Giriş
29 Ekim Cumhuriyet Bayramı’nın önemi nedir? Cumhuriyet ne zaman, nasıl ilan edildi?
29 Ekim Cumhuriyet Bayramı tüm yurtta ve KKTC’de coşku ile kutlanıyor. Gazi Mustafa Kemal Atatürk tarafından 99 yıl önce TBMM’de ilan edilen cumhuriyet, bir devlet rejimi olmakla kalmayıp, Türk halkına çağdaşlığın ve demokrasinin kapılarını açan bir yaşam tarzı oldu. Bugün minnet ile kutlanan bu bayramda ‘29 Ekim Cumhuriyet Bayramı’nın önemi nedir?’ ‘Cumhuriyet ne zaman, nasıl ilan edildi?’ sorularının yanıtlarını bir araya getirdik…
29 Ekim Cumhuriyet Bayramı’nın önemi nedir? Cumhuriyet ne zaman, nasıl ilan edildi? soruları Cumhuriyet Bayramı’nın 99. Yılında da bir kez daha gündeme geldi. Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasıyla kurulan Türkiye Devleti için yeni bir yönetim şekli belirlenmesi gerekiyordu. Mustafa Kemal 28 Ekim 1923 tarihinde tarihe geçen “Efendiler, yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz.” sözünü söyledi. İşte kısaca Cumhuriyetin ilanı sürecinde yaşananlar…
CUMHURİYET NE ZAMAN, NASIL İLAN EDİLDİ?
Yaklaşık 600 yıl hüküm süren Osmanlı Devleti, 1876 yılına kadar mutlak monarşi ile yönetildikten sonra, 1876-1878 ve 1908-1918 yılları arasında meşruti monarşi ile yönetildi.
Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı'nda yenilgiye uğramasının ardından işgale uğrayan Anadolu'da halkın işgalcilere karşı Mustafa Kemal Paşa önderliğinde verdiği bir bağımsızlık mücadelesine başladı.
Kadın erkek, genç yaşlı demeden sürdürülen Milli Mücadele, 1923 yılında büyük bir zafer ile sonuçlandı. Bu süreçte, 23 Nisan 1920 tarihinde "Büyük Millet Meclisi" adıyla Ankara'da toplanan halkın temsilcileri, 20 Ocak 1921'de Teşkilat-ı Esasiye Kanunu adlı yasayı kabul ederek egemenliğin Türk ulusuna ait olduğunu ilan etti ve 1 Kasım 1922'de aldığı kararla saltanatı kaldırdı. Bu sırada da ülke, meclis hükûmeti tarafından yönetildi.
27 Ekim 1923 tarihinde İcra Vekilleri Heyeti'nin istifa etmesi ve yerine meclisin güvenini kazanacak yeni bir kabinenin kurulamaması üzerine Mustafa Kemal Paşa, yönetim biçiminin Cumhuriyet olması için İsmet Paşa ile birlikte bir kanun değişikliği tasarısı hazırlayarak 29 Ekim 1923'te Meclis'e sundu.
Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nda yapılan değişikliklerin kabulü ile Cumhuriyet, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından ilan edilmiş oldu.
Cumhuriyetin ilanı, Ankara'da 101 pare top atışı ile duyuruldu ve 29 Ekim gecesi ile 30 Ekim 1923 tarihinde başta Ankara olmak üzere tüm ülkede bir bayram havasında kutlandı.
CUMHURİYET BAYRAMI HANGİ TARİHTE İLAN EDİLDİ?
29 Ekim 1923 tarihinde, yani cumhuriyet ilan edildiği sırada henüz 29 Ekim günü bayram ilan edilmemiş, kutlamalar konusunda bir düzenleme yapılmamıştı. 29 Ekim gecesi ve 30 Ekim günündeki yapılan kutlama ve şenlikleri halk kendiliğinden düzenledi.
Ertesi yıl, 26 Ekim 1924 tarihli 986 numaralı kararname ile Cumhuriyet'in ilanının 101 pare top atılarak ve planlanacak özel bir programla kutlanmasına karar verildi. 1924 yılında yapılan kutlamalar, daha sonra yapılacak olan Cumhuriyet’in ilanı kutlamalarının başlangıcı oldu.
2 Şubat 1925'te, Hariciye Vekaleti tarafından (Dışişleri Bakanlığı) düzenlenen bir kanun teklifinde 29 Ekim'in bayram olması önerildi. Bu teklif Meclis Anayasa Komisyonu tarafından incelendi ve 18 Nisan'da karara bağlandı; 19 Nisan'da ise teklif TBMM tarafından kabul edildi. 628 sayılı bu kanun ile 29 Ekim, Cumhuriyet'in milli bir bayram olarak kutlanması resmi bir hüküm şekline geldi. Cumhuriyetin ilan edildiği gün, 1925 yılından bu yana ülke içinde ve dış temsilciliklerde resmî bir bayram olarak kutlanmaya başladı.
