yerden bir şeyi alıp başka bir yere koymak, banyo yapmak, tıraş olmak çok zor gelir. Kişi daha önce ilgilendiği aktivitelerle ilgilenmemeye başlar. O aktivitelere katılsa da eskisi kadar keyif almaz. Ne kadar dinlenirse dinlensin kendisini hep bitkin hisseder. Uyku kalitesi bozulur, çok uyusa da uykudan dinlenmiş kalkmaz. Bazı hastalar uykuya dalamamaktan şikayet eder, az ve kötü uyurlar. İştah değişikliği olabilir. Bazı hastalar depresyon döneminde fazla kilo alsa da genellikle iştahsızlık görülür, hastalar bir yandan kilo da kaybederler. Cinsel yaşam olumsuz etkilenir, cinsel isteksizlik gibi sorunlar ortaya çıkabilir. Obsesif kişilik özelliklerine sahip olanlar. Örneğin, daha titiz, mükemmeliyetçi kişiler.İçinde melankolik özellikler barındıranlar.Duygularını ifade edemeyen, daha içe kapanık olanlar.Beklentileri yüksek olanlar. Depresyon, ortaya çıkan belirti türü, başlangıç şekli gibi bazı özelliklere göre farklı isimlerle tanımlanabilir.* Tek uçlu depresyon: Mutsuzluk, karamsarlık, üzüntü gibi belirtilerle seyreden klasik depresyon tablosudur.* Bipolar depresyon: Bipolar bozukluğunun seyri içinde gördüğümüz depresyona verilen isimdir. * Atipik depresyon: Beklenenin dışında, uyku ve iştahın arttığı, duygu durumun dış uyaranlarla geçici olarak düzelebildiği depresyon türüdür.* Melankolik depresyon: Depresyonun özellikle sabah saatlerinde daha yoğun olduğu, sabahları erken uyanma, ağır suçluluk düşüncelerinin eşlik ettiği bir alt tiptir. * Pospartum depresyon: Doğum sonrası 2-3'üncü haftadan itibaren ilk 1 yıl içinde ortaya çıkan depresyona verilen isim. * Minör depresyon: Depresyon tanısı koymak için yeterli ölçüt yoktur. Ama kişinin hayatını olumsuz etkileyebilecek yakınmalar bir süredir devam ediyordur.* Mevsimsel depresyon: En az 2 yıl boyunca kişinin art arda aynı mevsimlerde depresyon geçirmesidir. Genellikle sonbahar ve kış aylarında daha sık görülür, bazen de ilkbahar ve yaz aylarında karşımıza çıkabilir * Psikotik depresyon: Depresyon dönemine sanrılar (hezeyanlar) veya varsanıların (halüsinasyonlar) eşlik etmesidir.* Maskeli depresyon: Üzüntü, keyifsizlik, mutsuzluk gibi tipik depresyon belirtilerinden çok vücudunun çeşitli yerlerinde ağrı, sızı, uyuşma gibi fiziksel yakınmalar vardır. Depresif belirtilerin maskelendiği ve daha güç tanındığı bir alt tiptir.