Giriş
Hayvanlara kötü davranan çocuklara karşı ne yapılmalı? (Çocuklara hayvan sevgisi aşılamanın yolları)
Hayvanları sevmeyen insanları da sevemez cümlesini mutlaka duymuşsunuzdur. Çoğu ebeveyn bu nedenle çocuğuna hayvan sevgisi aşılamak istiyor. Ancak bazen çocukların hayvanlara karşı şiddet gösterdiğine ve kötü davrandığına da tanık olabiliyoruz. Peki hayvanlara kötü davranan çocuklar için neler yapılmalı? Çocuklara hayvan sevgisi nasıl aşılanmalı? Hayvana şiddet uygulayan bir çocuğa nasıl tepki verilmeli? Hayvana şiddet uygulamak ciddi bir psikolojik sorunun belirtisi mi? Çocukların hayvana şiddet göstermesi yetişkinlikte sorun yaratır mı? İstanbul Okan Üniversitesi Hastanesi Psikoloji Bölümü’nden Uzm. Klinik Psikolog Emel Güler çocuklar ve hayvan sevgisiyle ilgili merak edilen soruları yanıtladı. /Mine BOZKURT-mine.bozkurt@posta.com.tr
Çocuklar hayvanlara neden kötü davranır?
Çocuklar doğdukları andan itibaren içinde bulundukları çevre, doğuştan getirdikleri mizaç, genetik yatkınlık ve ebeveynlerin tutumları çerçevesinde şekillenir. Davranışlarını, bulundukları sosyal çevrenin normlarından aldıkları geri bildirimler ve sosyal mesajlara göre düzenleme eğilimindedirler. Sosyal öğrenme aracılığıyla, büyürken yetiştirildikleri kişilerin davranışlarını gözlemleme ve model alma, davranış şekillenmesinde rol alan önemli faktörlerdendir.
Çocuklar, öğrenme yoluyla hayvanlara kötü davranmayı öğrenebilir. Hayvanlara kötü davranan yetişkinleri izleyen çocuklar, tıpkı onlar gibi kötü davranışlar sergileyebilir.
Hayvanlarla olumsuz deneyimleri olan çocuklar, zarar görmemek için zarar vererek kendisini korumak isteyebilir. Diğer taraftan bazı çocuklar ilgi çekmek, ilişki kurmak ve ilişkiyi sürdürmek için agresyonu bir araç olarak da kullanabilir.
Agresyon hayatta kalmak için gereklidir, ne kadar iyi insanlar olduğumuzu düşünsek de agresyon parçalarını taşıyoruz, ilişkilerimizde bile bir parça agresyon vardır. Çocukların hayvanlara gösterdikleri kötü davranışın ne sıklıkta olduğu, süresi ve yoğunluğu, yani agresyonun ne boyutta olduğu önemlidir. Çok sıksa, çok yoğunsa ve çok uzun süre devam ediyorsa; davranım bozukluğu belirtileri olabilir.
Davranım bozukluğu olan çocuklarda; toplumsal değerlere uymama, başkalarının temel haklarına zarar verme, insanlara ve hayvanlara karşı şiddet uygulama, yalan söyleme, gasp etme, yangın çıkarma, sık sık okuldan veya evden kaçma gibi uyum bozucu davranışlar görülmektedir. Davranım bozukluğu olan kişiler; başkalarının duygularını anlamlandırma güçlüğü, empati kuramama, duygulanımın sığ oluşu nedeniyle zarar verici davranışlarda bulunduklarında, hayvanlara kötü davrandıklarında pişmanlık veya suçluluk duyguları hissetmezler.
Çocuğun hayvanlara kötü davrandığını görürsek nasıl tepki vermeliyiz?
Bu tarz davranışları olan çocuklar, mutlaka izlenmelidir. Çocuğun yaşı ve bulunduğu ortam göz önünde bulundurularak zarar verici davranışının altında yatan neden anlaşılmalıdır. Hayvanlara kötü davranma, tek başına davranım bozukluğu göstergesi değildir. Bu davranış sürekli oluyor mu? Beraberinde farklı alanlarda zarar verici davranışlarda bulunuyor mu? Bu etkenler göz önünde bulundurulmalıdır.
Peki çocuğa nasıl davranmalıyız?
Bir insan davranışlarının toplamından daha büyüktür, davranışlarıyla eşit değildir! Çocuğun zarar verici davranışının uygun olmadığı belirterek, uygun şekilde kötü davranışa engel olunmalıdır. Davranım bozukluğu olan çocuklarda; bağlanma, güven, öz değer sevilme, tutarlılık gibi temel psikolojik/duygusal ihtiyaçlarla ilgili olumsuz erken yaşam deneyimleri olduğu bilinmektedir. Dışarıdan çok güçlü, korkutucu zarar verici davranışların altında; ihtiyaçları karşılanmamış, incinmiş, acı çeken bir çocuk olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Bu nedenle suçlayıcı, aşağılayıcı, tehdit edici, cezalandırıcı olmadan olumsuz davranış uygun şekilde önlenmeye çalışılmalıdır.
Hayvanlara kötü davranan bir çocuk, ileride daha büyük problemler yaratabilir mi? Bu ciddi bir psikolojik sorunun belirtisi mi?
Çocuğun yaş gurubundaki diğer çocuklara göre karşılaştırıldığında, zarar veren davranışın süresi, sıklığı ve yoğunluğu göz önünde bulundurulmalıdır. Hayvanlara kötü davranma, tek başına davranım bozukluğu göstergesi değildir. Ancak, çocuklarda erken dönemde bu tarz zarar verici davranışlar görüldüğünde mutlaka izlenmeli ve küçük yaşta müdahale edilmelidir.
Erken dönemde davranım bozukluğu tanısı alan çocuklarda eğer müdahale edilmezse, ileriki yaşlarda antisosyal kişilik bozukluğu görülme riski artıyor.
Hayvanlara karşı kötü davranış sergileyen çocuklar yetişkin oldukları zaman daha fazla şiddete eğilim gösterir mi?
Hayvanlara kötü davranış sergileyen çocuklarda bu davranışlar izlenmeli, farklı alanlarda zarar verme davranışları olup olmadığına bakılmalı ve eğer varsa erken dönemde müdahale edilmelidir. Yapılan çalışmalarda, şiddete eğilim gösteren kişilerin erken çocukluk döneminde agresif davranışlar gösterdiklerini bulunmuştur. Ancak, çocukluk çağında hayvanlara kötü davranış sergileme, kişilerin yetişkinlikte daha fazla şiddete eğilim gösterecekleri sonucunu çıkarmada tek başına yeterli değildir.
Hayvanlara kötü davranan çocuklar için neler yapılabilir? Bu durumu onlara nasıl anlatmalıyız?
Çocuğun çevresinde, hayvanlara karşı nasıl tutum izleniyor öncelikle bunu gözden geçirmek gerekiyor. Sokak hayvanlarına tekme atıp, zarar verildiğini izleyen çocuk; aynı şekilde davranabilir. Ailede hayvanlara yaklaşım nasıl? Hayvan hakları gözetiliyor mu? Çocukların hayvanlar hakkında öğrendikleri şeyler neler? Çocuk hayvanları insan dostu, sevilebilir canlılar olarak mı? Yoksa zarar veren, tehlikeli, uzak durulması gereken canlılar olarak mı biliyor? Hayvanlarla yaşadığı olumlu ya da olumsuz deneyimleri var mı? Bir köpek tarafından ısırılan çocuk, köpeğin zarar verici olduğunu düşünerek kaçınma davranışı sergileyebilir veya kendisinden zayıf olduğunu düşündüğü bir köpeğe zarar görmemek için zarar vermek isteyebilir. Çocuklarda hayvanlara kötü davranma davranışının altında yatan temel etken, belirlenmelidir. Eğer zarar görmemek için zarar veriyorsa, hayvanlarla olan olumsuz deneyiminin yeniden yapılandırılması, olumlu deneyimler yaşamasına yardımcı olmak gerekir.
Evcil hayvan edindirme, hayvanlarla ilişki kurulabilecek aktiviteler, gözlemleme ve öğrenmelerine yardımcı olacak her türlü oyun fırsatı sağlanmalıdır. Hayvanlara kötü davranımın altında, diğer alanlarda da gözlemlenen zarar verici davranışlar ve agresyon yatıyorsa bu durum dikkatli bir şekilde ele alınmalıdır. Erken dönemde davranım bozukluğu belirtisi olabilir, erken müdahale yapılmalı ve mutlaka uzman desteği sağlanmalıdır.
Çocuklara hayvan sevgisi nasıl aşılayabiliriz?
Çocuklara hayvan sevgisi aşılamanın en iyi yolu, ebeveynlerinin veya sevdikleri kişilerin hayvan sevgilerinin olduğunu görmeleri, hayvanlarla yaşadıkları olumlu deneyimlerini izlemelerine olanak sağlanmasıdır.
Çocuklarla hayvanlarla hakkında konuşmak, hayvanlarla bir araya gelebilecekleri ortamlarda bulundurmak, hayvanları tanımalarına yardımcı olmak hayvan sevgisini aşılamada etkilidir.
Çocuklara hayvan sevgisi aşılamak için bir evcil hayvan almak doğru olur mu?
Çocuklara hayvan sevgisini aşılamak için onlarla konuşularak, sevdiği ve bakmak istediği bir evcil hayvan sahiplendirmek, çocuklara hayvan sevgisini aşılamanın en iyi yollarından biridir.