Hilye-i Şerif nedir? Hilye-i Şerif ne anlatır?

Hilye, hilye-i şerîf, hilye-i saâdet ya da hilye-i nebî, İslam Sanatının örnekleri arasında yer alır. Osmanlı kültüründe Hz. Muhammed’in vasıflarını tasvir eden, bu vasıflardan bahseden kitap ve levhaları ifade etmek için Hilye-i Şerif kullanılmıştır. Peki, Hilye-i Şerif nedir? İşte detaylar…

Sözlükte “süs, ziynet, kolye” gibi mânalara gelen hilye mecazen “yaratılış, sûret ve güzel vasıflar” demektir. Kelime Osmanlı kültüründe Resûl-i Ekrem’in vasıflarını, bu vasıflardan bahseden kitap ve levhaları ifade etmek için kullanılmıştır.

Hilye, hilye-i şerîf, hilye-i saâdet ya da hilye-i nebî, Osmanlı hattatlarca 17. yüzyılda geliştirilen bir süsleme sanatı. Kelime anlamı olarak süs, ziynet, güzellik gibi anlamlara gelen hilye bunların yanında suret, sıfat, hilkat gibi anlamlar da taşımaktadır. Toplamda sekiz bölümün bulunduğu hilye dört ana bölümden oluşur. Bunlar "başmakam", "göbek", "kuşak" ve "etek"tir. Diğer dört bölüm ise ana bölümleri tamamlayıcı olarak işlev görürler.

BAŞMAKAM

Hilyenin en üst kısmında yer alan bu bölümde besmele yer alır.

KUŞAK

Bu bölümde Muhammed ile ilgili kısa bir ayet bulunur. Bu ayet genellikle Enbiya Suresi'nin 107. ayeti yani "biz alemlere ancak rahmet olarak gönderdik" kısmı bulunur. Ancak bazı hilyelerde bu kısma "ey habibim sen olmasaydın kâinatı yaratmazdım" manasına gelen "levlâke levlâk lema halakatu'l-eflâk" hadisi de yazılırdı.

GÖBEK

Hilye metninin en uzun bölümünün yerleştirildiği bu bölüm yuvarlak veya ovaldir. Muhammed ile ilgili anlatımların yer aldığı bölümdür.

ETEK

Göbek kısmına sığmayan hilye metninin devamı bu bölüme yazılır. Metnin son satırında ise hilye yazarının adı ve hilyenin yazılış tarihi yer alır.

DİĞER BÖLÜMLER

Ana bölümlerin dışında kalan bu dört bölüm göbeğin etrafında yer alan dört daire şeklindedir. Çoğunlukla dört halifenin yazıldığı bu dört bölümde kimi zaman Muhammed'in dört ismi yer alır.

Ayrıca bazı hattatlar hilyelerinde dört yerine altı daireye yer verir. Bu fazladan iki daireye ise Muhammed'in torunları olan Hasan ile Hüseyin'in ismi yazılır.

Hz. Peygamber’in hilyesi hakkındaki rivayetler hadis kitaplarında “Ṣıfâtü’n-nebî” ve “Feżâʾil” gibi başlıklar altında verilmiştir. Bu rivayetleri hadis kaynakları yanında çeşitli eserlerden derleyip bir arada değerlendiren ve “şemâil” adıyla bir ilim haline getiren Tirmizî, Kādî İyâz gibi müellifler ise hilye konusunu şemâil kitaplarının Resûlullah’ın vücut yapısıyla ilgili özelliklerinin anlatıldığı “Ḫalḳu Resûlillâh” adlı ilk bölümünde incelemişlerdir.

Aziz Mahmud Hüdâyî’nin Şemâilü’n-nübüvveti’l-Ahmediyyeti’l-Muhammediyye adlı Arapça-Türkçe karışık mensur eseri bu konudaki ilk örneklerden biridir. Kitabın birinci bölümünde Hz. Peygamber’in hilyesi ve şemâiliyle ilgili rivayetler kaydedilmekte, ardından Türkçe mensur mevlidi andıran bir kısımdan sonra eser Resûl-i Ekrem’in ahlâkına dair Arapça bir metinle sona ermektedir. Tek nüshası Hacı Selim Ağa Kütüphanesi’nde mevcut olan bu eserin yanında Hüdâyî’nin Süleymaniye Kütüphanesi’ndeki bir mecmuada “Hilye-i Resûlullah” başlığını taşıyan yirmi beş beyitlik bir hilyesi daha bulunmaktadır.