Cumhurbaşkanı Başdanışmanı ve Cumhurbaşkanlığı Hukuk Politikaları Kurulu Başkanvekili Mehmet Uçum, Ankara’da POSTA Yazarı Murat Çelik’in gündemdeki önemli konulara ilişkin sorularını yanıtladı.

SAYIN UÇUM, GÜNDEMDE YENİ ANAYASA VAR. NEDEN ŞİMDİ?

Anayasa değişikliği gündemi hiç ortadan kalkmadı. Bazen geri plana düştü. Zaten yeni, sivil, demokratik anayasa, tüm partilerin, her seçim döneminde gündeme getirdiği bir konu. 82 Anayasası’nın yenilenmesi, 87’den itibaren gündemde.

İKTİDARIN ÖNÜNDE MECLİS ARİTMETİĞİ SORUNU YOK MU?

Anayasa değişikliğinde, zorunlu referandum için en az 360, ihtiyari referandum için de en az 400 vekilin oyuna ihtiyaç var. Yeni Anayasa’nın taşıyıcılığını tek başına Cumhur İttifakı yapacaksa, bu Meclis aritmetiğiyle 360’a ulaşması zor.

BUGÜNKÜ SİYASİ AYRIŞMA VE GERGİN ORTAMA BAKINCA, UZLAŞI MÜMKÜN MÜ SİZCE?

Türkiye’deki siyasi ve toplumsal aktörler, ulusun tüm bileşenleri bu imkanı değerlendirirse, ortak anayasal yaklaşım gelişebilir. ‘Türkiye’ye birlikte sahip çıkmak’ fikri üzerinden çerçeve oluşturmak mümkün. Ama içerik konusunda, siyasi anlamda, ‘Bu Meclis aritmetiğinde uzlaşma zor gözüküyor teşhisi’ bugün için doğru. 2023’e kadarki süreçte farklı Meclis aritmetikleri ortaya çıkması, farklı birliktelikler gerçekleşebilmesi ihtimal dahilinde.

CUMHURBAŞKANININ SAADET PARTİSİ HAMLESİ BUNA MI YÖNELİK?

Cumhur İttifakı’nın genişletilmesi çabası sadece anayasa üzerinden ele alınan bir konu değil. 2023’te Cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimleri var. Cumhur İttifakı ülkesel ihtiyaçtan doğdu, partiler pazarlığına dayanmıyor, ülkesel çıkarları gözetiyor. Bu çerçeveyi kabul eden herkesin içinde yer bulması mümkün.

ERDOĞAN’IN İKİ SIFATI

ERDOĞAN’IN AK PARTİ GENEL BAŞKANLIĞINI BIRAKIP CUMHURBAŞKANI OLARAK GÖREVE DEVAM ETMESİ GÜNDEMDE Mİ?

Cumhurbaşkanı ve AK Parti açısından böyle bir gündem olduğunu düşünmüyorum. Bir cumhurbaşkanının içinden çıktığı partinin genel başkanı olması zorunluluk değil. Anayasal bir siyasi katılım imkanı. Genel başkanlık konusunu belirleyecek olan hukuk değil toplumsal eğilim ve siyasi dinamikler. Dolayısıyla, bir sistem meselesi olmadığı için bu konunun Anayasa gündeminde yeri yok. “Başkanlık hükümet sistemi devam etsin, cumhurbaşkanı partili olmasın, yasak getirelim” denirse, bu hem sistemin doğasına aykırı, hem de antidemokratik bir yaklaşım.

MGK VE YÖK ESKİDİ

YENİ ANAYASA İLE HAYATIMIZDA NELER DEĞİŞECEK?

Darbe ürünü 82 Anayasası eskimiş bir Anayasa. Sistemsel değişiklik sonrası birçok tutarsızlık içeriyor. Anayasa’da YÖK, MGK, RTÜK gibi birçok kurum var. Artık yeni sisteme geçtik, bu kurumlar anayasada bu haliyle olmalı mı? Yasamanın kanun ya da yürütmenin düzenleme alanına mı bırakılmalı?

BU KURUM VE KURULLAR YENİ ANAYASADA YER ALMAYACAK MI YANİ?

Mesela MGK ve YÖK tartışılabilir. Anayasal yapılar olmalarına ihtiyaç var mı?

ANAYASAL OLMALARI NEYİ DEĞİŞTİRİYOR?

Anayasal olduğunda bunlar birer kurumsal egemenlik araçları olarak algılanıyor. Sanki demokratik iradeyle eşitmiş gibi kabul ediliyor. Anayasal sistemde devletin asıl erklerini, yani yürütmeyi, Meclis’i ve yargıyı düzenlersiniz. Diğer kurumsal düzenlemelerde dikkatli olmak gerek.

ELEKTRONİK DEMOKRASİ

Asıl önemlisi anayasa tartışmasında bu yüzyılı kapsayacak şekilde hak ve özgürlük yaklaşımını ele almaktır ve e-devletten e-demokrasiye geçişi yani dijital demokrasi perspektifini ortaya koyabilmektir.

AYM DE TARTIŞILMALI

ANAYASA MAHKEMESİ’NİN (AYM), AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ (AİHM) BENZERİ, DAHA SEMBOLİK OLMASI GİBİ BİR DÜŞÜNCE VAR MI?

AYM son yıllarda gerçek anlamda anayasa yargısı yapacak pozisyona yaklaşmış olsa da halen hem yapısal hem de görevleri itibariyle gözden geçirilmesi gereken konular olabilir.

İLK ÜÇ MADDE TARTIŞILAMAZ

YENİ ANAYASA GÜNDEMİNDE TARTIŞMAYA KAPALI OLAN BAŞLIKLAR NELER?

İlk üç maddenin esasları asla tartışılmaz. Hükümet sisteminin de gündeme gelmesi söz konusu olamaz. Ulusun kazanımlarıyla ve halkın demokratik birikimleriyle oluşmuş taban üzerine yapılacak bir tartışma. O tabanın üzerinde ise her şey tartışılabilir.

PEKİ LAİKLİK? YENİ ANAYASA’YA “DEVLETİN DİNİ İSLAMDIR” İBARESİNİN KOYULMASINI SAVUNANLAR VAR...

Laiklik de tartışılamaz çünkü o da cumhuriyetin esaslarından. Böyle bir gündem yok. Laiklik cumhuriyetin yüz yıla yaklaşan bir kazanımıdır.

CUMHURBAŞKANI İLK DÖNEMİNDE

CUMHURBAŞKANININ GÖREV SÜRESİ YA DA SEÇİLME PROSEDÜRÜNÜ ETKİLEYECEK DEĞİŞİKLİKLER SÖZ KONUSU OLACAK MI?

Hayır. Zaten ihtiyaç da yok. Sayın Cumhurbaşkanı yeni sistemin birinci dönemindedir ve bu konuda tereddüt yok. Ancak 2028’de Meclis seçimlerin yenilenmesi kararı alırsa, Cumhurbaşkanı’nın üçüncü dönem aday olması tartışılabilir.

HDP’NİN KAPATILMASI KONUSU ÖNCEKİLERDEN FARKLI

HDP’NİN KAPATILMASI KONUSUNDA HANGİ NOKTADAYIZ?

Anayasal şartlar oluşmuşsa bir parti kapatılabilir. Hukuk sistemimizde bu var. HDP’nin kapatılması tartışması, hukuki meseleden çok terör vesayetinin tasfiyesi tartışması. Türkiye terör vesayeti altında siyaset yapılmasına katlanamaz. Terör vesayeti altında yapılan siyaset demokratik siyaset olamaz. Dolayısıyla önümüzdeki konu, demokrasi içerisinde ele alınabilecek değil, demokrasiyi tehdit eden bir sorun. Demokrasiyi tehdit eden durumlarda da sistemin, hukuk devletinin önlem alması kaçınılmaz.

PARTİ DEVLETİ ELEŞTİRİSİ

İKİ SIFATLI CUMHURBAŞKANI ÜZERİNDEN BİR ‘PARTİ DEVLETİ’ ELEŞTİRİSİ YÖNELTİLİYOR. CEVABINIZ NEDİR?

Yersiz bir eleştiri çünkü başkanlık ve yarı başkanlık sistemlerinde böyledir. Geçmişte Türkiye’de seçilmiş iradeyle devlet içindeki bazı kurumlar arasında ayrım vardı. Yani vesayetçi bir demokratik sistem vardı. Geçmişte iki egemenlik vardı. Kurumsal ve milli...

Kurumsal egemenlikle milli egemenlik yapılarının çatışması vardı. Bugün ise bu vesayetçi sistem büyük ölçüde tasfiye edildiği için, demokratik irade devletin işleyişini belirleyen iradeye dönüştü. Demokratik iradenin partilerle ilişkisi demokratik sistemin gereği. Buna parti devleti şeklinde asılsız bir isnatla karşı çıkmak yine kurumsal egemenlik arayışı. Milli egemenliği sınırlama çabası.

CUMHURBAŞKANI VE AK PARTİ GENEL BAŞKANI SIFATLARINI BİR ARADA KULLANMAK SİYASETTE HAKSIZ REKABETE YOL AÇMIYOR MU?

Seçilmiş, hükümet olmuş, devleti yöneten irade hem bu kimliğini hem de siyasi kimliğini bir arada kullanır. Parlamenter hükümet sisteminde de bu var. Bu demokratik avantaj. Yarın başkası seçildiğinde oda bu avantajı kullanacaktır.