Giriş
Gardırobunuzdaki giysileriniz hakkında neler biliyorsunuz? Çevreye ne gibi etkileri var?
Giysilerimiz onlarca farklı malzemeden yapılabilir. Kimi kumaşlar sürdürülebilirlik açısından doğal malzemeden yapılırken kimi kumaşlar da sağlığımıza zarar veriyor. Alışverişe çıktığımızda hangi kumaşın hangi malzemeden yapıldığını bilmek önem taşıyor. Peki, gardırobuzdaki parçalarıın kumaşları nereden geliyor ve özellikleri nelerdir? Yün veya ipek gibi malzemeler nasıl işlenir? Pamuk nerede ve hangi koşullarda yetiştirilir? Ve tek bir pamuklu tişörtün çevre üzerinde ne gibi etkileri olabilir? İşte kumaşlar hakkında merak edilenler…
Elinizden çıkardıktan sonra 5-6 ay içinde doğal olarak ayrışacağı için pamuklu trençkotu mu satın almalısınız? Yoksa plastik atıkların azalmasına yardımcı olmak için geri dönüştürülmüş polyesterden üretilen ürünü mü tercih etmelisiniz? Peki, tüm sürdürülebilirlik kriterlerini göz önüne alarak sizin için en iyi materyalleri nasıl seçmelisiniz? GLAMI.eco tüketicilere bu konuda eğitici bir rehber hazırladı. Türkiye’nin de bulunduğu 14 ülkede yayınlanan Materyal Rehberi ile kullanıcılarımıza kıyafetlerinin hangi materyallerden yapıldığı, materyallerin kökeni, bakım ipuçları ve sürdürülebilirlik ölçütleriyle ilgili ayrıntılı bilgiler veriyor. İşte kumaş ve giyimde kullanılan doğal materyaller ile ilgili bilmeniz gereken ipuçları…
Alpaka
Alpaka, Güney Amerika’da yaygın olarak evcilleştirilen ve lamaya benzeyen bir deve türüdür. Özellikle, yünü için beslenmektedir. Alpakanın özellikleri ipekten daha yumuşak, kaşmirden daha nadir bulunur ve klasik yüne göre daha sıcak tutmasıdır. Doğada 22 farklı renkte bulunur. Termaldir ve ağırlık yapmadan sıcaklık sağlar. Alerjiye neden olmaz. Alpaka yünü içeren giysiler daha fazla bakıma ihtiyaç duyar. Soğuk suda, hafif bir deterjanla elde yıkama ve gölgede kurutma önerilir. Doğru bakım uygulanırsa tüylenme yapmaz ya da çekmez. Alpaka yününün ayrışması yaklaşık 1 yıl sürer. Hiçbir kimyasal maddeye ihtiyaç duyulmaz. Alpaka yünü üretimi tamamen güvenlidir ve çevreye zarar vermez. Alpakalar yoğunlukla Peru’da yetiştirilmektedir. Bu durum yerli ticaret için iyi olsa da, yü neredeyse tüm dünyaya gönderildiği için karbondioksit yayılımına katkısı fazladır. Alpaka yünü üreminde, alpakalara zarar verilmez. Alpakaların ayakları yumuşaktır ve bu nedenle koyun ya da keçilerin ayakları gibi toprağa zarar vermez.
Angora yünü
Angora tavşanlarından üretilir ve bu üremin yaklaşık yüzde 90’ı Çin’de gerçekleşmektedir. Angora, özellikle kazak, hırka ve yelek gibi kışlık giysilerin üreminde kullanılmaktadır. Üretilen en hafif elyaftır. Hafifliğine rağmen oldukça sıcak tutar. Angora yünü kullanarak üretilen giysiler ciddi bakıma ihtiyaç duyar. Fazla yıkama parçalanmasına neden olabilir. Güneşten uzak tutmak gerekir. Kuru temizleme, angora yünü için en ideal bakım yöntemidir ama elde soğuk su ile yıkama da mümkündür. Angora yünü içeren giysilerin renk kaybını önlemek için yıkamada kullanılan suya tuz ekleyebilirsiniz. Kabarıklığını yeniden elde etmek angora giysilerinizi 20 dakika buzdolabında bekletebilirsiniz. Angora yününün ayrışması yaklaşık 1 yıl sürer. Fabrikasyon metotlarla angora yünü üretimi, hayvanlar için zararlı ve acı verici süreçler içermektedir. Üremin en yoğun yapıldığı ülke olan Çin’de, tavşanların bakımı ve korunmasına dair hiçbir kanun ya da düzenleme bulunmamaktadır.
Deri
Hayvan derisinden tabaklama metodu ile elde edilen doğal bir materyaldir. Dünyada, deri üreminin büyük bir çoğunluğu Asya’da gerçekleşmektedir. Sıcak tutar ve nefes almaya elverişlidir. Bu nedenle ayakkabı ve ceket üreminde sıklıkla kullanılmaktadır. Suni deri, bu özelliğe sahip olmadığı için sıcak havalarda rahatsızlık verici olabilir. Dayanıklıdır. Pahalıdır. Deri ürünler, güneşten uzak serin bir alanda korunmalıdır. Plastik poşet veya çantaların içine konmamalıdır. Deri bakımı için özellikle bu amaçla üretilen ürünler kullanılmalıdır. Derinin ayrışması için yaklaşık 25–50 yıl arasında bir süre gereklidir. Su ayak izi, kilogram başına 17 litredir. Bu oran, suni deri üremine göre 20 kat daha azdır. Tabaklama, çalışanların sağlığına zarar veren, kanserojen maddelerin açığa çıkğı toksik bir süreçtir. Ayrıca, üretimde kullanılan ham maddelerin yüzde 60’ı çöpe gitmektedir. Üreminde, suni deri üremine kıyasla 4 kat daha fazla karbondioksit açığa çıkar. Hayvanlar, etik olmayan ve acı verici koşullara maruz kalmaktadır. Amazon ormanlarının yüzde 70’i deri üretimi amaçlı otlak yapmak için kesilmiştir.
Bambu
Bambu, hint kamışının özünden üretilen bir materyaldir. Tekstilde kullanılan bambu, genellikle Çin’den ithal edilmektedir. Rahat anti-statiktir ve nefes almaya elverişlidir. Nemi kolayca çeker ve çabuk kurur. Alerjiye neden olmaz. Buruşmaz. Islanması halinde, dayanıklılığının %60’ını yitirir. Maliyeti yüksektir. Bambudan yapılmış bir Tişört yaklaşık 1 yıl içinde ayrışır. Pamuk üreminde ihtiyaç duyulan su miktarının üçte biri, bambu üremi için yeterlidir. Bambu diğer ekinlere göre daha az suya ihtiyaç duyar. Çoğu bambu kumaş kimyasal açıdan yoğun yöntemlerle üretilmesine rağmen, bu süreçte hiçbir suni gübre ya da pessite ihtiyaç duyulmaz. Bir bambu tarlasında, 5.1 ton karbon emilmektedir. Bu miktar Çin’de yaşayan üç kişinin açığa çıkardığı karbondioksit miktarını kompanse etmeye yetecek boyuttadır.
İpek
İpek, tırtıl ve ipek güvesi ile üretilen bir lif türüdür. Dünyadaki ipeğin yaklaşık yüzde 80’i Çin’de üretilmektedir. Süreç maliyetleri yüksek olmasa da genellikle pahalı olarak sınıflandırılan bir materyaldir. Nefes almaya elverişlidir, sıcak havada serin ve soğuk havada sıcak tutar. Yumuşak ve esnektir. Kendi kendini temizleyebilen bir yapıya sahiptir. Bu yüzden, yıkama yerine havalandırmak yeterlidir. Dünyadaki en pahalı kumaşlardan biridir. Kolay buruşur ve sıklıkla ütü gerektirir. Narindir, su leke yapar ve zamanla sararabilir. Aynı zamanda güneş ve sabun da zarar verir. İpek özel bakım gerektirir. Kuru temizleme önerilir. Elde yıkama için de fazla kimyasal içermeyen doğal bir sabun kullanmak gerekir. Aynı zamanda, bükme ve çekme ipek ürünlerin zarar görmesine neden olur. Ayrışması yaklaşık 4 yıl sürer.
Suya ihtiyaç azdır. 1 ton ipek üremi yaklaşık 25.425 kilogram karbondioksit açığa çıkarır. Bu karbon ayak izi, 5 tane pamuk tişörtün karbon izine denktir ve dolayısı ile bir ton üretim için oldukça düşüktür. İpek üreminde tırtıllar sıcak suya atılmaktadır, bu durum ipeği yumuşak hale getirirken hayvanlara zarar vermektedir. Diğer liflere göre çevreye daha az etkisi bulunur. İpek güveleri genellikle dut ağaçlarından beslendiği için pestisite ihtiyaç duyulmaz.
Kaşmir
Kaşmir, paşmina ve diğer keçi türlerinden üretilen bir elyaf çeşididir. Çoğunlukla keçilerin tüy dökme dönemi olan bahar aylarında toplanır. Dünyada kullanılan kaşmirin yaklaşık %90’ı Moğolistan’dan gelmektedir. Hafif ve rahar. Sıcaklığa kolay adapte olur. Hafif oluşuna rağmen sıcak tutar. Genellikle zaman içinde çeker. Pahalıdır. Kaşmir giysiler elde yıkanmalıdır veya profesyonel kuru temizleme tercih edilmelidir. Kaşmir giysiler askıya asılmamalıdır. Katlamak kaşmirin şeklinin aynı kalmasını sağlar. Radyatör, kalorifer ve güneş ışığından uzak tutarak, kendiliğinden kurumaya bırakılmalıdır. Kaşmirin ayrışması yaklaşık 1 yıl sürer. Kaşmir yününün yıkanması için yüksek miktarda suya ihtiyaç duyulmaktadır.
Kenevir
Kenevir ya da hint keneviri, aynı adlı bitkiden üretilen bir materyal türüdür. Ketene benzeyen bir dokuya sahiptir. Tekstil sektöründe, liyoselle birlikte karışık olarak da kullanılmaktadır. Pamuktan üç kat daha fazla dayanıklıdır. Nefes almaya elverişlidir. Uzun ömürlüdür. Anti bakteriyeldir ve ultraviyole ışıklara karşı dayanıklıdır. Küfe ve çürümeye doğal bir şekilde dirençlidir. Fiberleri ayrışmadan her yıkamada yumuşar.
Narin kenevir giysileri, çamaşır makinesine koyarken önce bez bir poşetin içine yerleştirmek faydalıdır. Renkli kenevir ürünler ise soğuk suda yıkanmalıdır. Yıkarken bir bardak beyaz sirke kullanmak tüm sabun ve deterjan kalıntılarını yok eder, aynı zamanda kumaşın güzel kokmasını sağlar. Kenevirin ayrışması yaklaşık 3–6 ay sürer. Üreminde, pamuk üremine oranla dört kat daha az su kullanılır. Kenevir üremi için kimyasal madde kullanımına gerek yoktur. Aynı zamanda, kenevir zararlı mantarların oluşumunu önler. Kenevir, doğal şekilde karbondioksit emisyonunu azaltır. Topraktan aldığı besinlerin yaklaşık yüzde 60–70’ini doğaya geri verir.
Rami
Rami, aynı isimli bitkiden üretilen, dayanıklı bir lif türüdür. Tropik iklimlerde yetişen bu bitkinin liflere ayrılması zorlu süreçlerden oluşmaktadır. Dünyadaki en büyük rami üreticileri Çin, Tayvan, Kore, Filipinler ve Brezilya’da yer almaktadır. Suyu kolayca çeker ve çabuk kurur. Bakteri, küf, güneş ve hava koşullarına karşı dirençlidir. Kalitelidir ve ketenle ipeğin karışımına benzeyen bir dokuya sahiptir. Eğer doğru şekilde bakımı yapılmazsa, esneme sorunu yaşanabilir. Küçülmeyi ve esnemeyi önlemek için elde ya da makinede soğuk derecelerde yıkanmalıdır. Ayrışması yaklaşık 1–3 yıl sürer. Üremi için minimum ölçülerde suya ihtiyaç duyulur. Üreminde suni gübre ya da pestisit kullanılmaz.
Keten
Keten, soğuk, tropik olmayan ülkelerde üretilen güçlü bir elyaf türüdür. Özellikle, Çin, Belçika, Fransa, Belarus ve Rusya’da üremi yaygındır. Nemi kolayca çeker ve çabuk kurur. Antistatik ve anti bakteriyeldir, alerji yapmaz. Isıyı dengeler. Keten giyen biri pamuk giyen birine oranla 1.5 kat daha az ve viskoz giyen birine oranla 2 kat daha az terler. Pamuğa oranla 12 kat daha dayanıklıdır. Çabuk buruşur ve sıklıkla ütü gerektirir. Pamuğa kıyasla, ıslanınca daha güçsüz hale gelir. Yıkamadan önce ters çevrilmelidir. Keten, çamaşır makinesinde yaklaşık 40°C ısıda yıkanmalıdır. Ütülerken de yüksek bir sıcaklık tercih edilmelidir.
Tamamen doğal keten ürünler 2 hafta içinde ayrışabilir. Üretiminde, Avrupa’nın iklimine uygun olduğu için sulamaya ihtiyaç yoktur. Üreminde hiçbir pestisite ihtiyaç duyulmaz. Pamuğa oranla karbon ayak izi 30 kat daha azdır. 1 hektarlık kendir tarlasında 3,7 ton karbondioksit soğurulur ve oksijene dönüştürülür. Bu emisyon, araba ile dünyanın etranda 300 defa dönünce açığa çıkan karbondioksi kompanse etmeye yeterlidir. Pamuk üremine oranla, üremi için 5 ile 20 kat arasında daha az enerji harcanır.
Organik pamuk
Organik pamuk geleneksel yöntemlerle, kimyasal madde kullanılmadan üretilen pamuk türüdür. Aynı zamanda, tohumlarının genetiği ile oynanmamıştır. Organik pamuk yumuşaktır, elektriklenmez ve nefes almaya elverişlidir. Alerjiye neden olmaz ve cildi tahriş etmez. Çabuk tüylenir ve buruşur. Sık yıkama ile renk kaybı yaşayabilir. Organik pamuktan üretilmiş bir tişört yaklaşık 5–6 ay içinde ayrışabilir. Normal pamuk üremine göre, organik pamuk üreminde yüzde 91 daha az suya ihtiyaç duyulur çünkü su ihyacı yağışla karşılanır. Organik pamuk üreminde hiçbir zararlı kimyasal madde kullanılmaz. Normal pamuk üremine kıyasla, organik pamuk üreminde yüzde 46 daha az karbondioksit açığa çıkar.
Koyun yünü
Koyun yünü, tekstil endüstrisinde kullanılan en eski hayvan elyafıdır. Dünyada kullanılan koyun yününün, büyük bir çoğunluğu Avustralya ve Yeni Zelanda’dan gelmektedir. Koyun yünü, sıcaklığı dengeler ve nefes almaya elverişlidir. Nemi çeker, buruşmaz ve çabuk düzleştirilebilir. Kaşındırıcı olduğu için giyimi rahatsızlık verebilir. Koyun yününü yıkamak yerine havalandırmak yeterlidir. Yıkamayı tercih edenler için el yıkaması veya çamaşır makinesinin yün programında yıkanması önerilmektedir. Klor içeren deterjanlarla yıkanmamalıdır.
Ayrışması için yaklaşık 1–5 yıl arasında bir süre gereklidir. Pamuk üremine oranla, 500 kat daha az suya ihtiyaç duyulmaktadır. Pamuk üremine kıyasla çok daha az kimyasal madde kullanılır. 1 kilogram yün üretimi sırasında, 24.9 kg karbondioksit açığa çıkar. Kendini yenileyebilir ve çoğu zaman geri dönüştürülebilirdir. Akrilik üretimine kıyasla üç kat daha az enerji harcanır.