Sürekli alışveriş yapmak istiyorsanız dikkat! Uzmanı açıkladı: Bu bir duygusal kaçış ama sosyal ve fiziksel sağlığı bile etkileyebiliyor!

Aşırı alışveriş yapma isteği, son yıllarda birçok insanın yaşadığı bir durum haline geldi. İnsanlar stres, kaygı ya da yalnızlık gibi duygusal zorluklarla baş etmek için alışverişi bir tür kaçış yolu olarak kullanabiliyor. Bir şeyler almak, kısa vadede rahatlama sağlasa da, çoğu zaman sonrasında pişmanlık ve suçluluk duyguları da beraberinde geliyor. Özellikle sosyal medya ve reklamlar, insanları sürekli yeni şeyler almaya teşvik ediyor, bu da insanları gereksiz harcamalara yönlendirebiliyor. Peki, alışveriş bağımlılığının altında yatan temel neden ne, bu durumdan nasıl kurtuluruz? Uzman Klinik Psikolog Derya Yalçınkaya konu hakkında tüm merak edilenleri Posta.com.tr okurları için açıkladı. İşte detaylar...

Beyza Erdoğan - Posta.com.tr / Uzmanlar, duygusal açlık ile alışveriş bağımlılığı arasında güçlü bir bağ olduğunu sık sık belirtmekte. Duygusal açlık, kişinin temel duygusal ihtiyaçlarını karşılamak yerine bu boşluğu farklı aktivitelerle doldurmaya çalışması olarak tanımlanmaktadır. Sevgi, onay, güven ve mutluluk gibi duygusal gereksinimlerin eksikliği, bazen alışveriş gibi kısa süreli rahatlama sağlayan davranışlarla telafi edilmeye çalışılır. Peki, bu durumun önüne geçmek mümkün mü? Alışveriş bağımlılığından nasıl kurtuluruz?

DUYGUSAL AÇLIKLA ARASINDA DERİN BİR İLİŞKİ VAR!
Uzman Klinik Psikolog Derya Yalçınkaya, alışveriş bağımlılığı ve duygusal açlık arasındaki ilişki hakkında "Duygusal açlık ve alışveriş bağımlılığı arasında güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Duygusal açlık, kişinin temel duygusal ihtiyaçlarını karşılamak yerine bu boşluğu başka aktivitelerle doldurma çabasıdır. Bu durumda kişi, sevgi, onay, güven veya mutluluk gibi duygusal gereksinimlerini doyurmakta zorlanır ve bu eksikliği başka yollarla telafi etmeye çalışır.

Alışveriş bağımlılığı ise genellikle bu duygusal açlığın dışavurumu olarak karşımıza çıkar. Kişi, alışveriş yaparak geçici bir mutluluk ya da rahatlama hissi yaşar. Ancak bu his, genellikle kısa sürelidir ve sonrasında pişmanlık, suçluluk ya da maddi sorunlarla birleşerek olumsuz bir döngü oluşturur. Bu bağımlılık, kişi farkında olmadan duygusal açlığını alışverişle 'doldurma' girişimidir." dedi ve bu iki durum arasındaki temel ilişkiyi şu şekilde açıkladı:
"Bu iki durum genellikle kişinin kendi duygularıyla sağlıklı bir şekilde baş edememesi ya da içsel bir boşluk hissetmesiyle bağlantılıdır. Alışveriş bağımlılığı, kişiye anlık tatmin sağlayabilirken, uzun vadede duygusal ihtiyaçlarını karşılamadığı gibi başka sorunlara da yol açabilir.
Böyle bir durum yaşandığında kişinin altında yatan duygusal ihtiyaçlarını anlamak ve bu duyguları daha sağlıklı yollarla düzenlemesini sağlamak için bireysel terapi çalışmaları öneririm. Özellikle bilişsel davranışçı terapi (BDT) ve duygusal düzenleme teknikleri, bu döngüyü kırmakta oldukça etkili olabilir."

GENENLİKLE ONAY VE DEĞER GÖRME İHTİYACI YÜZÜNDEN ORTAYA ÇIKIYOR!
Uzman isim, sürekli olarak alışveriş yapma isteğinin temelinde yatan duyguları sorduğumuzda ise "Alışveriş yapma dürtüsünün altında yatan duygusal ihtiyaçlar, kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Fakat genellikle şu temel duygusal unsurlar öne çıkar" dedi ve sıraladı:
- Onay ve Değer Görme İhtiyacı: Bu durumda kişi, kendisini yetersiz, önemsiz ya da değersiz hissediyorsa, yeni eşyalar alarak bu duyguları telafi etmeye çalışabilir. Alınan ürünler aracılığıyla sosyal çevresinden onay görmek ya da kendisini daha “değerli” hissetmek için alışveriş yapma eğilimi oluşabilir.
- Kendini Ödüllendirme veya Rahatlatma İhtiyacı: Stres, sıkıntı, hayal kırıklığı veya tükenmişlik gibi olumsuz duygular, kişiyi alışverişe yönlendirebilir. Alışveriş, kısa süreli bir rahatlama ve mutluluk hissi sağladığı için bir tür “duygusal kaçış” olarak kullanılabilir.

- Bağlanma ve Sevgi İhtiyacı: Bazı kişiler için alışveriş, yalnızlık ve sevgisizlik duygularını bastırma yöntemi olabilir. Sevgi eksikliği çeken bireyler, kendilerini iyi hissettiren ürünler alarak bir tür “duygusal doldurma” yaşayabilir.
- Kontrol İhtiyacı: Hayatının belirli alanlarında kontrol kaybı yaşayan kişiler, alışveriş yaparak bir şeyler üzerinde söz sahibi olduklarını hissetmek isteyebilirler. Bu, özellikle yoğun stres dönemlerinde ortaya çıkan bir dürtüdür.
- Kimlik Arayışı veya Kendini İfade Etme İhtiyacı: Alışveriş, kişinin kendini ifade etme ve kimliğini yeniden inşa etme çabası olabilir. Örneğin, belirli kıyafetler veya ürünler satın alarak bir gruba ait olduğunu hissetmek ya da yeni bir kimlik yaratmak isteyebilir. Boşluk veya
- Sıkıntıyı Doldurma İhtiyacı: Hayatında bir anlam eksikliği hisseden kişiler, bu boşluğu alışveriş yaparak geçici olarak doldurmaya çalışabilir. Bu, sıkıntı anlarında zaman geçirme ya da kendini oyalama yöntemi de olabilir.

Uzman isim çözüm için; alışveriş dürtüsünün altında yatan bu ihtiyaçları anlamanın, kişiye daha sağlıklı baş etme mekanizmaları geliştirmede yardımcı olabileceğini vurguladı.

SOSYAL VE FİZİKSEL SAĞLIĞI BİLE ETKİLEYEBİLİR!
Bu bağımlılık durumunun sandığımızdan çok daha ciddi sonuçlara yol açabileceğine dikkat çeken Yalçınkaya, "Alışveriş bağımlılığı, bireyin yaşam kalitesini birçok yönden olumsuz etkileyebilir. Bu durum, yalnızca finansal sorunlara yol açmakla kalmaz; aynı zamanda kişinin duygusal, sosyal ve hatta fiziksel sağlığı üzerinde de derin etkiler bırakabilir. Bu durumun üstesinden gelmek için bağımlılığın altında yatan nedenlerin belirlenmesi ve terapi ya da destek grupları gibi profesyonel yardım yöntemlerine başvurulması önemlidir." dedi.

'GERÇEKTEN İHTİYACIM VAR MI?' DİYE SORUN!
Uzman isme göre duygusal boşluk anında ortaya çıkan alışveriş dürtüsünü baskılamak ve anlamlandırmak için kendimize sorabileceğimiz belli başlı sorular bulunuyor. Bu durumu açıklamasını istediğimizde Uzman Klinik Psikolog Derya Yalçınkaya, "Duygusal boşluk hissi, bireyin içsel bir eksiklik veya tatminsizlik duygusu yaşadığı bir durumdur. Bu tür hisler, bireyi geçici olarak rahatlatabilecek dışsal aktiviteler veya nesnelere yönelmeye itebilir. Alışveriş, bu duygusal boşluğu doldurmak için sık kullanılan bir yöntemdir. Geçici bir mutluluk ve haz hissi sağlama, kendi değerini arttırma çabası, duygusal kaçış sağlama, kontrol hissi ve sosyal onay gibi bir çok arayışın sonucu olabiliyor maalesef. Alışveriş dürtüsü geldiğinde, kişi kendine şu soruları sorabilir: 'Bu ürünü neden almak istiyorum? Gerçekten ihtiyacım var mı, yoksa duygusal bir boşluğu mu doldurmaya çalışıyorum?'" açıklamasını gerçekleştirdi.

Alışverişe karşı duyulan bağımlılığın gelir düzeylerine ve gizlenebilirliğe göre değişebileceğini de vurgulayan Yalçınkaya, "Alışveriş bağımlılığı, sosyal ve ekonomik düzeylere göre farklılıklar gösterir çünkü bireylerin alışverişe yaklaşımı, kaynakları, sosyal çevresi ve yaşam tarzı bu bağımlılığı şekillendiren önemli faktörlerdir." dedi ve sıraladı:
- Yüksek Gelir Düzeyi, lüks tüketim eğilimi sağlayabilir. Yüksek gelir düzeyindeki bireyler, daha çok lüks markalar, tasarım ürünler, koleksiyon parçaları, pahalı seyahatler ve teknolojik cihazlara yönelir.
- Bağımlılığı Gizleme Kolaylığı, maddi kaynakların genişliği, bireyin alışveriş bağımlılığını finansal kriz yaşamadan sürdürebilmesine olanak tanır, bu nedenle bağımlılık daha az fark edilebilir.
- Statü Arayışı, bu grupta alışveriş, sosyal çevrede statü ve prestij göstergesi olarak kullanılabilir. Marka bağımlılığı ya da gösterişli harcamalar ön plandadır. Ekonomik sorunlar yaşanmasa bile, kişinin duygusal tatminsizliği ve alışverişin getirdiği boşluk hissi devam eder.
- Orta Gelir Düzeyinde alışveriş bağımlılığı, genellikle ihtiyaç kılığı altında yapılan gereksiz harcamalarla kendini gösterir. İndirimler ve taksit seçenekleri, bu alışkanlığı kolaylaştırabilir.
- Düşük Gelir Düzeyi, ulaşılabilir harcamalar yapar. Düşük gelir düzeyinde alışveriş bağımlılığı, genellikle küçük bütçeli, indirimli ürünler, taklit markalar ya da ihtiyaç dışı küçük alışverişler şeklinde görülür.

TEDAVİ İÇİN BİR UZMANDAN DESTEK ALMAK ŞART!
Tedaviye yöntemlerine de değinen uzman isim, "Alışveriş bağımlılığı (oniomani) tedavi edilebilir. Tedavi süreci kişinin durumuna, bağımlılığın şiddetine ve altında yatan nedenlere bağlı olarak değişebilir. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), Psikodinamik Terapi, Grup Terapisi ve Mindfulness ve Duygu Düzenleme Teknikleri oldukça olumlu sonuçlar vermektedir." dedi.

İNDİRİMLER SİZİ ZEHİRLEMESİN, DİJİTAL ALIŞVERİŞ TUZAĞINA DÜŞMEYİN!
Uzman Klinik Psikolog Derya Yalçınkaya son olarak dijital alışveriş kanallarına değindi ve "Dijital alışveriş platformları, alışveriş bağımlılığını artırabilecek birçok özellik ve mekanizmaya sahiptir. Bunlar genellikle psikolojik ve davranışsal mekanizmaları tetikleyerek kişinin daha fazla alışveriş yapmasını teşvik eder. Kolay ve hızlı bir erişim olduğu için 7/24 alışveriş yapma süreci doğabilir. Alışveriş platformları, kişinin önceki alışveriş geçmişine veya arama verilerine dayanarak öneriler sunar. Bu kişiselleştirme, kişinin ilgisini çekecek ürünleri daha sık görmesini sağlar. Satın alma konusunda bu önemli bir risk faktörüdür. Ayrıca dikkat edilmesi gereken bir diğer konu ise retargeting reklamlar (internette gezinirken görülen ürünlerin tekrar gösterilmesi), kişinin bir ürünü satın alma ihtimalini artırabilir. Sınırlı süreli fırsatlar ve indirimler, 'Bugün son gün', 'Stoklar tükenmek üzere' gibi mesajlar, kişinin kaygı ve aceleyle hareket etmesine neden olur (kıtlık etkisi).

Black Friday, Cyber Monday gibi kampanyalar alışveriş yapmayı toplumsal bir etkinlik gibi sunarak, dürtüsel alışverişi tetikleyebilir. Dönemimiz dijital bir çağ bu yüzden sosyal medya entegrasyonuna dikkat edilmelidir. Influencerlar ve sponsorlu içerikler, sosyal medya platformlarında ürünleri tanıtarak alışverişi teşvik eder. Şimdi satın al, sonra öde” seçenekleri (BNPL - Buy Now, Pay Later), kişinin ödeme sorumluluğunu ertelerken satın almayı kolaylaştırır. Belli platformlar, kişinin alışkanlıklarını analiz ederek dikkatini çekecek ürünleri sunmak için yapay zeka kullanır. Bu algoritmalar, bireylerin zayıf noktalarını tespit edebilir ve alışverişi artıracak stratejilerle çalışabilir." diyerek sözlerini noktaladı.