Giriş
Dünyanın en garip sendromunun perde arkası! Banka soygunuyla başlayan hikaye: Stockholm Sendromu 51 yaşında
Her şey, sıradan bir banka soygunu gibi başlayan ve sonrasında adını tarihe yazdıran bir olayla başladı. Bu olay, zamanla kitaplara, filmlere ilham veren ve derinlemesine araştırılan bir kavramın doğuşuna zemin hazırladı. 'Stockholm Sendromu' olarak bilinen bu psikolojik olgu, sıradan bir soygunun ötesine geçerek insan psikolojisinin karmaşıklığını gözler önüne seren bir fenomene dönüştü. Peki, Stockholm Sendromu'nun kökeni nedir ve nasıl bu kadar dikkat çekici hale geldi?
Tam olarak 51 yıl önce dünya yeni ve tartışmalı bir kavramla tanıştı. Rehinelerin onları esir tutanlara karşı geliştirdikleri duygusal bağı tanımlayan bu terim, hem desteklendi hem de yoğun eleştirilere maruz kaldı. İşte, bu ilginç kavramın arkasında yatan hikâye...
HER ŞEY BİR SOYGUNLA BAŞLADI
Hürriyet.com.tr'den Sevin Turan'ın derlediği habere göre olay, 23 Ağustos 1973 yılında gerçekleşti ve her şeyin başlangıcı oldu. İsveç'in başkenti Stockholm'de yaşanan bir banka soygunu, halk arasında 'cellatına aşık olmak', tıpta ise 'Stockholm Sendromu' olarak geçen o tanının perde arkasına ışık tutuyordu. Tam 6 gün süren olayın arkasından bambaşka detaylar çıktı.
SUÇLULAR İLE BAĞ KURDULAR
Bir bankayı soymayı amaçlayan soyguncular, altı gün boyunca insanları rehin aldı. Bu süre zarfında rehineler, suçluya karşı beklenmedik bir duygusal bağ geliştirdiler. Olay, sadece soygunun kendisiyle değil; rehineler ve soyguncular arasındaki bu tuhaf ilişkiyle de dikkat çekti.
ARKADAŞINI VURULMAYA İKNA ETMEYE ÇALIŞTI
23 Ağustos 1973'te başlayan ablukanın ikinci gününde ilginç bir olay meydana geldi. Soygunculardan Jan-Erik Olsson, polise ciddi olduklarını kanıtlamak amacıyla banka çalışanlarından biri olan Sven Säfström'ü bacağından vurmayı planlıyordu. Bu sırada Enmark dehşete kapılan çalışma arkadaşını sakinleştirmeye ve durumu kontrol altında tutmaya çalışıyordu. 23 yaşındaki Kristin Enmark, bankada silah zoruyla rehin tutulan dört kişiden biriydi. Dehşet içerisindeki Enmark'ın ağzından ise "Ama Sven, sadece bacağından vuracak." sözleri döküldü.
'GERÇEKTEN UTANÇ DUYUYORUM'
Takvimler 2016 yılını gösterdiğinde rehinelerden biri olan Kristin Enmark, BBC'de yayınlanan 'Witness History' isimli programa konuştu. O an yaşadıklarıyla ilgili şu sözleri aktardı:
"Jan ona, 'Bacağında herhangi bir kemiğe zarar vermeyeceğim. Hafif yaralanacağın bir yere ateş edeceğim' demişti. O esnada Sven'in bacağından vurulmaya izin vermemekle ödleklik ettiğini düşünüyordum. Bence bunu düşünmem ve söylemem korkunç bir şey ama bence aynı zamanda böylesi absürt durumların insana ne yapabileceğini göstermesi açısından da önemli. Böyle durumlar ahlaki kaymalara neden oluyor. Bu konuda gerçekten utanç duyuyorum."
STOCKHOLM SENDROMU' OLAYIN SEMBOLÜ OLDU
"Stockholm Sendromu" terimi, İsveçli kriminoloji uzmanı ve psikiyatrist Nils Bejerot tarafından ortaya atılmıştır. Bu kavram, rehinelerin kendilerini esir alanlara karşı geliştirdikleri mantık dışı bağlılığı tanımlamak amacıyla 1973 yılında yaşanan 6 günlük banka kuşatmasının ardından literatüre kazandırılmıştır.
Bejerot, rehinelerin soygunculara karşı gösterdiği empati ve bağlılık gibi beklenmedik duygusal tepkilerin psikolojik bir fenomene işaret ettiğini fark etmişti. Bu gözlemler sonucunda "Stockholm Sendromu" terimi, hem bu olayın bir sembolü haline geldi hem de insan psikolojisinin karmaşıklığını anlamak için önemli bir kavram olarak psikiyatri literatürüne girdi.
SOYGUNCULARIN MAHKEME MASRAFLARINI ÜSTLENDİLER
Mahkeme sürecine gelindiğinde birbirinden şaşırtıcı gelişmeler yaşandı. Bunların en başında ise rehineler, aralarında para toplayarak soyguncuların savunma masraflarını üstlenmesi bulunuyor. Bu durum, soygunun ötesinde insan psikolojisinin karmaşıklığını gözler önüne serdi. Rehineler, soygunculara karşı şefkat ve empati beslemeye başlamışlardı.
'REHİNELERİN KALBİNİ ÇALDILAR'
En dikkat çekici olaylardan biri ise banka çalışanlarından bir kadının, nişanlısından ayrılarak cezası tamamlanan soygunculardan biriyle evlenmesiydi. Olayın ardından yapılan yorumlar da oldukça ilgin. Öyle ki "bankadan para çalamadılar ama rehinelerin kalbini çaldılar" şeklinde yorumlar dahi yapıldı.
GAZETE PATRONUNUN KIZI KAÇIRILDI
İsveç'te yaşanan olayın ardından sadece 1 yıl geçmişti. ABD'de yaşanan banka soygunun sonrasında bu kavramın beklenmedik bir şekilde popülerliğini artırdı. ABD'li gazete patronu Randolph Apperson Hearst'ün kızı Patty, silahlı milisler tarafından kaçırıldı. Kaçırılma sonrasında yaşanan olaylar, Patty'nin kendisine karşı sempati duymasıyla başlamıştı. Öyle ki daha sonra onlarla beraber başka bir soyguna dahil olacak kadar bağ kurmuştu.
BELGESELE KONU OLDULAR
1980 yılında BBC'nin 'Inside Story: Hostage Cops' belgesine 2 isim konu oldu. Onlar, Bolz ve Schlossberg'den başkaları değildi. New York emniyeti bünyesinde kurulan esir müzakere timiyle ilgili çarpıcı açıklamalarda bulundular. Timin temelinde benzer olayların şehirde de yaşanabileceği korkusu bulunuyordu. Ekibin amacı, Hollywood filmlerinden çok başkaydı. Yüksek tansiyonlu silahlı müdahale, istedikleri şey değildi. Ekibin tek isteği, kimsenin canının yanmamasıydı.
ERTELEME STRATEJİSİ!
Polisler, belgeselde oldukça çarpıcı detaylara yer verdiler. Bunlardan biri de erteleme stratejisiyle ilgiliydi. Bu teknik, suçluların daha fazla hata yapmasına olanak tanıyordu. Böylece rehinelerle suçlular arasında bir bağ kurulmasına yol açtığını ve olası kanlı bir sonu engelleme ihtimalini artırdığını ifade ettikleri anlatılıyordu.
DIŞ DÜNYAYLA TEMAS KURMADAN NE KADAR DAYANILABİLİR?
Schlossberg, belgeselde önemli açıklamalarda bulundu. Bunlardan bir diğeri ise durumun kontrolünün tamamen poliste olması gerektiğiydi. Bu detay, hayati bir önem taşıyor. Schlossberg, 'ya müzakerecimizle konuşursun ya da kimseyle konuşamazsın' mesajının mutlaka ama mutlaka verilmesi gerektiğinin altını çizdi. "Avukatları, anneleri, din adamlarını istemiyoruz; onların konuşmasını istemiyoruz. Suçlular konuşmak istedikleri kişiyle konuşmalarına izin verene kadar kimseyle konuşmayacaklarını hayal ederler. Ama gerçekte bir odada oturup dış dünyayla temas kurmadan ne kadar süre dayanabilirsiniz ki?" şeklinde sözlerine devam etti.
TEORİNİN ARKASINDA YATAN SEBEP NEYDİ?
Stockholm polisi, banka soygunu sırasında deneyimsizce birçok hata yaptı. Soyguncu Olsson; 3 milyon İsveç kronu, bir kaçış aracı ve hapisteki arkadaşı Clark Olofsson'un serbest bırakılmasını talep etti. Parayı ve aracı elde edemese de psikiyatrist Nils Bejerot, Olofsson'un bankaya getirilmesini önerdi. Olofsson'a ceza indirimi karşılığında polisle iş birliği yapma görevi verildi.
Bejerot, bu olguyu başlangıçta "Norrmalmstorg Sendromu" olarak adlandırmıştı. Bu isim, olayın gerçekleştiği yer olan Norrmalmstorg Meydanı'ndan ilham alıyordu ve bu yeni psikolojik fenomeni tanımlamak için kullanıldı.
Bazılarına göre Bejerot'un bu teoriyi öne sürmesinin asıl amacı, kuşatma sırasında kendisi ve polislerin yaptığı hataları örtbas etmek, sorumluluğu rehinelere yükleyerek dikkatleri başka yöne çekmekti. Bu iddia, olayın ardından yapılan tartışmalarda sık sık gündeme geldi.
'SOYGUNCUYA TÜM KALBİMLE GÜVENİYORUM'
'Karizmatik suçlu' olarak da bilinen Olofsson, rehineler arasında yer alan Kristin Enmark'ı dönemin İsveç Başbakanı Olof Palme'yle telefonda konuşmaya ikna etmişti. Telefonda konuşmayı kabul eden Enmark'ın ağzından "Ne olur bir otomobil gönderin ve bizim onlarla birlikte bankadan ayrılmamıza izin verin. Bence siz bizim hayatlarımızla dama oynuyorsunuz. Ben Clark'a ve soyguncuya tüm kalbimle güveniyorum. Çaresiz değilim. Bize bir şey yapmadılar. Bilakis çok nazik davrandılar. Ama ben neden korkuyorum biliyor musun Olof? Polisin saldırmasından ve ölümümüze neden olmasından." sözleri döküldü.
İSVEÇ KAMUOYU ŞAŞKINA DÖNDÜ!
Rehineler, günlerce bankanın kasasında tutuldu ve bina silahlı polislerle çevriliydi. Polis, sonunda tavanı delip göz yaşartıcı gaz kullanarak suçluları etkisiz hale getirmeye karar verdi. Rehineler, suçluların vurulacağından korkarak bankadan çıkmayı reddetti. Suçlular teslim olurken rehinelere sarıldılar. Bu durum, İsveç kamuoyunu şaşkına çevirdi.
KANADALI TERAPİST ENMARK İLE GÖRÜŞTÜ
Kanadalı terapist Dr. Allan Wade, rehine Enmark ile detaylı görüşmeler gerçekleştirdi. Terapiste göre konan teşhis, kadının yaşadıklarını yansıtmıyordu. 2023 yılında BBC Reel'a önemli açıklamalarda bulunan Wade, "Stockholm Sendromu, Avrupa'daki psikoanalitik düşüncede derin köklere sahip. Ancak o noktada 6,5 gün boyunca şiddete direnip hem kendini hem de diğerlerini koruyan öfkeli bir kadını susturmak ve gözden düşürmek için kullanılmıştı. Polisin verdiği tepkiyi korumak için kullanılmıştı" dedi.
'STOCKHOLM SENDROMU SAÇMALIK'
Takvimler 2021 yılını gösterdiğinde Enmark, BBC'nin Sideways isimli podcast'ine konuştu. Enmark'ın konuşmasındaki en dikkat çekici kısım, 'Stockholm Sendromu' için saçmalık dediği nokta oldu. Enmark, "Kurbanı suçlamanın bir yolu. Hayatta kalmak için elimden geleni yaptım" diye konuştu.