Giriş
Belki bir gün lazım olur diye biriktirilen elektronik atıklar (e-atık) evleri teknoloji çöplüğüne dönüştürdü. Hal böyle olunca hane başı e-atık miktarı 42 kilograma kadar çıkarak rekor kırdı. Hem sağlığı hem de çevreyi tehdit eden bu sorunun en büyük nedeni olarak ise yeni çıkan bir cihazı anında alma merakı yani bilinçsiz tüketim olarak gösteriliyor.
Dünyada her yıl 50 milyon ton, Türkiye’de ise 500 bin ton elektronik atık (e-atık) ortaya çıkıyor. Bunun global parasal büyüklüğü 62 milyar dolar. Bu atıkların büyük kısmını cep telefonları, bilgisayarlar, kulaklıklar, cihaz parçaları, TV, ömrünü tamamlamış powerbankler, modemler, bozuk harddiskler, klavyeler, fareler, kablolar, eski şarj aletleri ve eski fotoğraf makineleri oluşturuyor. Elektronik atık miktarının dünyada yıllık büyüme oranı ise yüzde 10.
TAMİRAT AZALDI
Türkiye’de hane başına düşen yıllık elektronik atık miktarı 42 kilogramken bu rakam Almanya ve Çin’de 24’er kilogram civarında. Aradaki önemli farkın nedeni en yeni çıkan cihazı anında alma merakı olarak gösteriliyor. Bu durum da onarım kültürünün gittikçe azaldığını, tüketim kültürünün hızla arttığını ortaya çıkarıyor. Düşünün: Son bir yılda kaç tane yeni elektronik cihaz satın aldınız? Eski telefonunuzu, bilgisayarınızı veya tabletinizi ne yaptınız? Büyük ihtimalle evde bir yerde tozlanmaya bırakıldı.
BİLİNÇ YETERSİZ
Ancak asıl sorun, Türkiye’de e-atıkların sadece yüzde 10’unun geri dönüştürülüyor olması. Uzmanlara göre bunun en büyük sebebi, vatandaşın e-atık konusunda yeterli bilince sahip olmaması. Vatandaş bir gün lazım olur diye biriktiriyor ama bu süre içerisinde bu atıklarda bulunan kimyasallar ve ağır metaller insan sağlığını etkileyebiliyor. Öte yandan geri dönüştürülmeyen elektronik atıklar sürdürülebilir çevrenin önünü ardına kadar tıkıyor.
TELEFONU SIFIRLAYIN
Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi Radyo, TV ve Sinema Bölüm Başkanı Prof. Dr. Ali Murat Kırık, elektronik cihazları boş yere biriktirme eyleminin nedenlerini şöyle anlattı: “Bilinçsiz tüketim alışkanlığı, geri dönüşüm konusunda bilinçsizlik, yedek parça olarak kullanma planı, güvenlik endişesi ve o cihazlarla kurulan duygusal bağlar. Bu atıkların doğru yönetilmesi gerek. Ayrıca telefon gibi kişisel veriler içeren cihazları atmadan önce, içlerindeki verilerin silindiğinden emin olunmalı. Bunun için fabrika ayarlarına sıfırlama yapılabilir veya veri silme uygulamaları kullanılabilir.”
FAYDALI DÖNÜŞÜM
Elektronik atıkları evde boş yere tutmak yerine ekonomiye kazandırabilirsiniz. Bu konuda dikkat çeken bazı programlar şöyle:
Elektronik Atıkların Geri Dönüşümünü Destekleme Derneği: Geri dönüşüme giden cihazların karşılığında bilgisayar alıp, ihtiyacı olan okullara gönderiliyorlar ve laboratuvar kurulmasını sağlıyorlar.
TEGV: ‘Atma Bağışla’ projesinin amacı da daha fazla çocuğun nitelikli eğitimle buluşmasına katkı sağlamak ve e-atıkların çevreye verdiği zararı azaltmak. Projenin başladığı zamandan itibaren 495 ton e-atık geri dönüştürüldü, 5400 çocuğa nitelikli eğitim desteği sağlandı.
Vodafone: ‘Bu atıklar KOD yazıyor’ projesinde de Türkiye’nin farklı noktalarına e-atık kutuları yerleştirildi. Toplanan atıkların geri dönüşümünden elde edilen gelirle okullarda öğrencilerin ücretsiz eğitim alabilecekleri kodlama sınıfları açılmaya devam ediyor.
Turkcell: TÜBİSAD ve TEGV işbirliğiyle düzenlenen ‘Eğitime Dönüştür’ projesinde de yine çocukların nitelikli eğitimine katkıda bulunabilir, sürdürülebilir bir gelecek için geri dönüşüme destek olabilirsiniz.
İKİ KRİTİK SEÇENEK
Bir cihaz satın almadan önce gerçekten ihtiyacınız olup olmadığını sorgulamalısınız. Yeni bir model çıktığında hemen eskisini değiştirmek yerine, mevcut cihazınızın ömrünü uzatmaya çalışın. Peki bu kadar elektronik atığı nasıl değerlendirmemiz gerekiyor? İlk olarak, atık olarak gördüğünüz elektronik cihazların halen işlevsel olup olmadığını kontrol edebilir, çalışır durumdaki cihazları, ihtiyacı olanlara bağışlayabilir veya satabilirsiniz. Diğer bir seçenek ise bu atıl cihazlarınızı yetkili geri dönüşüm programlarına teslim etmeniz. Bu sayede cihazlarınız doğaya zarar vermeden bertaraf edilebilir.
