Giriş
Uzmanı uyardı: Menopoz döneminde sıcak basma şikâyeti fazla olan kadınlar dikkat! Alzheimer riski olabilir…
Kadınların hayatlarında önemli bir dönüm noktası olan menopoz, fiziksel ve duygusal değişimlerle birlikte gelir. Menopoz, genellikle 45-55 yaşları arasında doğal olarak başlayan ve adet döngüsünün sona erdiği bir süreçtir. Bu dönemde vücutta hormon seviyelerindeki değişiklikler, sıcak basması, uyku problemleri, ruh hali değişimleri gibi belirtilerle kendini gösterebilir. Ancak menopoz, yalnızca fiziksel bir değişim değil, aynı zamanda kadınların sağlıklarıyla ilgili daha bilinçli kararlar almalarını gerektiren bir dönemdir. Menopoz döneminde bunamaya karşı en etkili yaklaşım nedir? Hormon replasman tedavisinin etkileri neler? Jinekoloji, Doğum ve Cinsel Sağlık Uzmanı Op. Dr. Dilek Uslu, konu hakkında bilinmesi gerekenleri anlatıyor.
Serpil Dokurel - Posta.com.tr Jinekoloji, Doğum ve Cinsel Sağlık Uzmanı Op. Dr. Dilek Uslu, östrojenin, beyin üzerinde nöron dediğimiz sinir sistemini oluşturan sinir hücrelerinin hasarını geri döndüren veya daha ileri hasar oluşmasını engelleyen koruyucu bir etkiye sahip olduğunu belirtiyor. Östrojenin, bunama karşıtı zihinsel fonksiyonları koruyucu etkisi "nöroprotektif etki" olarak biliniyor. Menopozdan sonra kadınlarda endojen östrojenin azalması, Alzheimer hastalığı (AH), serebrovasküler hastalık veya her ikisi için risk artışına yol açabiliyor.
Bununla birlikte, östrojen yerine koyma yani replasman tedavisinin (progesteron ile veya progesteron olmadan) nöroprotektif olup olmadığı veya bunama riskini etkileyip etkilemediği konusunda farklı araştırmalar bulunuyor.
60 YAŞINDAN KÜÇÜK KADINLAR DİKKAT!
Op. Dr. Uslu, hormon yerine koyma tedavisinde (HYKT) güncel yaklaşımların, tedavinin kişiye özel planlanmasının önemini vurguluyor. 2017 yılında yayımlanan rehberde genel bilgiler sunulurken, 2022 yılında güncellenen rehberde doz, formülasyon, uygulama yolu ve kullanım süresi gibi unsurların detaylı şekilde ele alındığını belirtiyor.
Özellikle 60 yaşından küçük ya da menopoz başlangıcından itibaren 10 yıl içinde olan kadınlarda hormon yerine koyma tedavisinin önerildiğini ifade eden Op. Dr. Uslu, bu yaklaşımın tedavinin etkinliğini artırmayı ve olası riskleri minimize etmeyi hedeflediğini söylüyor. Vazomotor semptomlar gibi ateş basması durumlarında hormon tedavisinin faydalarının, risklerden daha ağır bastığını dile getiriyor.
Bununla birlikte, menopoz başlangıcından itibaren 10 yıldan daha uzun süre geçmiş veya 60 yaşından büyük kadınlarda hormon tedavisine başlamanın, damar hastalıkları ve bunama riskini artırabileceğini belirtiyor. Tedavinin bu grup için zararlarının yararlarından fazla olabileceğini ifade eden Op. Dr. Uslu, doktorların belirtileri iyileştirmek için en düşük etkili dozu ve en kısa süreyi tercih etmeleri gerektiğini vurguluyor.
Hormon tedavisine menopozdan yıllar sonra başlanmasının bilişsel işlevlere zarar verebileceğini ve bunama riskini artırabileceğini söyleyen Op. Dr. Uslu, tedavi planlamasının bilimsel rehberler ışığında yapılmasının hayati önemde olduğunu belirtiyor.
SICAK BASMASI ŞİKAYETİ DAHA FAZLA OLANLAR KADINLAR DİKKAT ETMELİ
Op. Dr. Uslu sıcak basmalarının perimenopozal kadınlarda yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebileceğini ve hormon yerine koyma tedavisinin bu belirtileri hafifletmede etkili olduğunu belirtiyor. Özellikle sıcak basması şikayeti fazla olan kadınların bu konuda daha dikkatli olması gerektiğini vurguluyor.
İngiltere'de yapılan bir araştırmanın, östrojenin tek başına bunama geliştirme riskini artırmadığını, ancak östrojen ve progesteron içeren tedavilerin Alzheimer hastalığı riskini bir miktar artırabileceğini gösterdiğini ifade eden Op. Dr. Uslu, rahmi alınmış kadınların tek başına östrojen kullanabileceğini, ancak uterusu olan kadınların östrojenle ilişkili endometriyal kanser riskini azaltmak için progesteron eklemesi gerektiğini belirtiyor.
Finlandiya’da yapılan bir araştırmada, hem ağızdan alınan hem de deri yoluyla uygulanan östrojen tedavisinin Alzheimer hastalığı riskini artırdığına dikkat çeken Op. Dr. Uslu, vajinal östrojenin ise olumsuz bir etkisinin saptanmadığını ifade ediyor.
Op. Dr. Uslu, bir başka kılavuza göre vazomotor semptomların hafifletilmesi ve kemik kaybı ile kırıkların önlenmesi açısından hormon tedavisinin faydalarının risklerden daha ağır bastığını belirtiyor. Ancak, 60 yaşından büyük kadınlar veya menopoz başlangıcından itibaren 10 yıldan daha uzun bir süre sonra hormon tedavisine başlayanlar için vasküler hastalık ve bunama risklerinin daha yüksek olduğunu ve bu durumun risk-fayda dengesini değiştirebileceğini söylüyor.
Sadece progesteron veya sadece vajinal östrojen içeren hormon yerine koyma tedavisinde demans riskinin artmadığını da vurgulayan Op. Dr. Uslu, tedavi planlamasında bilimsel verilerin ve bireysel risk değerlendirmelerinin rehber alınmasının önemini hatırlatıyor.
Hormon tedavisi kullanan kadınların daha şiddetli vazomotor şikayetleri olan kadınlar bunamaya daha yatkın olabilir mi?
Op. Dr. Uslu, şiddetli sıcak basması gibi menopoz semptomlarının, Alzheimer hastalığının biyolojik belirteci olan beyin amiloid patolojisi ile ilişkilendirildiğini belirtiyor. Şiddetli semptomlara sahip kadınların, daha hafif semptomları olanlara kıyasla hormon tedavisi alma olasılığının daha yüksek olduğunu vurgulayan Op. Dr. Uslu, hormon tedavisinden bağımsız olarak, ağır sıcak basması şikayetleri olan kadınlarda bunama riskinin de yüksek olduğunu ifade ediyor.
Menopoz geçişi sırasında kadınların sıklıkla yaşadığı "beyin sisi"nin mutlaka bunama riski taşımadığını belirten Op. Dr. Uslu, bu belirtilerin östrojen seviyelerindeki düşüşlerden kaynaklanan ateş basmaları, gece terlemeleri, ruh hali bozuklukları ve uyku sorunlarıyla ilişkili olduğunu söylüyor. Hormon tedavisinin menopoz geçişi sırasında bu tür şikayetlere yardımcı olabiliyor. Tedavi planlamasında yarar-zarar dengesi, her hasta için dikkatle değerlendirilmesi gerekiyor.
BEYİN SAĞLIĞI, TEK BİR FAKTÖR TARAFINDAN BELİRLENMEZ
Kadının kalp hastalığı, yüksek tansiyonu, şeker hastalığı, yüksek kolesterol seviyeleri, hareketsiz yaşam tarzı, sigara içmesi, aşırı kilolu olması gibi faktörler de beyin sağlığını etkiliyor. Ateş basması şikayetinden mustarip menopozdaki kadınlarda hormon yerine koyma tedavisinden önce yaşam tarzı değişikliklerinin denenmesi ve bu değişikliklere rağmen ateş basmaları şiddetliyse hormon tedavisi düşünülmesi gerekiyor.
İLAÇ KULLANMADAN ÖNCE BEYİN SAĞLIĞIMIZI NASIL KORUYABİLİRİZ?
Op. Dr. Uslu, Sunulan bir raporda, beyin sağlığını korumaya yardımcı olan yaşam tarzı yaklaşımlarının, demans vakalarının yüzde 45'ine kadarını önleyebileceği veya geciktirebileceği belirtildiğini ve bu doğrultuda 14 yaşam tarzı risk faktörünün ayrıntılı olarak ele alındığını söylüyor. Bu faktörler arasında alkol bağımlılığı, sigara kullanımı, diyabet, obezite, yüksek tansiyon, hava kirliliği, beyin hasarı, fiziksel hareketsizlik, depresyon, sosyal izolasyon, işitme kaybı, düşük eğitim seviyeleri, yüksek kolesterol ve görme kaybı bulunuyor.
Op. Dr. Uslu, erken yaşlarda eğitim seviyesini iyileştirmenin, orta yaşlarda işitme kaybı, yüksek LDL kolesterol, depresyon, travmatik beyin hasarı, fiziksel hareketsizlik, diyabet, sigara, hipertansiyon, obezite ve aşırı alkol tüketimi gibi risk faktörlerini ele almanın, ileri yaşlarda ise sosyal izolasyonu, hava kirliliğini ve görme kaybını azaltmanın demans vakalarının yaklaşık yarısını önleyebileceğini söylüyor.
Bu risklerin azaltılmasıyla sağlıklı yaşam yıllarının sayısının artırılabileceğini ve demanslı bireylerde sağlıklarının kötü olduğu sürenin azaltılabileceğini belirten Op. Dr. Dilek Uslu, hobiler edinmenin ve düzenli aktivitelerde bulunmanın ilaçsız yaklaşımlar arasında yer aldığını ve demans belirtilerini azaltarak yaşam kalitesini artırdığını ifade ediyor.
Hormon yerine koyma tedavisinden önce sağlıklı yaşam tarzı değişiklikleri yapmanın önemini vurgulayan Op. Dr. Uslu, genel sağlık iyileştikçe menopoz şikayetlerinin hafifleyeceğini ve bunama riskinin azalacağını dile getiriyor. Şeker seviyesini normal sınırlarda tutmanın, tansiyonu kontrol altına almanın, düzenli egzersiz yapmanın, sağlıklı beslenmeyle kötü kolesterolü düşürmenin ve kötü alışkanlıklardan kurtulmanın menopoz sürecinde sağlığı korumaya yardımcı olacağını belirten Op. Dr. Uslu, işitme veya görme kaybı gelişmeden erken tedavi olunmasının da bu süreçte büyük fayda sağlayacağını ekliyor.