Cemal Süreya aramızdan ayrılalı 28 yıl olmuş... İşte şiirleriyle, sözleriyle Cemal Süreya

Cemal Süreya gerçek adıyla Cemalettin Seber, Hüseyin ve Gülbeyaz çiftinin ilk çocuğu olarak 1931’de Tunceli Pülümür’de dünyaya geldi. Dersim İsyanı sebebiyle, 1938’de bölgeden sürgün edilen 500 bin insanın içinde Cemal Süreya ve ailesi de vardı. Aile, Bilecik’e yerleştirildi. O günler, Süreya’nın dizelerinde şöyle yer buldu:

Bizi kamyona doldurdular,
Tüfekli iki erin nezaretinde,
Sonra o iki erle yük vagonuna doldurdular,
Günlerce yolculuktan sonra bir köye attılar,
Tarih öncesi köpekler havlıyordu.

Cemal Süreya, o yıl annesini kaybetti. Daha sonra röportajlarında, annesinin siluetinin bile gözünde canlanmadığını söyledi.

Çocukluk döneminde kitap okuma imkanı kısıtlı olduğu için bulabildiği her şeyi okuduğunu söylüyordu. Sokakta bulduğu kesekağıdının üzerindeki yazılar bile okunmaya değerdi.

DOSTOYEVSKİ'LE TANIŞMASI İKİNCİ DOĞUM GÜNÜ

Süreya, ilkokula İstanbul’da başlayıp Bilecik’te bitirdi. Ortaokulu da Bilecik’te okuduktan sonra İstanbul’da Haydarpaşa Lisesi’ne kaydoldu. Yüksek öğrenim için yolu Ankara’ya düştü. Ankara Üniversitesi’nde iktisat ve maliye bölümünü bitirdi.

Ortaokulda Karamazov Kardeşler’i okudu. Dostoyevski’yle tanışmasını ikinci doğum günü olarak niteleyen Süreya’nın, içindeki huzursuzluğu yazarak ifade etme dönemi başlıyordu.

Cemal Süreya TRT'de 1975 yılında katıldığı bir programda devletin sanata ve sanatçıya bakış açısını anlatıyor:

​

HASSAS VE DİKKATLİ BİR BÜROKRAT

Üniversiteyi bitirdikten sonra Maliye Bakanlığı’nda müfettiş yardımcısı olarak başladığı görevini uzun yıllar devam ettirdi. Görevi sebebiyle birçok şehir gördü, çok insanla tanıştı. Tren seyahatleri sırasında birçok şey üzerine düşünmeye vakit buldu. Uzun yıllar görev yaptığı Maliye çevrelerinde işinde hassas, suistimallere karşı dikkatli bir bürokrat olarak tanınıyordu.

Kısa bir dönem Darphane Genel Müdürlüğü yaptı.

İstifa ve geri dönüş sonrası 1982’de emekli oldu.

ÇOCUKLUĞUNU YİTİRMEMİŞ, YALNIZ BİR ADAM

Çocukluğundan beri içine kapanık, yeni yerler görmekten veya günlük hayat rutinlerini değiştirmekten memnun olmayan biri olan Cemal Süreya, hayatta aradığı temel şeyin şefkat olduğunu söylüyordu. Süreya, aradığı şefkati bulabilmek için 5 kez evlendi.

Utangaçlık ve çekingenlik, doğasının en belirgin özelliklerindendi.

1969’da oğlu Memo dünyaya geldi. Oğlunun dünyaya gelmesi ve büyümesini bir mucize olarak nitelendiriyor ve şaşkınlıkla, hayranlıkla bu süreci takip ediyordu.



Kendini, çocukluğunu yitirmemiş, yalnız, okumayı seven bir adam olarak görüyordu. Aynı masada oturmayı, aynı yerlere gitmeyi, aynı arkadaş grubunu görmeyi seviyordu. Yakın arkadaşlarından Turgut Uyar ve Edip Cansever’in erken ölümleri, Süreya’daki yalnızlık hissini ve ölüm korkusunu güçlendirdi. Edip Cansever için şu dizeler kaleminden döküldü:

Yeşil ipek gömleğinin yakası
Büyük zamana düşer.
Her şeyin fazlası zararlıdır ya,
Fazla şiirden öldü Edip Cansever.

GÜNDÜZLERİ MEMURİYET, AKŞAMLARI ŞİİR

1940’ların başında bir manifestoyla ortaya çıkan Garip Akımı’na mesafeli duruşu olsa da daha sonraları söyleyeceği gibi Orhan Veli ve arkadaşlarının şiiri ele alış biçiminden oldukça etkilenmişlerdi. Kendi deyimiyle Türkçeyi onlardan öğrenmişti.

ÜVERCİNKA İLE YENİ SES GETİRDİ

İkinci Yeni’nin önde gelen şairlerinden olan Süreya, 1958’de Üvercinka’yı yayınladığında edebiyat dünyasında derin bir ses getirdi. Şiirde yeni imgeler, çağrışımlar ve soyutlamalar başlıyordu. İkinci Yeni’de Süreya’ya yol arkadaşlığı eden diğer şair ve yazarlar; İlhan Berk, Ülkü Tamer, Edip Cansever, Turgut Uyar, Sezai Karakoç ve Ece Ayhan’dı.

Süreya, şiirlerinde şehirli aşkları konu alıyordu. Artık şairlerin doğum yerleri sadece İstanbul değil, Anadolu’nun birçok yeri olmaya başlamıştı. Türkiye değişirken edebiyat dünyası da değişiyordu.

ŞİİRLERİNDE SADECE AŞK YOKTU

Şiirleri sadece aşkla sınırlı değildi. Satır aralarında hiciv de barındırıyor ancak bunları dolaysız yollarla değil benzetme ve ironi kullanarak incelikli üslubuyla işliyordu.

Papirüs Dergisi’ni üç kez açıp kapattı. Dergi, yeni şair ve yazarlara yer veriyordu. Dergiye daha fazla zaman ayırmak için Tomris Uyar’ın da telkinleriyle memuriyetten istifa etse de para kazanamadığı için bir süre sonra tekrar memuriyete döndü. Gündüzleri memuriyetle, akşamları şiirle vakit geçiriyordu.



Memuriyet ve edebiyat yaşamıyla ilgili sorulan bir soruya şöyle cevap vermişti: “Çoğu zaman maliyecilikle edebiyat çalışmalarını nasıl bağdaştırdığım soruluyor. Şiir para getirmediği için, her şair ikinci bir uğraş arayacaktır. İkinci uğraşın şiirden uzak olması şair için daha iyi galiba… Çünkü uğraştan derin bir soluk alırcasına kopabilir. Aynı zamanda düşünceye yönelmemde mesleğimin etkisi olmuştur. Çünkü Maliye Müfettişi kusur bulmaya değil, ıslah etmeye çalışır.”

SESSİZ SEDASIZ ARAMIZDAN AYRILDI

Edebiyatla ilişkisi şiirden ibaret değildi. Fransızcadan çeviriler yapıyor, deneme ve eleştiri de yazıyordu.

1976’da reel politik ve şiir üzerine düşüncelerini Şapkam Dolu Çiçek ile kitaplaştırdı. Kendini cevaplar üreten bir insan olarak değil, mevcut soruların üstüne sorular ekleyen bir insan olarak tanımlıyordu.

1908’lerde kaleme aldığı günlükleri çeşitli gazetelerde yayımlandı. Ayrıca Doğu Perinçek ile birlikte çıkardığı 2000’e Doğru Dergisi ile portre yazarlığı ön plana çıktı. Yaptığı tahliller gündemi belirliyordu.

9 Ocak 1990’da aşk şiirleriyle tanınan Cemal Süreya bu dünyadan sessiz sedasız ayrıldı.

CEMAL SÜREYA SÖZLERİ

- Kim istemez mutlu olmayı ama mutsuzluğa da var mısın?

- Okyanusta ölmez de insan gider bir kaşık sevdada boğulur.

- Kötülüklerin büsbütün egemen olduğu namussuz bir çağ bu, biliyorsun.

- “Git” diyorsun da olmuyor işte git demekle, her şeye rağmen gidemiyor insan. Ben de sana “sev” diyorum mesela; Sevebiliyor musun?”

- Uçmak için kuş olmak gerekmiyor, küçük sevinçler olsun yeter.

- Güzel hayat isteyen, güzel insan biriktirsin.

- İki çay söylemiştik orda, biri açık, keşke yalnız bunun için sevseydim seni”

- Çıkar giderim bu kentten daha olmazsa / Sensizliğin bir adı olur, bir anlamı olur belki...”

- Sana yolculuk yapmak istiyorum, kes yüreğine giden bir bilet; can kenarı olsun!

- Kuşlar toplanmış göçüyorlar... Keşke yalnız bunun için sevseydim seni.

- Özledim.. Söleyeceklerim bu kadar, kısa ve derin.”

- Yalnızlığım ve ben, seni çok bekledik.

- Yağmur olsan binlerce damla arasında bulur tutardım seni çünkü korkarım; toprak aldığını vermiyor geri. “

- Bir çiçek duruyordu, orda, bir yerde. Bir yanlışı düzeltircesine açmış...