Gastroenteroloji Uzmanı Prof. Dr. Cem Kalaycı şişkinliği ve yapılması gerekenleri anlattı:

Bağırsaklardaki gazın kaynağı nedir?

İki kaynağı vardır. Yutulan hava ve kalınbağırsakta bulunan mikroplar (bakteriler) tarafından üretilen gaz.

Niçin ve nasıl hava yutarız?

Midedeki gazın ana kaynağı yuttuğumuz havadır. Yemek yerken veya bir şey içerken az miktarda hava yutmak normaldir. Hızlı yemek veya içmek, sakız çiğnemek ve sigara içmek yutulan hava miktarını arttırır. Yutulan havanın çoğundan ağızdan gaz çıkarma şeklinde kurtulunur, az bir kısmı aşağı ince bağırsaklara geçer.

Ancak bu otururken olur, uzanırsak hava tümüyle aşağı gider. Yemekten sonra az miktarda ağız yoluyla gaz çıkarma normaldir. Bazı gıdalar yemek borusu ile midenin bileşim yerindeki kası (mide kapakçığı da denilen yer) gevşeterek bunu artırabilir. Bunlar arasında yağlı gıdalar, çikolata, nane sayılabilir.

Şikayetlerin şiddetli olmasının sebebi nedir?

Bunun en sık sebebi hava yutmaktır. Buna 'aerofaji' adı verilir. Genellikle istemsiz olarak farkında olmadan yapılır. Sıklıkla ruhsal streslere bağlıdır. Eğer sebep bu ise buna yönelik tedbirler alınmalıdır. Sigarayı bırakmak, gazlı içeceklerden, sakız çiğnemekten uzak durmak, yavaş yemek yardımcı olabilir.

Hangi gıdalar bağırsakta gaz yapımını artırır?

İyi sindirilemeyen bazı gıdalar özellikle karbonhidratlar kalınbağırsakta bakteriler tarafından parçalanır ve gaz oluşur. Bunlar arasında karnabahar, fasulye, lahana, brokoli ve Brüksel lahanası sayılabilir. Mısır, patates, buğday ürünleri de gaz yapar. Buna karşılık pirinç yapmaz. Yulaf, bezelye, baklagiller ve çoğu meyve de gaz yapar.

Şeker şikayete neden olur mu?

Bazı kişilerde evet. Bunun en sık iki örneği fruktoz ve sorbitoldür. Fruktoz kuru meyvelerde, balda soğanda ve günümüzde birçok gıdaya ve içeceğe konulan 'yüksek fruktozlu mısır şurubunda' bulunur. Sorbitol ise tatlandırıcı olarak birçok şekerleme ve sakızda bulunur.

Laktoz intoleransı nedir?

Bazı kişiler süt şekeri olarak bilinen laktozu sindiremez. Bu kişilerde çok miktarda süt içmek veya süt ürünü tüketmek gaz, şişkinlik, kramp ve ishale yol açar.

Hastalıklar şişkinlik ve gaza sebep olur mu?

Evet, en sık örneği şeker hastalığıdır. Özellikle ince bağırsak hareketlerinde olan yavaşlama bakterilerin aşırı çoğalmasına ve gaz üretmesine yol açabilir. Ayrıca çölyak hastalığı gaz ve şişkinlik şikayetine yol açar hatta çölyak hastalığının tek belirtisi gaz ve şişkinlik olabilir. Bazı kişilerde bu durum hiçbir hastalık olmadan yaşanır.

İlaçlar gaz yapar mı?

Evet, özellikle bazı müshiller, bazı şeker hastalığı ilaçları...

Şikayetleri belirleyen vücutta oluşan gazın miktarı mıdır?

Çok fazla gazdan yakınan kişilerin çoğunda üretilen gaz herhangi bir insandan genellikle daha fazla değildir. Bazı kişiler bu gazın daha çok farkında olur ve rahatsız olurlar. Yani bir hassasiyet söz konusu olabilir. Bazı kişilerde de artmış gaz söz konusu olabilir.

Bu hassasiyetin sebebi nedir?

En sık görülen sebebi IBS (irritabl bağırsak sendromu). Bu rahatsızlığa dilimizde 'hassas' veya 'huzursuz' bağırsak sendromu denir. Eski adı ise spastik kolundu. Bu kişilerde bağırsaktan mesajları beyne taşıyan sinirler çok çalışıyor olabilir. Bu rahatsızlığın gaz ve şişkinlik dışında diğer önemli belirtileri karın ağrısı ve dışkılamada ishal veya kabızlık şeklinde olan değişikliklerdir.

Gaz, ağrı, şişkinlik benzeri belirtiler bağırsakta değil karnın üst kısmında mide civarında olabilir. Buna da 'fonksiyonel dispepsi' veya 'non ülser dispepsi' adı verilir. Bu durum midede fiziksel bir problem olmadan mide yakınmaları olması olarak özetlenebilir. Midenin hassasiyeti anlamına gelir.

Gaz ve şişkinlik için hangi testler yapılmalıdır?

Çoğunlukla bir test gerekmez. Beraberinde ishal, kilo kaybı, kansızlık, dışkıda kan, ateş, kusma gibi belirtiler varsa doktor kontrolünde gerekli testler yapılmalıdır.

Nasıl bir diyet uygulanmalı?

En temel öneri şikayetleri artıran gıdalardan kaçınmaktır. Süt ve süt ürünleri, bazı meyve ve sebzeler, tahıllar, suni tatlandırıcılar ve gazlı içeceklere dikkat etmek gerekebilir. Şikayete yol açan gıdaların bir listesini tutmak çok yardımcı olabilir.

İlaç tedavisinin yararı var mı?

Etkinlikleri tam olarak kanıtlanmasa bile gaz ilacı adı altında satılan özellikle huzursuz bağırsak için kullanılan ilaçlar var. Doktor önerisi ile bu ilaçlar veya hassasiyetin giderilmesi ve gazın yol açtığı ağrının giderilmesi için antidepresanlar kullanılabilir.

Diyet ve ilaç dışında ne yapılabilir?

Egzersiz son derece önemli. Genel sağlık tedbiri ve insanın kendini iyi hissettirmesi yanında birçok kişi gaz ve şişkinlik için egzersizden önemli ölçüde fayda görür. Bu faydayı sağlamak için egzersizin haftada en az 3-4 kez yapılması gerekir. Yapılacak egzersiz olanaklara, zamana ve kişiye göre değişir. Ama en pratik egzersiz yürüyüş yapmaktır.

Süt ürünleri ne kadar süre kesilmeli?

Süt ve süt ürünlerini kesmenin yakınmalara fayda edip etmediğini anlamak için 2 hafta bırakmak yeterlidir. Laktoz en çok süt ve dondurmada vardır. Bu süre sonunda fayda görülürse buna devam etmek gerekir. Fayda etmiyorsa bu ürünler tekrar tüketilmeye başlanabilir. Laktoz intoleransı olan bazı kişiler süt ürünü tüketecekleri zaman dışarıdan ilaç olarak laktoz almaktan fayda görürler. Bazı kişiler de laktozsuz süt içebilirler. Süt ürünlerini diyetten çıkaranlar gerekirse ek kalsiyum almalıdır.

(16.12.2012 tarihli Posta Karnaval'dan alınmıştır.)