Giriş
Sık unutuyorum diyenler dikkat! Sadece saat çizerek demans şüphesini ortadan kaldırabilirsiniz, 5 dakika ayırmak yetiyor!
Eskiye kıyasla çok daha sık unuttuğunuzu ve hafızanızın yeteri kadar iyi olmadığını mı düşünüyorsunuz? Çevrenizde Alzheimer veya demans olan kişiler mi var? Zihninize dair tüm merak ettiklerinizi 5 dakikalık çok basit ve kolay bir testle anlayabilirsiniz. Nasıl mı? İşte yanıtı...
Meksikalı nörolog Dr. Jesus Ramirez-Bermudez, "saat çizme testi"nin demansın erken belirtilerini tespit etmede etkili bir araç olduğunu belirtiyor. Bu test, analog bir saati çizebilme becerisini değerlendirerek, hafıza kaybının erken işaretlerini sadece beş dakikalık bir uygulama ile ortaya çıkarabiliyor.
Hürriyet.com.tr'nin haberine göre, Dr. Ramirez-Bermudez, X platformundaki paylaşımında, testin yaklaşık 944.000 kişinin etkilendiği Birleşik Krallık'taki demans vakaları gibi nörolojik hastalıkları tanımlamada "en kolay ve ekonomik yöntemlerden biri" olduğunu ifade etti.
DEMANSI TESPİT EDEN SAAT TESTİ NASIL YAPILIR?
Bir kişinin boş bir kâğıda bir saat kadranı çizmesi istenen bu test, kişinin saat kavramını ne ölçüde hatırladığını ve uygulayabildiğini değerlendirmeyi amaçlar. Kadranı oluştururken kişinin, 1’den 12’ye kadar olan sayıları doğru bir şekilde yerleştirmesi ve belirli bir saat (örneğin, 11’i 10 geçiyor) için akrep ve yelkovanı çizmesi beklenir.
Bu basit görünen görev, “yürütücü işlev” olarak bilinen, planlama, organize olma ve görevleri tamamlama gibi becerilerin incelenmesine dayanır. Yürütücü işlevler, genellikle demans gibi bilişsel bozuklukların erken evrelerinde zayıflamaya başlar.
Ulusal Sağlık Servisi (NHS) gibi kurumlar tarafından uzun yıllardır kullanılan bu testte, çizilen eğri bir daire veya yanlış yerleştirilmiş sayılar, hastalığın erken belirtilerine işaret edebilir.
Test, katılımcının saat çemberini doğru çizmesi, sayıları doğru yerlere yerleştirmesi, saate iki ibre eklemesi ve bu ibrelerin belirtilen saati doğru göstermesi gibi kriterlere göre puanlanır. Birleşik Krallık Ulusal Sağlık Sistemi'ne göre, bir kişinin saat çizme görevini doğru şekilde tamamlaması, demans ihtimalinin büyük ölçüde dışlanabileceğini gösterir. Bu test, bireyin çok yönlü bilişsel becerilerini değerlendirmeyi amaçlar.
Birleşik Krallık'ta yayımlanan Demans Rehberi, hafıza sorunlarından şüphelenen bireyleri ve onların yakın çevresini, hızlı ve kolay bir test uygulamaya davet ediyor.
Eğer kişi saati doğru bir şekilde çizmeye zorlanıyorsa, bir doktordan detaylı tavsiye almaları öneriliyor.
Alzheimer Derneği'nin yaptığı son araştırmalara göre, demansın Birleşik Krallık'a yıllık maliyeti yaklaşık 42 milyar Sterlin olarak hesaplanıyor ve bu yükün büyük bir kısmını aileler üstleniyor.
Demansın en yaygın türü olan Alzheimer hastalığı, ülkede yaklaşık 982.000 kişiyi etkiliyor. Alzheimer, bunamanın en yaygın nedeni olarak biliniyor. Anksiyete, kafa karışıklığı ve kısa süreli hafıza kaybına neden olabiliyor.
Nöroloji Uzmanı Dr. Güven Arslan, saat çizme testinin bir kişinin bilişsel ve motor becerilerini çeşitli yönlerden değerlendirebileceğini belirtti. Bu testin sağladığı bilgiler şu şekilde özetlenebilir:
- Bilişsel işlevler
Saatin doğru bir şekilde çizilmesi, belirtilen saatin uygun biçimde yerleştirilmesi ve rakamların sıralı bir şekilde yazılması, kişinin zaman ve mekân algısına dair önemli ipuçları sunar. - Konsantrasyon ve hız
Test, bireyin görevleri hızlı ve doğru bir şekilde yerine getirme kapasitesini ölçer. Dikkat eksikliği, yapılan hatalar ve düzensizlikle kendini gösterebilir.
- Motor becerileri
Saat çizme sırasında bireyin motor becerileri de değerlendirilir. Çizimde görülen hatalar, ince motor becerilerdeki zayıflıkların göstergesi olabilir. - Planlama ve organizasyon becerileri
Saatin doğru yerleştirilmesi ve saat dilimlerinin uygun şekilde çizilmesi, bireyin planlama ve organizasyon yeteneklerini yansıtır. - Mekan algısı
Saatin doğru bir biçimde yerleştirilmesi, uzamsal ilişkilerin anlaşılmasıyla doğrudan ilişkilidir. Eğer rakamlar veya akrep-yelkovan hatalı bir şekilde konumlandırılmışsa, bu durum mekânsal algı problemlerine işaret edebilir. - Bellek
Zaman kavramının ve saatin doğru bir şekilde çizilmesi, kısa ve uzun süreli bellekle bağlantılıdır. Bu test, bireyin zamanla ilgili bilgileri hatırlama becerisini de değerlendirir.
Saat çizme sırasında bireyin motor becerileri de değerlendirilir. Çizimde görülen hatalar, ince motor becerilerdeki zayıflıkların göstergesi olabilir.
Saatin doğru yerleştirilmesi ve saat dilimlerinin uygun şekilde çizilmesi, bireyin planlama ve organizasyon yeteneklerini yansıtır.
Saatin doğru bir biçimde yerleştirilmesi, uzamsal ilişkilerin anlaşılmasıyla doğrudan ilişkilidir. Eğer rakamlar veya akrep-yelkovan hatalı bir şekilde konumlandırılmışsa, bu durum mekânsal algı problemlerine işaret edebilir.
Zaman kavramının ve saatin doğru bir şekilde çizilmesi, kısa ve uzun süreli bellekle bağlantılıdır. Bu test, bireyin zamanla ilgili bilgileri hatırlama becerisini de değerlendirir.
Saat çizme testinin değerlendirilmesi yalnızca görsel doğruluk açısından değil, birçok farklı parametreyi dikkate alarak gerçekleştirilir. Bu nedenle, testin profesyonel bir klinikte uzmanlar tarafından uygulanması önemlidir.
Nöroloji Uzmanı Dr. Güven Arslan, saat çizme testi hakkında sayısız geçerlilik ve güvenilirlik çalışmaları gerçekleştirildiğini, ancak testin bu kriterlerle olan uyumluluğunun çeşitli faktörlere göre değişebileceğini, bu yüzden klinik uygulamalarda başka değerlendirme araçlarıyla birlikte kullanılması gerektiğini ifade etti ve sözlerini sürdürdü: “Örneğin kişiye bir harf verilip onunla başlayan bulabileceği kadar nesne bulması istenir. İz sürme testinde (Trail Making Test, TMT) kişinin sayıları ve harfleri sırasıyla birbirine çizgi ile bağlaması beklenir. Başka bir testte kişinin 100’den geriye 7’şer olarak sayması istenerek dikkat ve konsantrasyon değerlendirilmektedir. Bunlar gibi birçok küçük test ile mental kapasite değerlendirilmeye çalışılmaktadır.”
SAAT TESTİ KİMLERE YAPILMALI?
Dr. Güven Arslan, demans hastalarının sıklıkla hafıza bozuklukları ile kliniklere başvurduklarını; eşyaların yeri, kişilerin isimleri, söyleneler ve yapılanların unutulduğunu, aslında bu gibi yakınmalardan daha önce ortaya çıkan, hasta yakınlarının farkedebileceği başka durumların olduğunu vurguladı ve bu belirtiler hakkında bilgi verdi:
“Önceden rahatlıkla yapılabilen fatura takibi ve ödemesi, sosyal aktiviteler, kitap-gazete okuma gibi günlük işlerde bozulmalar ve isteksizlik demansta erken belirtiler olabilir. Sosyal bir karakterin içe kapanması veya aksi durumlar gibi kişilik değişiklikleri demansı akla getirmelidir.”
Arslan, bu noktada bu değişimlerin ani geliştiği başka rahatsızlıkların demans ile karıştırılabileceğini, çünkü demansın ilerleyici ve zaman içinde yerleşen bir tablo olduğunu söyledi ve ekledi: “Kişilik değişiklikleri ve günlük aktivitelerde zorlanma haricinde, konuşma bozuklukları, kelime bulamama, isimlendirememe, tanıma güçlüğü gibi durumlar da demansın belirtisi olabilir. Gece-gündüz, zaman algısında bozulma, uyku düzeninde değişiklikler, davranış değişiklikleri yine inceleme gerektirebilir.”
Dr. Güven Arslan, son olarak demansın mental bozulmanın olduğu birçok nörolojik hastalığın nihai sonucu olduğunu, bu nedenle uzman kliniklerde değerlendirilmesi, altta yatan nörolojik hastalığa göre tedavi edilmesi gerektiğini ifade etti.