Mustafa EFE/Posta.com.tr

BAŞLICA DİNİ HAREKETLER VE ETKİLERİ:

1. Hristiyanlık ve Erken Dönem Kilisesi

Kuruluş ve Yayılma: Hristiyanlık, M.S. 1. yüzyılda, İsa Mesih’in öğretileri ve onun takipçileri aracılığıyla ortaya çıktı. Roma İmparatorluğu'ndan önce bir zulme uğramış olsa da, 4. yüzyılda Roma İmparatoru Konstantin’in Edict of Milan'ı (313) ile resmi din haline geldi.
Etkileri: Hristiyanlık, Batı dünyasında dini ve kültürel hayatı şekillendirdi. Orta Çağ boyunca, kilise, eğitim, bilim ve sanatta belirleyici bir rol oynamış, Batı'nın kültürel mirasının büyük bir kısmı dini öğretiler üzerine inşa edilmiştir. Ayrıca, Hristiyanlık, Avrupa'nın misyonerlik faaliyetleriyle dünya çapında yayıldı.

2. İslam ve İslam’ın Yayılması

Kuruluş ve Yayılma: İslam, 7. yüzyılda Arap yarımadasında, peygamber Muhammed’in öğretileri ile doğdu. Hızla yayılarak, Orta Doğu’dan Afrika, Asya ve Avrupa’ya kadar genişledi.
Etkileri: İslam, Batı Asya, Kuzey Afrika ve Endülüs (İber Yarımadası) gibi bölgelerde önemli kültürel ve bilimsel gelişmelere yol açtı. İslam dünyası, matematik, astronomi, tıp ve felsefe alanlarında önemli ilerlemeler kaydetti. Ayrıca, İslam, siyasi yapıların, hukuk sistemlerinin ve günlük yaşamın temelini oluşturdu.

3. Hinduizm ve Budizm

Hinduizm: Hindistan'da MÖ 1500 civarında ortaya çıkan Hinduizm, çok tanrılı bir inanç sistemine dayanır. Karma, reenkarnasyon ve moksha (özün kurtuluşu) gibi kavramlar Hinduizm’in temel ilkelerindendir. Hindistan’ın kültürel yapısını derinden etkilemiş ve geleneksel sosyal yapıyı belirlemiştir.
Budizm: MÖ 6. yüzyılda Siddhartha Gautama’nın (Buda) öğretileriyle ortaya çıkan Budizm, acıdan kurtulma ve aydınlanma yolları üzerine odaklanır. Hindistan’da başlayan Budizm, zamanla Asya’nın diğer bölgelerine yayılmıştır.
Etkileri: Hinduizm, Hindu kültürünü, sanatını ve felsefesini şekillendirmiştir. Budizm ise Çin, Japonya ve Güneydoğu Asya’daki kültürel ve toplumsal yapıyı etkilemiş, Zen Budizmi ve meditasyon gibi pratiklerle psikolojik ve felsefi alanlarda önemli değişimler yaratmıştır.

4. Yahudilik ve Ortodoks İnançlar

Yahudilik: MÖ 2000’lere dayanan Yahudilik, monoteist bir inanç sistemine dayanır. Tek Tanrı’ya inanır ve Yahudi halkının Tanrı tarafından seçilmiş bir halk olduğu kabul edilir. Yahudilik, özellikle Ortadoğu bölgesinde büyük bir etki yaratmış ve Hristiyanlık ile İslam’ın gelişiminde temel bir etkendir.
Etkileri: Yahudilik, Batı medeniyetlerinin dini temellerinin şekillenmesinde önemli bir yer tutmuş ve Batı'nın hukuki ve etik anlayışlarını etkilemiştir.

5. Protestan Reformu (16. Yüzyıl)

Kuruluş: 1517'de Martin Luther'in 95 Tez’i ile başlayan Protestan Reformu, Katolik Kilisesi'ne karşı bir hareketti. Luther, papazların ve kilisenin otoritesini sorgulayarak, İncil'in herkes tarafından anlaşılabilir olmasını savundu.
Etkileri: Protestan Reformu, Avrupa’da dinî bölünmelere yol açtı. Katolik Kilisesi'nin otoritesinin zayıflamasıyla birlikte, Avrupa’da dini çeşitlilik arttı. Bu hareket, bireysel inanç özgürlüğünü savundu, bilimsel düşünceye olan ilgiyi artırdı ve modern kapitalizmin temellerini attı.

6. Alevilik ve Bektaşilik

Alevilik: 16. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda ortaya çıkan Alevilik, İslam’ın bir mezhebi olmakla birlikte, daha çok mistik bir öğreti ve toplumsal eşitlikçi bir anlayışa dayanır.

Bektaşilik: Özellikle Osmanlı döneminde yaygınlaşan Bektaşilik, tarikatlar arasında önemli bir yer tutmuştur ve Alevilikle benzer öğretiler içerir.
Etkileri: Alevilik ve Bektaşilik, Osmanlı toplumu içinde önemli bir dini akım haline gelmiş, halkın sosyal ve kültürel yaşamında etkili olmuştur.

7. Yeni Dini Hareketler ve Reformist Akımlar

Yeni Dinler: Sonraki yüzyıllarda, özellikle 19. ve 20. yüzyılda, Yeni Çağ Hareketleri ve bazı modern dini akımlar ortaya çıkmıştır. Bunlar arasında Scientology, Bahailik gibi yeni dini hareketler bulunmaktadır.
Etkileri: Modern dini hareketler, toplumsal ve bireysel değişimlere, dinin insan yaşamındaki rolünün yeniden tanımlanmasına yol açmıştır.

Dini Hareketlerin Kültürel, Sosyal ve Politik Etkileri:
Toplumsal Yapılar: Dini inançlar, toplumların ahlaki değerlerini, yasalarını ve günlük yaşam pratiklerini belirlemiştir. Hindistan'daki kast sistemi, Orta Çağ Avrupa’sındaki feodalizm ve İslam’daki şeriat, bu etkilerin örnekleridir.

Savaşlar ve Çatışmalar: Dini hareketler bazen toplumsal bölünmelere ve savaşlara yol açmıştır. Hristiyanlık ve İslam arasındaki Haçlı Seferleri, Protestan ve Katolik arasındaki dinî savaşlar, dini sebeplerle yapılan büyük çatışmalardır.

Sanat ve Felsefe: Dini öğretiler, özellikle Batı sanatını, Orta Çağ ve Rönesans dönemlerinde derinden etkilemiştir. Yunan ve Roma mitolojisiyle birleşen Hristiyan sanatları, Ortodoks kilise ikonografisi ve İslam’ın geometrik sanat anlayışı gibi etkiler, kültürel mirası şekillendirmiştir.