Giriş
Uzmanı uyardı: 30 yaş ve üzeri kadınlarda daha fazla görülüyor! Kemik erimesi ve kısırlığa neden oluyor…
Jinekoloji, Doğum ve Cinsel Sağlık Uzmanı Op. Dr. Dilek Uslu, erken over yetmezliği olarak da bilinen Primer over yetersizliğinin bir kadının yumurtalıklarının 40 yaşından önce normal şekilde çalışmayı bıraktığında meydana geldiğini belirtiyor. Op. Dr. Uslu, primer over yetersizliğinin daha önce prematüre over yetmezliği olarak bilindiğini ancak, "yetmezlik" yerine "yetersizlik" kelimesinin daha doğru bir tanım olduğunu, çünkü araştırmaların POY'u olan kişilerin aralıklı yumurtlama yaşayabileceğini gösterdiğine dikkat çekiyor.
Serpil Dokurel - Posta.com.tr | Jinekoloji, Doğum ve Cinsel Sağlık Uzmanı Op. Dr. Dilek Uslu, primer over yetersizliği (POY) ve kadınlarda erken yumurtalık yetersizliğine yol açabilecek otoimmün hastalıkların nasıl bir etkiye sahip olabileceğini açıklıyor.
PRİMER OVER YETERSİZLİĞİ NE KADAR YAYGINDIR?
POY nadir görülüyor ve genellikle 15 ila 44 yaşları arasındaki kadınların yaklaşık yüzde 1'ini etkiliyor. Hem çocuk sahibi olanları hem de hiç çocuk sahibi olmamış olanları etkileyebiliyor. 30 yaşından büyük kişilerde daha yaygın görülüyor.
Birçok kadın, yaklaşık 40 yaşındayken doğal olarak doğurganlık azalması yaşıyor. Menopoza geçişte adet düzensizlikleri sık görülüyor. POY'lu kadınlarda düzensiz adetler ve düşük doğurganlık 40 yaşından önce başlıyor. Bazen ergenlik yıllarında bile başlayabiliyor. Op. Dr. Uslu, birincil yumurtalık yetmezliğinin erken menopozla karıştırıldığını ancak, aynı durum olmadığını belirtiyor. Birincil yumurtalık yetmezliği olan kişiler yıllarca düzensiz veya ara sıra adet görebiliyor, hatta hamile kalabiliyor. Ancak erken menopoza giren kişiler adetten kesilirler ve hamile kalamıyor. Over yetersizliğinin olması kadının erken menopoz açısından yüksek riski olduğunu gösteriyor. Op. Dr. Uslu, erken teşhisi ve tedavisinin önemli olduğunu çünkü tedavi edilmezse zamanla birçok rahatsızlığa yol açabileceğini vurguluyor.
KISIRLIK VE KEMİK ERİMESİNE DİKKAT!
Op. Dr. Dilek Uslu, POY’un sebep olabileceği durumları şu şekilde sıralıyor:
• Kalp damar hastalıkları,
- Kemik erimesi,
- Kısırlık,
- Demans,
- Parkinson hastalığı,
- Kalp damar hastalıkları,
- Depresyon, anksiyete.
Jinekoloji ve Doğum Uzmanı Op. Dr. Uslu’ya göre, primer over yetersizliği vakalarının yaklaşık yüzde 90’ında kesin neden bilinmiyor. Araştırmalar, POY’un foliküllerle ilgili sorunlardan kaynaklanabileceğini gösteriyor. Foliküller, yumurtalıklarınızda bulunan ve yumurtaların büyüyüp olgunlaştığı küçük keseciklerdir. Foliküllerin normalden erken tükenmesi ya da düzgün çalışmaması durumunda yumurtalık yetersizliği meydana gelebiliyor. Çoğu durumda folikül sorununun nedeni belirlenemediği için bu tür yumurtalık yetersizliği, “birincil (primer) ya da spontan over yetersizliği” olarak adlandırılıyor.
OVER YETERSİZLİĞİNE NEDEN OLAN DURUMLAR NELER?
Op. Dr. Dilek Uslu, over yetersizliğine neden olan durumları şu şekilde sıralıyor:
- Turner sendromu gibi genetik bozukluklar
- Folikül sayısının doğuştan azlığı,
- Tiroidit ve Addison hastalığı gibi otoimmün hastalıklar,• Kemoterapi veya radyasyon tedavisi,
- Metabolik bozukluklar,• Sigara dumanı, kimyasallar ve pestisitler gibi toksinler.
PREMATÜR OVER YETERSİZLİĞİ İLE OTOİMMÜN HASTALIKLAR ARASINDAKİ İLİŞKİ
Op. Dr. Uslu, önce otoimmün hastalıkların mekanizması hakkında bilgiler veriyor; “Bağışıklık sisteminiz, virüsler ve bakteriler gibi vücudunuza giren mikroplara saldırarak sizi hastalık ve enfeksiyonlardan korur. Bağışıklık sisteminiz mikropların sizin bir parçanız olmadığını anlayabilir, bu yüzden onları yok eder. Bir otoimmün hastalığınız varsa, bağışıklık sisteminiz yanlışlıkla organlarınızın ve dokularınızın sağlıklı hücrelerine saldırır. Vücudunuz yanlış alarm vererek kendi vücudunuza karşı maddeler üreterek hücrelerinize zarar vererek organlarınızda hasar yapar bu duruma “otoimmün hastalık” diyoruz. Yumurtalık dokusuna karşı bağışıklık sistemi tepkisine gelecek olursak bağışıklık sisteminiz yanlışlıkla yumurtalık dokunuza saldıran koruyucu proteinler üretir. Bu, her biri bir yumurta içeren yumurtalıklardaki keseciklere zarar verir, bunlara folikül denir. Ayrıca yumurtaya da zarar verir. Bağışıklık tepkisini neyin tetiklediğini tam olarak bilmiyoruz.”
Eylül 2024’te yayımlanan yeni bir araştırma, POY tanısı alan kadınlarda ciddi otoimmün hastalıkların görülme sıklığının arttığını gösteriyor. Çalışmaya göre, POY’lu kadınların yüzde 5,6’sında en az bir ciddi otoimmün hastalık bulunmakta ve bu kadınlarda poliglandüler otoimmün hastalıklar gibi birden fazla salgı bezini ilgilendiren otoimmün hastalıklara rastlanmaktadır. Addison hastalığı, vaskülit, sistemik lupus eritematozus, romatoid artrit, sarkoidoz, inflamatuar bağırsak hastalıkları ve hipertiroidizm gibi hastalıkların POY’lu kadınlarda daha sık görüldüğü belirlenmiştir.
Yapılan diğer araştırmalar sayesinde POY'u olan her 5 kadından en az birinde, birden fazla otoimmün rahatsızlık olduğu biliniyor. POY’lu kadınların yüzde 20 ila 30'unda Graves veya Hashimoto hastalığı gibi tiroid bezi bozuklukları bulunurken, otoimmün adrenal yetmezlik (Addison hastalığı) POY ile ilişkili olarak en sık rastlanan ikinci otoimmün hastalık olup, tespit edilmediğinde ciddi sağlık sorunlarına yol açabiliyor.
EĞER OTOİMMÜN HASTALIĞINIZ VARSA DİKKAT!
Op. Dr. Dilek Uslu, erken over rezervinin azalma riskine karşı önlem alınmasının önemli olduğu bu sebeple, jinekolojik muayenelerin her yıl düzenli yaptırılması gerektiğini, ultrasonografi incelemesi ve hormon tahlilleri ile yumurta rezervi hakkında bilgi sahibi olmasının önem taşıdığını vurguluyor.
Op. Dr. Uslu, primer over yetmezliğinin (POY) kısa vadede ve yaşam boyu sağlık üzerinde olumsuz etkileri olan bir östrojen yoksunluğu durumu olduğunu belirtiyor. POY tanısı konulduğunda, hormon replasman tedavisi erken yaşta menopozun getireceği sağlık risklerini önlemek için temel tedavi yöntemi olarak biliniyor. Ayrıca kök hücre tedavileri üzerine yapılan araştırmalar da umut verici sonuçlar gösteriyor.
Son yıllarda POY olan kadınlarda hormon yerine koyma tedavisinin öneminin daha iyi anlaşıldığına dikkat çeken Op. Dr. Uslu, östrojen kaybının yol açabileceği osteoporoz, kardiyovasküler hastalıklar ve nörobilişsel bozukluklar gibi kronik rahatsızlıkların önlenmesi için hormon replasman tedavisinin gerekliliği konusunda geniş bir fikir birliği olduğunu ifade ediyor.
Op. Dr. Uslu, otoimmün hastalığı olan kadınların infertilite (kısırlık) açısından düzenli jinekolojik değerlendirmeden geçmelerinin önemli olduğunu vurguluyor. POY tanısı alan kadınlarda otoimmün hastalık gelişiminin daha sık görüldüğünü belirtiyor ve “Eğer POY tanısı aldıysanız ve yorgunluk, kas ağrıları, saç dökülmesi, terleme veya üşüme, eklemlerde şişlik veya ağrı, düşük tansiyon, kilo değişiklikleri, karın ağrısı gibi belirtileriniz varsa otoimmün hastalıklar açısından değerlendirilmeniz yararlı olur. Bu sayede erken teşhis ile uygun tedavi planlanabilir” diyerek sözlerini sonlandırıyor.