Lenfödem hakkında 5 soru 5 cevap

1- Vücudumuzda dolaşım nasıl gerçekleşir?

Dolaşım sistemimiz akciğer, kalp, arterler (atardamarlar) ve venler'den (toplardamarlar) oluşurlar. Bunlar, dokularımıza besleyici maddelerin ve oksijenin sunulmasından sorumludurlar. Besleyici maddeleri içeren sıvı (temiz kan), arterler ve kılcal dallarından dışarı, dokulara doğru süzülürler. İçindeki yararlı ürünleri vücudumuza dağıttıktan sonra sıvı, dönüş yolunda, hücrelerden çıkan yıkım-atık maddelerinin toplanması işini de üstlenir. Bu görev de venler aracılığı ile gerçekleştirilir. Venlerin taşıdığı sıvı (kirli kan), kalp yoluyla akciğerlerimize temizlenmek üzere götürülür. Sıvının bir kısmı ise venlerle dönemez ve dokularda kalır. Dokularımızın arasında adeta bir ağaç kökü/boru hattı gibi yayılmış ve ‘lenfatik sistem’ adı verilen damarlar (beyaz kan damarları) geride bırakılan sıvının toplanmasından sorumludurlar. Süte benzer görünümlü bu sıvıya lenf (beyaz kan) adı verilir. Lenfatik sistem hattının belirli bölgelerinde ‘lenf düğümü’ adı verilen toplama istasyonları vardır. Lenfatik ağlar yoluyla toplanan lenf sıvısı, sonuçta venler içine getirilip dolaşıma tekrar geri kazandırılır.

2- Lenfödem nasıl oluşur?

Lenfatik sistem, venlere göre çok daha az miktarda sıvı taşır. Yine de bu ağın herhangi bir noktasında kopukluk, geçirilen bir enflamasyona (yangı) bağlı tıkanıklık-geçiş zorluğu doğarsa, günlük biriken sıvı miktarı gittikçe artar. Bu da, kol veya bacaklarda, çıplak gözle farkedilebilen bir ödeme yol açar. Buna lenfödem adı verilir. Dokular arasında sıkışıp kalan lenf sıvısı zaman içinde jel karakteri alır. Sonuçta dokular sertleşir, cilt kalınlaşır, portakal kabuğu gibi pütürlü bir yapıya dönüşebilir. Başlangıçta ciltteki gözeneklerden sızan sıvı, bir süre sonra ülserlere (yaralara) neden olur. Lenfödem gelişmiş bacaklarda sık olarak gözlenen kızarıklık ve ağrı, soruna bir enfeksiyonun (iltihap) da eklendiğini düşündürür.

3- Lenfödeme yol açan faktörler nelerdir ?

a) Tedavi yöntemlerine bağlı nedenler: Kol (koltuk altı) veya bacaklardaki (karın içi-kasık) lenf düğümlerinin çıkartılması sonucu lenfödem gelişebilir. Kollardaki lenf düğümleri en sık olarak meme kanserine yapılan cerrahi girişimler sırasında çıkartılır. Rahim, yumurtalık, mesane, prostat kanserlerinin tedavileri sırasında da aynı durumla karşılaşılabilir.

b) Ven hastalıklarına bağlı nedenler: Lenfödemin en sık nedenlerinden biri de venlerdeki daralma, tıkanıklık veya akım bozukluğudur. Bacaklardaki venler, taşıdıkları kirli kanı yer çekiminin ters yönünde, kalbe ve akciğerlere götürmek durumundadırlar. Bunu yapabilmeleri için, tek yönlü çalışan kapakçıkları mevcuttur. Bu kapaklar bozulur ve ayaklara doğru geri kaçırıp göllenmeye başlarlarsa, ‘venöz yetmezlik’ adı verilen damar hastalığı karşımıza çıkar. Venlerden dokulara geri kaçan sıvı, venöz yetmezliği ağırlaştırır. Göllenen sıvıdaki artış, venlerin dokulardan sıvıyı geri alma kapasitelerini de azaltır ve başlangıçta basit bir ödem olarak kendini gösterir. Ama zaman geçtikçe, venlerin toplayamadığı artmış sıvıyı drene etmek için, normalin üstünde güç sarfeden lenf damarları da bozulurlar. Bu da, lenfödemi tetikler.

c) Yangı veya enfeksiyonlara bağlı nedenler: Cilt travmaları, tırnak batması, mantar enfeksiyonları, deri bütünlüğünü bozan ve deri ile deri altını iltihaplara açık hale getiren nedenlerdir. Bunların sonrasında gelişen lenf sisteminin enflamasyon veya enfeksiyonları, lenfödeme yol açarlar.

d) Doğumsal nedenler: Lenfatik sistemin gelişim bozukluğu, doğumsal bir lenfödem şekli olup, ilgili kol ve/veya bacakta belirgin ve kalıcı çap-boy artışı ile kendini gösterir.

e) Hareketsizliğe bağlı nedenler: Uzun süre hareketsiz olarak ayakta veya oturur pozisyonda kalmak, lenfödemi doğuran en basit nedenler arasındadır. Örneğin, araç içinde uzun süre hiç yerimizden kalkmadan bir tatil yöresine ulaşmak, bizi bir yandan mutlu ederken günlerce ayak veya bilek şişliğinden yakınmamıza da yol açabilir.

4 - Tanı nasıl konulur?

Yukarıda yazan tüm durumlar için bir kalp damar cerrahının görüşü alınmalı;hastanın hikayesi ve yakınmaları ayrıntılı biçimde not alındıktan sonra, öncelikle bir doppler ultrason incelemesi yapılmalıdır. Bu basit inceleme, venlerde tıkanıklık, darlık veya kapak bozukluğuna bağlı geri kaçırma var ise, cilt altında bir sıvı toplanması vb. var ise net olarak gösterecektir.

Eğer sorunun lenf damarlarının kendisinden kaynaklandığı (darlık/tıkanıklık/gelişim sorunu) düşünülürse, ‘lenfosintigrafi’ denilen inceleme yapılabilir. Bu incelemede, vücuda çok ince iğneler ile radyoaktif bir madde verilir. Maddenin lenfatik sistem tarafından emilimi, lenf düğümlerinden geçişi, bir cihaz yardımı ile takip edilir.

5 - Tedavi seçenekleri nelerdir?

Lenfatik sistemin kendisinde bir gelişim sorunu var ise, kesin bir tedavi bulunmamaktadır.

Egzersiz: Sorundan etkilenen kol ya da bacağa yapılacak hafif egzersizler lenf sıvısının drenajına yardımcı olacaktır. Bu egzersizler aşırı zorlayıcı veya yorucu karakterde olmamalı, ilgili bölgedeki kasların harekete geçirilmesine odaklanmalıdır. Seyahatler sırasında mutlaka her 30dk'da bir yerimizi terkedip kısa bir yürüyüş yapmalı, bunu gerçekleştiremiyor isek, ayak parmak uçlarımız üzerinde yükselip alçalma hareketi yapmaya çalışmalıyız.

Bandaj uygulaması: Lenfödemli kol veya bacağın bandaj ile uygun biçimde sarılması, dokular arasına kaçmış sıvının dolaşıma yeniden kazandırılmasına yardımcı olacaktır. Bandaj sıkılığı el veya ayakta daha fazla iken, dirseğe veya dize doğru ilerledikçe daha hafif olmalıdır. Bu tedavi mutlaka bir uzman tarafından uygulanmalıdır.

Masaj: ‘Manuel lenfatik masaj’,lenfatik kanalların açılmasına yönelik bir tedavi türü olup mutlaka bu konuda ayrı eğitim almış fizik tedavi uzmanları veya fizyoterapistler tarafından gerçekleştirilmelidir. Eğer ciltte aktif bir enfeksiyon, kol veya bacakta kan pıhtısı veya halen tedavi sürecinde bir kanser mevcut ise, kesinlikle uygulanmamalıdır.

Basınç cihazları: Uygun bulunan durumlarda, bacak/kolların farklı alanlarına geçici basınç uygulayan cihazlar kullanılmaktadır. Bunların evde kullanılabilen modelleri de mevcuttur.

Basınçlı giysi/çoraplar: Kol/bacak çapı ölçülüp uygun bedene doktorunuz tarafından karar verilebilecek bu malzemeler, cildin havalanmasını engellemeyen, farklı bölgelere farklı basınç uygulayabilen kolluk veya kademeli basınçlı çoraplardır.

Varis tedavileri:Lenfödem, venöz yetmezlik sonrasında gelişmiş ise, güncel varis tedavileri (EVTA, Kimyasal Ablasyon vb.) ile bu sorunun çözümüne öncelik verilir.

Unutulmaması gereken, lenfödemin nüks etme özelliğinin bulunduğudur. Bu nedenle, tedaviler ile geriletilmiş dahi olsa, basınçlı çorap/kolluk kullanımı, lenfödemin tekrar etme olasılığını azaltacaktır.

Lenfödem tanı ve tedavileri, Ülkemizde, kalp damar cerrahisi ve fizik tedavi bölümündeki uzman hekimler tarafından gerçekleştirilir.