Enürezis nokturna (çocuklarda gece alt ıslatma) hakkında bilinmeyenler

1. Enürezis nokturna (gece yatak ıslatma-gece işemesi) nedir?

Enürezis nokturna gece alt ıslatma anlamına gelmektedir ve çocuklarda sık karşılaşılan bir ürolojik problemdir. Enüresiz nokturna sadece çocuğa ait bir sorun olarak algılanmamalıdır. Ailenin genelini ilgilendiren, annenin iş yükünü arttıran sosyal bir problem olarak değerlendirilmelidir. Gece alt ıslatma ile ilişkili ana sorunlardan biri çocuğun özgüveninin zedelenmesidir.  

2. Çocuklarda gece yatak ıslatma ne sıklıkta görülmektedir?

Gece alt ıslatma tüm dünyada milyonlarca çocuğu ilgilendiren bir sağlık sorunudur. Beş yaşından önce çocukların gece altını ıslatması çocuk ürolojisi kılavuzlarına göre normal bir durum olarak kabul edilir. Bunun sebebi çocuklarda beyin ve idrar torbası arasındaki sinirsel gelişimin bu yaşlarda tamamlanmasıdır. Ancak beş yaşındaki çocukların yaklaşık olarak %15’inde gece alt ıslatma devam edebilir. Her ne kadar çocuk büyüdükçe bu oran azalsa da adölesan yaş grubunda yaklaşık olarak %1 oranında alt ıslatma sorunu olan çocuk ile karşılaşmaktayız. Kendiliğinden düzelme eğiliminde olan bu sorunun tedavisi olması nedeni ile düzelmesi beklenmeden tedavi etmek uygundur. 

3. Çocuklarda gece yatak ıslatma kaç yaşına kadar normal kabul edilmektedir?

Beş yaşından önce çocukların gece altını ıslatması çocuk ürolojisi kılavuzlarına göre normal bir durum olarak kabul edilir. Bunun sebebi çocuklarda beyin ve idrar torbası arasındaki sinirsel gelişimin bu yaşlarda tamamlanmasıdır. Genel olarak bu yaştan önce görülen alt ıslatma durumu gelişim sürecinin devam etmesi ile ilişkilendirilir ve tedavi önerilmez.

4. Gece yatak ıslatmanın nedenleri nelerdir? 

Gece alt ıslatmanın genetik temeli vardır. Bu en sık bilinen sebeptir. Gece alt ıslatma ile başvuran çocukların birinci veya ikinci derece akrabalarından biri veya birkaçı çocukluk dönemlerinde alt ıslatma sorunu ile mücadele etmiştir. Genellikle ailede alt ıslatan bireyin kuru kaldığı yaşta etkilenen çocuğun da kuru kalacağı öngörülür. İkinci en sık sebep çocuğun uyanmakta zorluk yaşamasıdır. Bu çocuklarda idrar torbasının doluluğunu algılayamama veya algıladığı halde uyanamama problemi vardır. Bu çocuklarda uyku kalitesinin neden etkilendiği ve derinleştiği yani uyku kalitesinin neden bozulduğu araştırılmalıdır. Diğer bir sebep uyku esnasında idrar torbasının beyin tarafından baskılanamayan anormal kasılma hareketidir. Bu duruma gece aşırı aktivitesi denir. Bu durum mesane kapasitesinin azalmasına ve idrar torbasının istemsiz kasılmalar nedeni ile gece kaçırmaya neden olur. Son olarak da gece üretilen idrar miktarının normalden fazla olması bu duruma sebep olabilir. Çocuğun idrar torbasının yaşına uygun olan kapasitesi bu fazla miktarda idrarı depolamaya yetmez ve gece kaçırmalarına sebep olur. Bu sebep özellikle üzerinde durulması gereken bir durumdur. Gece aşırı idrar üretimi çocuğun yatmadan önce aldığı sıvı miktarının fazla olması ile ilişkili olabileceği gibi, idrarı yoğunlaştıran antidiüretik hormon’un (AHD) salınımındaki eksiklik ile de ilişkili olabilir. 

5. Gece yatak ıslatma aileden genetik geçişli midir?

Gece alt ıslatmanın genetik temeli olduğu bilinmektedir. Bu durumla ilişkili çeşitli genler ortaya konmuştur. Sıklıkla otozomal dominant geçiş gösterir. Anne ve babada gece alt ıslatma öyküsü varsa çocukta görülme olasılığı %77, ikisinden birinde varsa bu oran %44’tür. Tek yumurta ikizinde gece alt ıslatma var ise diğer kardeşte görülme olasılığı % 65-70, çift yumurta ikizinde gece alt ıslatma var ise %31-44’tür.

6. Gece yatak ıslatma sorunu psikolojik nedenli midir? 

Aslında gece alt ıslatmanın psikolojik nedenli olmadığı, bu durumun aile ve çocuk üzerinde kaygıya sebep olduğu düşünülür. Ancak daha önce bahsettiğimiz birincil gece alt ıslatma nedenlerinin değerlendirilmesi sırasında ikincil sebepler sorgulanır. Çocuklarda kardeşinin olması, sevdiği bir aile bireyinin kaybı gibi ani değişimlerin olması gece alt ıslatmasının bir sebebi olabilir. Duygusal veya fiziksel olarak istismar edilen bir çocuk da gece alt ıslatma ile başvurabilir. Ayrıca gece alt ıslatması bazı psikiyatrik ve nörolojik sorunların tanımlayıcı parçası olabilir.  

7. Gece yatağını ıslatan çocuklara ceza vermek doğru mudur? Cezalar sorunu çözmeye yardımcı olur mu?

Bu durum çocuğun suçu değildir. Çocuk için bir utanma sebebidir. Bu nedenle çocukları gece yatağını ıslattıkları için cezalandırmak asla doğru değildir. Cezalandırmak veya fiziksel hasar vermek asla etkili olmayacaktır. Aksine cezalar, sorunu daha da kötüleştirebilecek stres ve kaygı düzeyini arttırır. Yatak ıslatma çocuklar arasında yaygın bir sorundur ve bunu anlayışla, destek ve sabırla ele almak önemlidir. Çocuğa bunun tedavi edilebilecek geçici bir sorun olduğu, ailesinin bu süreçte yanında olacağı söylenmelidir. 

8. Çocuk bilinçli olarak mı gece yatağını ıslatıyordur veya aile eğitim verememiş midir? 

Çocukların gece yatak ıslatması genellikle bilinçli değildir ve ailelerin eğitim eksikliği veya ihmali sonucunda da ortaya çıkan bir durum değildir. Gece yatak ıslatma genellikle çocuğun normal gelişiminin bir parçasıdır ve zaman içinde çoğu çocuk bu sorunu aşar. Bazı çocuklar gündüz idrarlarını kontrol edebilirken, gece kontrol edemeyebilir. Gece idrar kontrolü ayrı bir süreçtir ve gündüz kontrolünden daha uzun bir süreye ihtiyaç duyulur.

9. Gece yatak ıslatmanın tedavisi var mıdır? Tedavi edilmeli midir?

Tedavi kararı verilirken çocuğun yaşı göz önüne alınmalıdır. Beş yaşından önce çocuklara gece alt ıslatması için tedavi başlamak uygun değildir. Aksine işeme ile ilgili farklı sorunların tetikleyicisi olabilir. Ancak tüm yaş gruplarında gece alt ıslatmanın ikincil sebepleri değerlendirilmelidir. Örneğin alt ıslatmanın nörolojik bir sebebi var ise bu sebep tedavi edilmeden normal bir işemeden söz edilemez. Bu durumda yaştan bağımsız alt ıslatmaya sebep olacak neden ortadan kaldırılmalıdır. İkincil bir sebep yoksa bu durum öncelikli olarak sosyal bir sorun olarak görülmeli, yaşla birlikte azalan sıklığına rağmen tedavi edilmelidir. Genetik temelli alt ıslatma sorunlarının tedavilere dirençli olabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. 

10. Gece yatak ıslatma sorunu yaşayan çocuklar için hangi hekimlere başvurmak gerekir?  

Gece alt ıslatan çocuklar, çocuk nefrologları ve çocuk ürologları tarafından değerlendirilmelidir. 

11. Gece yatak ıslatma sorunu tedavi edilmezse ne tür sorunlara yol açabilir?

Gece yatak ıslatma çocuklarda duygusal sıkıntılara neden olabilir. Çocukta utanma, mahcubiyet ve özgüven kaybına neden olur. Ayrıca çocuk için sosyal zorluklara neden olabilir. Arkadaşları veya kardeşleri tarafından öğrenildiğinde alay edilme veya damgalanma korkusu, sosyal çekilme, izolasyon veya sosyal etkinliklerden kaçınma gibi sonuçlar doğurabilir. Sık yatak ıslatma gece bir çok kez temizlik için çocuğun uyandırılmasına neden olabilir. Bu çocuğun uyku düzeni ve kalitesini bozabilir. Bunun sonucunda gündüz yorgunluğu, konsantrasyon güçlüğü, ders başarısında azalma gibi sorunlar ortaya çıkabilir. 
Gece alt ıslatma sorunu ailenin diğer bireylerini de etkiler. Sürekli kirlenen eşyaları temizleyen, gece çocukla beraber uyanan annenin bakım verme gücü ve isteği azalır. Temizlik için kullanılan malzeme ve yöntemler düşünüldüğünde gece alt ıslatma aile bütçesine zarar veren bir durumdur.  

12. Gece yatak ıslatma tedavisinin başarısını artırmak için, hastaların günlük yaşamlarında nelere dikkat etmesi gerekir?

Tedavinin ilk adımı çocuğun bu süreçte yalnız olmadığı, birçok çocuğun böyle bir sorunu olduğu ve bu durum tedavi edilebilir olduğunun anlatılmasıdır. Tedavi başarısını olumlu etkileyen en önemli faktör çocuk, aile ve hekimin bir arada bu süreci yönetmesidir. 
İkinci basamak uygulanabilir yaşam değişikliklerinin yapılmasıdır. Tuvalet alışkanlıkları değerlendirilmelidir. Kabızlık varsa tedavi edilmelidir. Sıvı alımını gün içine yayılması ve yatma saatine yakın çocuğun susuzluk hissetmesini engelleyecektir. Sıvı ve sulu meyvelerin yatmadan önceki birkaç saatte kısıtlanması önerilebilir. Çocuğun gece kaldırılması artık önerdiğimiz bir yöntem değildir. Bu çocuğun uyku kalitesini bozar, gün içerisindeki performansını düşürür. Aynı zamanda bir şartlı refleks oluşmasına ve çocuğun kaldırılmadığı gecelerde aynı saatte altını ıslatmasına neden olabilir. 
Motivasyonun sağlanması için kuru ve ıslak geçen gecelerin takvime işlenmesi önerilir. Bu takvim rutin kontrollerde hekim tarafından değerlendirilmelidir. Kaçırmaların olduğu gecelerde hangi davranışın farklı olduğu tespit edilmelidir. 
Davranış tedavisinden fayda görmeyen çocuklarda ileri tetkikler yapılarak tanısal araştırmaya yönelmek ve sonuçlara göre gerekirse ilaç tedavisine başlamak uygundur. Çocukların yaşla birlikte sosyalleştiği göz önüne alındığında, özellikle gezi ya da tatillerde ilaç tedavisi ile sorun yaşamaması sağlanabilir.
Gece yatak ıslatma tedavisi zaman ve sabır gerektirebilir. Belirlenen kurallara ve rutinlere sürekli olarak uyulmalıdır. Arada bir yaşanan gerilemelere takılıp çocuğun morali bozulmamalı ilerlemeyi kutlayıp destek ve teşvik vermeye devam edilmelidir. Aile de bu süreçte hekim tarafından desteklenmelidir. 

İlandır