Giriş
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu nasıl tanınır?
Özellikle çocuklar arasında yaygın olan dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tedavi edilmediğinde yaşamı birçok farklı yönden olumsuz olarak etkiliyor. İşte belirtiler ve tedavi yöntemleri...
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu nasıl tanınır?
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) nörogelişimsel bozukluklar (gelişim döneminde başlayan hastalıklar) kategorisine girer ve dikkatsizlik, düzensizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik ile karakterizedir.
Dikkat eksikliği oldukça yaygındır ve çocuklarda yetişkinlere göre daha fazla görülür. Çocuklukta başlayan DEHB genellikle yetişkinlikte de devam eder ve sosyal, okul ve iş alanlarında zorluklara neden olur.
Dikkat eksikliği belirtileri
Dikkat eksikliği belirtileri birden çok durumda ortaya çıkar, evde, okulda veya işte. Bu bozukluk bebeklik döneminde başlayabilir. Sıklıkla, dikkatsizliğin daha fazla engelleyici olduğu ilkokul yıllarında tespit edilir.
Dikkat eksikliği bozukluğu ile ortaya çıkan belirtiler genel olarak şunlardır:
Dikkatsizlik
Kişi görevden aşırı sapma, azim eksikliği, dikkati sürdürmede zorluk, anlayış eksikliğinden kaynaklanamayan dağınıklık gösterir. Ayrıca planlama yeteneğinden yoksundurlar. Dikkatin bu süreksizliği öğrenmeyi tehlikeye atar, problem çözme ve yetişkinler ve akranlarla sağlıklı ilişkiler kuramama gibi bilişsel sorunlara yol açar.
Hiperaktivite
Çocuk hiperaktif davranış ve öz düzenleme eksikliği sergiler. Bu eksiklikler, orantısız ve uygunsuz davranışlar, aşırı konuşma, tepkileri engellemede zorluk ve kurallara ve değişimlere saygı göstermede zorluklara neden olur. Yetişkinlerde, hiperaktivite kendini aşırı huzursuzluk veya kişinin aktivitesinin başkaları üzerinde yıpratıcı etkisi ile ortaya çıkar.
Dürtüsellik
Genellikle yüksek riskli, aşırı aceleci ve ani eylemlerle kendini gösterir. Dürtüsellik, anında ödül alma arzusunu ifade edebilir ve ayrıca, olası sonuçları düşünmeden başkalarının sözünü kesmek veya önemli kararlar almak gibi müdahaleci davranışlarla kendini gösterebilir.
Yetişkinlikte DEHB belirtileri
Çocukluk çağı bozukluğunun tipik semptomlarından bazıları, yaşamın sonraki aşamalarında tekrarlama eğilimindedir. Yetişkinlerde ve gençlerde en sık görülen belirtiler şunlardır:
- Kendini farklı şekillerde gösteren kronik dikkatsizlik.
- Dikkat dağınıklığı, dikkati uzun süre verme ve sürdürme ve verilen görevleri tamamlama yeteneği.
- Uzun süreli zihinsel çaba gerektiren işlerden kaçınma eğilimi, ana temaya odaklanamama, unutkanlık.
- Davranışsal ve sözel dürtüsellik (oturmada zorluk, sonuçları düşünmeden bir şeyler yapmak, konuşkan olmak).
- Düzensizlik (düşünce ve eylemin planlanmasında kaos ve rastgelelik).
- Zayıf sosyal ve zihinsel beceriler.
- Sıkılmak ve işinin performansından veya günlük yaşamın diğer yönlerinden tatmin olmakta zorluk çekmek.
- Duygusal değişkenlik.
- Zayıf okul performansı.
Dikkat eksikliği nedenleri
Araştırmalar, DEHB'nin gelişiminde genetik faktörlerin önemli bir rolü olduğunu gösteriyor. Genetik aktarım, motor aktivite seviyelerini etkiler ve bu nedenle, bozukluğun kalıtsal bir temeli olduğu varsayılır. Daha şiddetli belirtilerin varlığında, bozukluğun gelişiminde genetik faktörlerin ağırlığının daha fazla olduğu gösterilmiştir. Özellikle DEHB'li çocuklar, öz kontrol ile ilgili beyin devrelerini etkileyen bir gelişimsel eksiklik gösterirler.
Bazı araştırmalar, DEHB olan kişiler ile bu hastalıktan etkilenmeyen kişiler arasındaki önemli farklılıkların altını çizmiştir. DEHB'li kişilerin duyguları ve motivasyonu yöneten beyin bölgeleri daha küçüktür. Ayrıca, DEHB'li okul öncesi çocukların, tipik olarak bilişsel ve davranışsal kontrolle ilgili olan frontal, temporal ve parietal loblar dahil olmak üzere serebral korteksin birçok bölgesinde önemli ölçüde azalmış beyin hacmi sergiledikleri gözlemlenmiştir.
Dikkat eksikliği tanı ve tedavisi
DEHB tedavisi, farmakolojik, psiko-eğitimsel ve psikoterapötik müdahaleleri birleştirebilen multidisipliner bir tedavidir. DEHB'li ergenler, çocuklar ve yetişkinler için etkili ilaçlar vardır. Ayrıca psiko-eğitimsel ve psikoterapötik müdahaleler ilaç tedavisi ile birleştirilir. DEHB'li hastanın psikolojik tedavisi, bozuklukta yer alan tüm eksiklik alanlarını içerir.
Çocuğa yaşamın farklı alanlarında kendi davranışlarını planlamada sistematik bir şekilde rehberlik eden ve problem çözme yeteneğini artıran yöntemler gösterilir ve öğretilir. Kişinin eylemlerini izleme yeteneğinin kazanılmasına, dürtüsellik ve dikkatsizliğin kendi kendini düzenleme kapasitesinin geliştirilmesine büyük önem verilir. Çocuk ayrıca kendini düzeltebilmek için hatalarından önemli bilgiler çıkarmayı öğrenir, aynı zamanda olumlu sonuçlar elde etmek için kendini nasıl ödüllendireceğini de öğrenir.
Müdahale ayrıca, daha yeterli ve işlevsel bir şekilde yanıt vermek ve ilişki kurmak için sosyal becerileri, daha etkili etkileşimlerin geliştirilmesini ve başkalarının duygusal durumunu anlama yeteneğini artırmayı amaçlar.