Kök hücre bağışı nasıl yapılır? Kök hücre nakli nasıl yapılır?

Antalya'da lösemi tedavisi gören Öykü Arin ile gündeme gelen kök hücre bağışı internette merak edilen konular arasında geliyor. Kızılay öncülüğünde gerçekleştirilen kök hücre bağışı ile ilgili kamu kurumları, üniversiteler ve kalabalık yerlerde kan ve kök hücre bağışı konusunda bilgilendirmeler devam ediyor. Son olarak Lösemi hastası minik Öykü, Çınar Kuşüzümü ve Eren Tumur için başlatılan kampanya ile yeniden gündeme gelen kök hücre bağışı internette merak edilen konuların başında geliyor. Peki, Kök hücre bağışı nasıl yapılır? Kök hücre nakli nasıl yapılır? İşte kök hücre tedavisi ve bağışı ile ilgili bilmeniz gerekenler…

KÖK HÜCRE HANGİ HASTALIKLARIN TEDAVİSİNDE KULLANILIYOR?

Kızılay ve Sağlık Bakanlığı işbirliği ile kurulan Türkiye’nin kök hücre bankası “TÜRKKÖK” yapılan bağışlarla binlerce hastaya umut oldu. Kök hücre tedavisinin uygulanabildiği hastalıklar ve kök hücre tedavisinin kullanılabilmesi için çalışmaları devam eden rahatsızlıklar ise; eklem kireçlemeleri, romatizmal hastalıklar, Dejeneratif bel, boyun rahatsızlıkları, kas, bağ yırtıkları, Otoimmün hastalıklar (SLE, Skleroderma, Hashimato vb.), Parkinson, Alzheimer, MS, inme ve travmaya bağlı felç, Nöropatiler, sinir hasarları, kas hastalıkları, şeker hastalığı, böbrek yetmezlikleri, kalp yetmezlikleri, karaciğer yetmezlikleri, Kronik Obstrüktif Akciğer hastalıkları (KOAH), Otizm, yeni doğanlarda Konjenital Diyafragma Hernisi, cilt yenileme Anti-Aging amaçlı, kadın ve erkek Seksüel Disfonksiyonlar, Lyme hastalığı.

KÖK HÜCRE BAĞIŞI NASIL YAPILIR?

Bağışçı olmayı kabul eden ve onam formunu dolduran bağışçı adayından 3 tüp toplamda 10-20 ml kan örneği alınır. Alınan numunelerin bulaşıcı hastalıklar açısından serolojik testleri Türk Kızılayı tarafından yapılır.

Sonuçları negatif çıkan testler doku antijenlerinin belirlenebilmesi için Türk Kızılayı tarafından Sağlık Bakanlığı’na bağlı Doku Tiplendirme Laboratuvarı'na gönderilir.

Doku tiplendirmesi yapılan bağışçı artık Ulusal Kemik İliği Bankası’na kaydedilir.

Hasta bir kişi için yapılan ilk değerlendirmede istenen düzeyde uyumun olduğu (klinik uygunluk) bir bağışçı bulunursa Türk Kızılayı bağışçı adayına ulaşır. Bağışçının tekrar onayı istenir. Bağışçı onay verirse tekrar serolojik testleri ve kan sayımı yapılır.

Bağışçı olmasına engel olmayan adayların ileri aşama doku tiplendirme testleri yapılır.

İleri doku tiplendirme testi uygun bulunan bağışçı ile iletişime geçilmesi, ulaşım, konaklama, refakat ve nakil sonrası sağlık hizmetleri Sağlık Bakanlığı tarafından gerçekleştirilir.

Kök hücre bağışı yapmak isteyenler Kızılay kan merkezine giderek kök hücre bağışı yapmak istediğini söylediğinde hiçbir ücret alınmadan gerekli tüm testler yapılıyor.

DONÖRLÜK SÜRECİ

1. Bilgilendirme Görüşmesi: Bir hasta için, en iyi eşleşme olan bağışçı adayı olduğunuzun TÜRKÖK taramalarında tespit edilmesinden sonra, koordinasyonu sağlayacak olan Türk Kızılayı yetkilisi tarafından sizinle bir görüşme gerçekleştirilir. Görüşme sonrası doku uyumunuzun yeniden değerlendirilmesi için sizden yeni kan örnekleri alınır ve TÜRKÖK Doku Tiplendirme Laboratuvarı’na gönderilir.

2. Doku Uyumu Doğrulama Testi: Doku uyumunuzun yeniden doğrulanması testi için, sizden alınan yeni kan örnekleri ve hastadan alınan yeni kan örnekleri TÜRKÖK Doku Tipleme Laboratuvarı tarafından çalışılır. Doğrulama testleri sonrası tekrar Türk Kızılay yetkilisi sizinle temasa geçer; nakil gününü ve bağış için hastanın doktorunun kemik iliği mi yoksa periferik kök hücre mi tercih ettiği bilgisini verir. Doktor hasta için gerekli olan en iyi yöntemi istemektedir. Ama sizin son kararınız önemlidir ve bu karar doktora iletilir. Eğer hala bağışta bulunmayı kabul ediyorsanız, işlemler başlar. Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen kişiler eşliğinde sağlık muayenesi ve tetkik işlemleriniz başlatılır.

3. Sağlık Muayenesi ve Tetkikler: Bağışçı olmak için uygunluğunuzun belirlenmesi için ayrıntılı fizik muayeneniz yapılır. Elektrokardiyografi (EKG), akciğer filmi ve çeşitli testler (idrar, kan testleri, bayanlar için hamilelik testleri gibi) yapılır. Bu testler bağışın, sizi ve hastayı herhangi bir risk altına sokmayacağından emin olmak için yapılır. Nakil sonrasında ilk bir ay içerisinde TÜRKÖK tarafından tekrar sağlık muayeneniz yaptırılır.

4. Zaman Planlaması: Ortalama bir bağış süreci 4-6 haftalık bir zaman aralığında 20-30 saatlik bir zamanınızı alır. Muayene, tıbbi işlemler ya da diğer bağış ile ilgili harcamalar konusunda bağışçıdan hiçbir ücret talep edilmez ve Bağışçının sosyal güvenliği kesinlikle kullanılmaz. Herhangi bir zaman diliminde bağış kararından vazgeçme hakkına sahipsiniz. Ancak kök hücre bağışçısı olarak uygun bulunduktan sonra, özellikle hasta nakil için tedaviye başladıktan sonra kararınızdan vazgeçerseniz, hastada hayati tehlike oluşabilir.

KÖK HÜCRE KONUSUNDA SIK SORULAN SORULAR

1) Nerede kök hücre bağışında bulunabilirim?

- Size en yakın Gönüllü Verici Merkezi ve Sabit Kan Alma Merkezlerinde kök hücre bağışı ile ilgili bilgilendirme alabilir ve kök hücre bağışında bulunabilirsiniz.

2) Kimler kök hücre bağışında bulunabilir?

- 18-50 yaşlarında ve bilgilendirilmiş onam vermiş olan sağlıklı birey olma koşulu aranmaktadır. Bu koşulların sağlanması durumunda kişi kök hücre bağışında bulunabilir.

3) Kimliğimi bildirmem zorunlu mu?

- Bağışçılar kök hücre bağışı işlemi öncesinde isim-soy isim, doğum tarihi (gün/ay/yıl), TC kimlik numarasını içeren nüfus cüzdanı ve kalıcı adres bilgilerini vererek kendilerini tanıtmalıdır. Kimlik ibrazı yasal zorunluluktur.

4) Bilgilendirme ve onam formundaki doldurulması gereken alanları doldurmak zorunda mıyım?

- Kişi kök hücre bağışı için başvurduğunda bilgilendirme ve onam formundaki kişisel ve sağlıkla ilgili soruları eksiksiz cevaplandırarak ve bu formu imzalayarak onaylamak zorundadır. İstenen bilgilerin, özellikle adres ve iletişim bilgilerinin eksiksiz doldurulması, bir hasta ile uyum olması durumunda bağışçı ile iletişime geçme aşamasında önem arz etmektedir. Kök hücre bağışçı adayı olduktan sonra adres veya iletişim bilgilerinizin değişmesi halinde ilerleyen süreçte size ulaşabilmemiz için Türk Kızılayı’na başvurarak bilgilerinizi güncellemeniz gerekiyor.

5) 3 tüp kan verildiğinde kök hücre bağışında bulunmuş olunuyor mu?

- TÜRKÖK Projesi kapsamında kök hücre bağışçı adaylarından bulaşıcı hastalıklar açısından serolojik testlerin çalışılması ve kan grubu belirlenmesi, doku tiplemesi yapılabilmesi için 3 tüp numune alınmaktadır. Bulaşıcı hastalık testlerinin negatif çıktığı bağışçı adaylarının doku tipleme numunesi T.C. Sağlık Bakanlığı’na ait Doku Tipleme Laboratuvarı’na teslim edilmekte ve burada analiz işlemleri tamamlanmaktadır. Doku tipleme sonuçları Kemik İliği Bankası veri tabanına aktarılmaktadır. T.C. Sağlık Bakanlığı TÜRKÖK Birimi'ne yapılan hasta başvuruları sonucunda veri tabanı taranmaktadır. Bir hasta ve bağışçı adayı arasında uyum tespit edildiğinde Türk Kızılayı olarak sizinle tekrar iletişime geçilecek ve yaptığınız bağışla ilgili onayınız istenecektir. Bu aşamadan sonra kök hücre bağışı ile ilgili süreç başlamış olacaktır. Yani ilk aşamada verilen kan, kök hücre için değil gerekli testlerin yapılabilmesi içindir.

6) Kök hücre toplamada hangi yöntemler kullanılıyor ve en çok hangisi tercih ediliyor?

- Periferik kök hücre toplama ve kemik iliği bağışı yöntemi olmak üzere iki yöntem uygulanmaktadır. Yöntem ile ilgili bağışçı adayının tercihi ön planda tutulmaktadır. Bazı durumlarda hastanın ve bağışçı adayının sağlık durumu göz önünde bulundurularak nakil merkezi tarafından hangi yöntemin seçileceğine karar verilebilmektedir. En çok tercih edilen yöntem Periferik kök hücre toplama yöntemidir.

7) Periferik kök hücre toplama yönteminin kemik iliği bağışı yönteminden ne farkı vardır?

- Periferik yöntemde, bağışçının hastaneye yatması gerekmemektedir, anesteziye ihtiyaç duyulmaz.

- Kemik iliği yönteminde aşılamaya ihtiyaç duyulmamaktadır ve tek seferde sayıca çok kök hücre elde edilmektedir.

8) Kök hücre toplama işleminden sonra bağışçının kök hücreleri bitiyor mu?

- Kök hücreler devamlı olarak kendini yenileyebilme özelliğine sahip olduğu için bağış işleminden sonra bağışçının kök hücreleri belirli bir sürede tekrar eski sayısına ulaşacaktır.

9) Bağış sonrasında görülen yan etkiler nelerdir?

- Periferik kök hücre bağışında, aşı uygulaması sonrasında kök hücre toplanmasının ardından; geçici halsizlik hissi, ateş, geçici grip benzeri belirtiler, genel vücut ağrıları; dalak bölgesinde dolgunluk hissi görülebilir.

- Kemik iliği bağışında, dikiş gerektiren bir kesi oluşmaz. Verici, genellikle ertesi gün kan tetkikleri yapıldıktan sonra taburcu edilir. Ancak, kalça bölgesinde 1-2 gün sürebilen bir ağrı meydana gelebilir. Anesteziye bağlı olarak geçici boğaz ve baş ağrısı gözlenebilir.

10) Bağış sonrasında görülen yan etkiler kalıcı mıdır?

- Kemik iliği toplama ve Periferik kök hücre toplama işlemlerinde oluşabilecek yan etkiler düşük olasılıkla görülebilecek etkiler olup, 1-3 hafta içinde etkisini kaybeder.

11) Periferik kök hücre toplama yönteminde uygulanacak olan 5 günlük aşı periyodunda bağışçının işinden izin almasına gerek var mıdır?

- Aşılama süreci aferez merkezlerinin bulunduğu yerlerde yapılmaktadır. Eğer yaşadığınız şehirden farklı bir şehirde bulunan aferez merkezinde işlemler yapılacaksa iş yerinizden T.C. Sağlık Bakanlığı aracılığı ile izin alınmaktadır.

12) Bağışçının ilk bağışından sonra, başka bir hasta ile tekrar doku eşleşmesi olursa, tekrar bağışçı olabilmesi için ne kadar süre geçmeli?

- Kök Hücre toplama işleminden sonra hücre sayısının yeterli miktara ulaşmasını beklemek açısından 3 aylık bir süre yeterlidir. TÜRKÖK Projesi kapsamında bir hastayla uyumunuz tespit edildiğinde ve sizden kök hücre toplama işlemi gerçekleştirildiğinde veri tabanında 1 yıl boyunca inaktif hale getirilmekte olup, tarama yapılmamaktadır. 1 yılın sonunda TÜRKÖK Kemik İliği Bankası veri tabanından aksi bir talebiniz olmadıysa kaydınız otomatik olarak aktif hale getirilecektir.

13) Kök hücre bağışında bulundum. Yurt dışındaki bir hasta ile eşleşme olasılığım var mı?

- 04.05.2016 tarihi itibari ile TÜRKÖK Ulusal Kemik İliği Bankası’nın, Dünya Kemik İliği Bankası’na üyelik işlemleri tamamlanması ile yurt dışı hastalar için de eşleşme talepleri gelmeye başlamıştır.

14) Yurt dışında bir hasta ile eşleşme olursa bağışçı yurt dışına gidecek mi?

- Bağışçının onay vermesi durumda kök hücre toplama işlemi ülkemizdeki uygun bir aferez merkezinde yapıldıktan sonra toplanan kök hücreler hastanın bulunduğu ülkeye gönderilecektir.

15) Yurt dışında yaşıyorum, Türk Kızılayı’na bağışta bulunabilir miyim?

İletişim bilgilerinize rahat ulaşılabilmesi açısından bulunduğunuz ülkedeki kemik iliği bankasına başvuru yapmanız daha doğru olacaktır. Türkiye olarak dünyadaki diğer Kemik İliği Bankaları’ndan da tarama yapabildiğimiz için sizin verilerinize uygun bir hasta eşleşmesi olduğunda sizinle iletişime geçilebilecektir.

16) Bağışçıların verileri neden dünyadaki diğer kemik iliği bankaları ile paylaşılıyor?

- Dünya’nın her yerinde kök hücreye ihtiyacı olan hasta sayısı oldukça fazladır. Buna karşılık bu hastalar için gerekli olan sağlıklı kök hücrelerin, hastaların dokusu ile uyuşma olasılığı çok düşüktür. Tüm bunlar düşünüldüğünde bu olasılığı arttırmanın tek yolu, milyonlarca bağışçının doku analizini içeren dünyadaki bütün kemik iliği bankalarının verilerinin paylaşıldığı bir havuzun oluşmasından geçmektedir. Halen ülkemizdeki hastalar için kemik iliği taraması bu havuzdan yapılmaktadır. Bu nedenle ülkemize ait veri tabanı dünyadaki bütün kemik iliği bankalarının verilerinin paylaşıldığı havuz ile paylaşılmaktadır.

17) Daha önce kök hücre bağışında bulundum, tekrar Türk Kızılayı’na da bağışta bulunabilir miyim?

- Kök hücre bağışçısı adayı olmak için bir defa örnek vermeniz yeterlidir. İkinci bir kayda gerek bulunmamaktadır.

18) Kök Hücre bağışı yaptım, geri dönüş olmadı. Tekrar numune vermeme gerek var mıdır? Ne yapabilirim?

- Türk Kızılayı'na kök hücre bağışçısı adayı olmak için bir kere numune vermiş olmanız yeterlidir. Türk Kızılayı'na vermiş olduğunuz numuneler kök hücre bağışı işlemi değildir, kök hücre bağışçısı adayı olmanızı sağlar. Kök hücre bağışçı adaylarına ait doku verileri TÜRKÖK Kemik İliği Bankası veri tabanında 55 yaşına kadar saklanmaktadır. Bir hasta ile uyumunuzun gerçekleşmesi durumunda sizinle iletişime geçilecektir. Uyum tespit edilmediği sürece tarafınıza geri dönüş yapılmayacaktır.

19) Düzenli ilaç kullanıyorum. Kök hücre bağışlayabilir miyim?

- Kronik hastalığı olan ve bu yüzden düzenli ilaç kullanması gereken kişilerin doktor tarafından değerlendirilmesi gerekmektedir.

20) Bir hasta adına bağış yapmak istiyorum. Ne yapabilirim?

- Türk Kızılayı olarak kök hücre bağışçısı kazanımı görevimizi yerine getirirken bağışçı adaylarını yapacakları bağış konusunda uygun şekilde bilgilendirmeyi misyon olarak belirledi. Ayrıca nakil bekleyen tüm hastalara umut olma arayışında olan Türk Kızılayı çalışmalarını tek bir hastaya yönelik yapmamakta, ileride bir eşleşme olduğunda vazgeçmeyecek bağışçı adayları kazanımına yönelik çalışmalarına devam etmektedir.