Mustafa EFE/Posta.com.tr

1. OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN İLK DÖNEMLERİ (1299-1453)

Osmanlı sanatı, imparatorluğun kuruluş yıllarında, daha çok Türk-İslam kültüründen beslenmiş, ancak Bizans ve İran sanatlarından da etkilenmiştir. Bu dönemde, sanat daha çok işlevsel ve dini amaçlara yönelik olmuştur.

Mimari: Erken Osmanlı dönemi mimarisi, Selçuklu ve Bizans etkilerini birleştirerek, cami, medrese ve kervansaray gibi dini yapılar inşa edilmiştir. İlk Osmanlı camileri genellikle sade ve işlevsel yapılardır. Bursa Ulu Camii (1399) ve Orhan Camii (1339), bu dönemin örneklerindendir.
Sanat: İlk dönem Osmanlı sanatında minyatür ve hat sanatı ön plana çıkmıştır. Bununla birlikte, erken dönem Osmanlı eserlerinde geleneksel İslam sanatının etkisi çok belirgindir.

2. KLASİK DÖNEM (1453-1600)

Osmanlı İmparatorluğu’nun İstanbul’u fethetmesiyle birlikte, imparatorluk önemli bir kültürel merkez haline gelmiş ve sanatla ilgili büyük bir gelişim yaşanmıştır. Bu dönemde, Osmanlı sanatı ve mimarisi, hem geleneksel İslam öğretilerine hem de Bizans kültürüne dayalı olarak özgün bir kimlik kazanmıştır.

Mimari: Bu dönemin en önemli mimarlarından Mimar Sinan (1489-1588), Osmanlı mimarisinin zirveye ulaşmasını sağlamıştır. Sinan, klasik Osmanlı cami yapılarının yanı sıra, çok sayıda köprü, hamam ve diğer kamu yapıları inşa etmiştir. Süleymaniye Camii (1557) ve Selimiye Camii (1575) gibi yapılar, bu dönemin başyapıtlarıdır. Bu camilerde kullanılan kubbe, mimari özgünlük ve estetik unsurlar, Osmanlı sanatının en gelişmiş dönemini yansıtmaktadır.
Sanat: Klasik dönemde hat sanatı, minyatür ve çini en öne çıkan sanat dallarındandır. Hat sanatı, özellikle Kâtip Çelebi ve Ahmed Karahisari gibi üstatlarla birlikte büyük bir gelişim göstermiştir. Ayrıca, Osmanlı minyatürleri, özellikle saraylarda ve kitaplarda kullanılan zarif tasvirlerle dikkat çeker.

3. KANUNİ DÖNEMİ VE SONRASI (1600-1700)

Kanuni Sultan Süleyman’ın hükümetinde Osmanlı İmparatorluğu büyük bir kültürel ve sanatsal zirveye ulaşmıştır. Ancak 17. yüzyıldan itibaren, özellikle ekonomik ve askeri zorluklarla birlikte, sanat ve mimaride belirli bir duraklama dönemi başlamıştır.

Mimari: Kanuni dönemi, büyük camiler ve külliyelerle tanınır. Süleymaniye Camii ve Topkapı Sarayı bu dönemin başyapıtlarıdır. Ancak 17. yüzyıldan itibaren mimaride, özellikle Barok tarzının etkisiyle Batı'dan gelen yenilikler görülmeye başlanmıştır. Laleli Camii (1763) gibi yapılarda Batı etkisi gözlemlenir.
Sanat: 17. yüzyıldan itibaren, minyatür ve çini sanatlarında değişiklikler olmuş, geleneksel figürlerin dışında doğa, portre ve günlük yaşam sahneleri de işlenmeye başlanmıştır. Hat sanatı ise, özellikle Süleymaniye Kütüphanesi gibi önemli yapılarla günümüze kadar ulaşan eserler bırakmıştır.

4. 18. YÜZYIL: BATI ETKİSİ VE BAROK DÖNEMİ

Yüzyılda, Osmanlı İmparatorluğu’nda Batı kültürünün etkisi artmış, bu da sanat ve mimaride önemli değişikliklere yol açmıştır. Bu dönemde, Batı’daki Barok ve Rokoko akımlarının izleri Osmanlı mimarisine ve sanatına yansımıştır.

Mimari: 18. yüzyılda Nuruosmaniye Camii (1755) gibi Batı etkisiyle şekillenen yapılar ortaya çıkmıştır. Ayrıca, saray ve köşk mimarisi gelişmiş, Dolmabahçe Sarayı (1856) gibi Batı tarzı saraylar inşa edilmiştir.

Sanat: Batı’dan gelen yeniliklerle, resim ve portre sanatına ilgi artmıştır. Batı’daki perspektif ve ışık-gölge tekniklerinin etkisi, Osmanlı minyatürlerinde görülmeye başlanmıştır.

5. 19. YÜZYIL: OSMANLI MODERNLEŞMESİ VE SANATTA DEĞİŞİM

Osmanlı İmparatorluğu, 19. yüzyılda modernleşme hareketlerine girmiştir. Bu dönemde Batı etkisinin artmasıyla birlikte, Osmanlı sanatı ve mimarisi geleneksel öğelerle Batı tarzını harmanlayarak kendine özgün bir yol aramıştır.

Mimari: 19. yüzyılda, Osmanlı İmparatorluğu'nun batılılaşma çabalarıyla birlikte, Neoklasik ve Barok tarzları daha fazla benimsenmeye başlanmıştır. Bu dönemin en önemli yapıları arasında Dolmabahçe Sarayı ve Yıldız Sarayı yer almaktadır.
Sanat: Batı tarzı resim, özellikle Osman Hamdi Bey gibi sanatçılarla birlikte Osmanlı'da önemli bir yer edinmiştir. Osmanlı dönemi minyatürleri, resim sanatıyla birleştirilerek yeni bir estetik anlayışı oluşturulmuştur.

6. CUMHURİYET DÖNEMİ VE SONRASI: OSMANLI MİRASININ MODERN YORUMLARI

Cumhuriyet'in kurulmasından sonra, Osmanlı sanatı ve mimarisi modernleşme süreciyle yeniden şekillenmiştir. Osmanlı'nın geleneksel sanatları, modern Türk sanatına ve mimarisine ilham vermiştir. Ancak bu dönemde, modern yapılar ve Batı etkisi daha belirgin hale gelmiştir.

Mimari: Cumhuriyet dönemiyle birlikte, Cumhuriyet dönemi mimarisi modern ve fonksiyonel yapıların ön planda olduğu bir dönemi simgeler. Ancak Osmanlı izleri, özellikle camiler ve tarihi yapılar üzerinden modern mimari anlayışla harmanlanmıştır.
Sanat: Osmanlı'nın geleneksel sanatları, Cumhuriyet dönemi sanatçıları tarafından modern bir dille ele alınmış, Türk resim sanatında farklı bir dönemin kapıları açılmıştır.