Giriş
Uyurken yorulanların hastalığı
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Nöroloji Ana Bilim Dalı Uyku Bozuklukları Merkezi Sorumlusu Prof. Dr. Derya Karadeniz anlatıyor...
Uykuda periyodik hareket bozukluğu nedir?
Huzursuz bacak sendromuyla kardeş ama farklı bir hastalık. Hasta, geceleri ayak ve bacaklarda ardı sıra gerçekleşen hareketlerle uyur. Ama bu hareketlerin farkında değildir. Bazen eşler gözlemleyebilir. Çok minik hareketler olmasına rağmen hastanın uykusunu bozabilir, hastayı uyandırabilir.
Belirtileri nelerdir?
Uykuyu sürdürmede güçlük çeken, sabah yorgun uyanan, kötü uyuduğunu söyleyen, ‘Gece uykumda dinlenemiyorum, sabahları bütün gece yürümüşüm, koşmuşum gibi kalkıyorum’ diyenlerde uykuda periyodik hareket bozukluğunu düşünürüz.
Ne tür hareketler oluyor?
Ayak parmaklarının bükülmesi şeklinde olabiliyor. Ayak bileğinin öne-arkaya sallanması, bükülmesi şeklinde de ortaya çıkıyor. Bazen ayak, dizden itibaren minik minik atabiliyor. Hareketler bazen kollarda da olabiliyor. Ama bunlar büyük değil çok ufak hareketlerdir. Hasta hiç mi hareketlerin farkına varamıyor? Hayır, çünkü uyku sırasında oluyor. Yalnızca uyku tetkikleriyle belirleniyor. Tetkikte hem kol hem de bacaklardaki hareketler inceleniyor.
Hareketler ne kadar sürüyor?
En az yarım saniye, en fazla 10 saniye sürüyor. Birbirini en az 5 ila 90 saniye aralıklarla izleyen en az 4 hareket oluyorsa buna periyodik hareket diyoruz. Tedavi için erişkinlerde saatte 15, çocuklarda ise 5 hareketin olması gerekiyor.
Yataktan ‘savaşmış’ gibi kalkmak belirti mi?
Bunun arkasında birçok uyku hastalığı yatabilir. Uyku apne (uykuda solunum durması) hastaları da böyle uyanır. Uykuda periyodik hareket bozukluğu da olmak üzere pek çok hareket bozukluğu bu tür yakınmaya yol açabilir. Bu nedenle uyku tetkikiyle durumun ayırt edilmesi gerekir.
Yataktan ‘savaşmış’ gibi kalkmak belirti mi?
Bunun arkasında birçok uyku hastalığı yatabilir. Uyku apne (uykuda solunum durması) hastaları da böyle uyanır. Uykuda periyodik hareket bozukluğu da olmak üzere pek çok hareket bozukluğu bu tür yakınmaya yol açabilir. Bu nedenle uyku tetkikiyle durumun ayırt edilmesi gerekir.
Sebepleri neler?
Tam olarak bilmiyoruz ama tıpkı huzursuz bacak sendromunda olduğu gibi uykuda dopaminerjik sistemin yetmezliğiyle ilgili olduğu düşünülüyor. Yani beyinden dopamin adlı madde, uykuda yeterli salgılanmıyor.
Nasıl teşhis ediliyor?
Yapılması gereken tetkik, hastanın uyku laboratuvarında 1 gece yatırılmasıdır. Uyku tetkikinde kollar ve bacaklara bazı sensörler yapıştırılır. Hasta uykuya geçince hareketler ölçülür. Uykuda periyodik hareket bozukluğunun kendine has tanı kriterleri var. Her harekete periyodik hareket demiyoruz. Dikkat ettiğimiz noktalar şunlar: ‘Minik hareketler hastanın uykusunu bozuyor mu?’, ‘Hastayı uyandırıyor mu?’, ‘Hasta uyumaya devam etse de hareketler uyanıklığa eğilim, uykuda parçalanmaya yol açıyor mu?’, ‘Hareketle beraber kalp ritim değişiklikleri de oluyor mu?’... Bu kriterlere bakarak tanıyı koyuyoruz. Huzursuz bacak sendromu ile ne kadar birliktelik gösteriyor? Genellikle birlikte görülüyorlar. Huzursuz bacağı olan bir hastada, uykuda hareket bozukluğu sıklığı yüzde 85 ve üstü. Ama uykuda periyodik hareket bozukluğu tanısı olan hastaların sadece yüzde 50’sinde huzursuz bacak hikayesi var. Uykusu bölünen, hareketle uyanan, özellikle sabahları bacaklarında sanki tüm gece yürümüş gibi yorgunluk hissi olanlar uykuda periyodik hareket bozukluğu açısından incelenmeli.
Nasıl tedavi ediliyor?
Huzursuz bacak sendromunda da kullandığımız ya da başta tür bazı ilaçlardan yararlanıyoruz. Huzursuz bacağı tetikleyen stres, uykusuzluk, kafein gibi etkenler uykuda periyodik hareket bozukluğunu da tetikliyor.
ÇOCUKTA RİTMİK HAREKETE DİKKAT!
UYKUDA RİTMİK HAREKET BOZUKLUĞU NEDİR?
Uyku sırasında baş, boyun, gövde, kol veya bacakların ritmik olarak sallanması hastalığıdır. Öne-arkaya veya sağa-sola ritmik bir şekilde sallanma olur. Bunlar, gözle görülebilir hareketlerdir, yanında uyuyan kişi çok net hareketleri fark eder.
KİMLERDE SIK RASTLANIR?
Genellikle çocukluk çağında karşılaşıyoruz. Ama ileri yaşlarda seyrek de olsa rastlıyoruz. Özellikle otizm, zeka geriliği veya pskiyatrik hastalığı olan çocuklarda sık görüyoruz. Uykuda ritmik hareket bozukluğunu epilepsiden ayırt etmek gerekiyor. Bunun için daha detaylı beyin aktivitesini gördüğümüz, gövde, bacak ve boyun kaslarını da incelediğimiz bir uyku tetkiki istiyoruz.
NE TÜR SORUNLARA YOL AÇIYOR?
Uykuyu bozuyor. O kadar şiddetli olan formları var ki çocuk sallanmaktan yataktan düşüyor veya kafasını yatağın başına vuruyor.
NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Hastalığın tipine göre kendine has ilaç tedavileri var. Bazen uykuda periyodik hareketle birlikte tedavisini yapıyoruz. Bazen epilepsi ilaçlarıyla, bazen de başka tip ilaçlarla ortadan kaldırıyoruz.