Giriş
Şiddetli ağrılara yol açabilen böbrek taşları, erken fark edilmediğinde böbrek kaybıyla bile sonuçlanabiliyor. Böbrek taşına yol açan sebepler listesinde ilk sıralarda yetersiz su içimi, tuzlu besinleri yoğun tüketme ve şişmanlık yer alıyor. Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Üroloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Yılören Tanıdır anlatıyor.
BÖBREK TAŞI NASIL OLUŞUR?
İdrarın üretimi ve vücuttan dışarı atılımı sırasında idrar yolları içinde çeşitli nedenlerle birtakım maddeler biraya gelip çöker. Bu çökelti zaman içerisinde daha sert bir yapıya dönüşür. Bu şekilde oluşan yapılara taş hastalığı denir. Küçük taşlar önce böbrekle idrar kesesi arasındaki kanala (üreter) oradan da idrar kesesine (mesane) ulaşır, idrar kesesinden dışarı uzanan kanal (üretra) içerisinden geçerek idrarla birlikte vücut dışına çıkabilir. İdrar yollarındaki taşlara tespit edildikleri yere göre böbrek taşı, üreter taşı, mesane taşı ve üretra taşı ismi verilir. Halkımızın taş hastası ya da böbrek taşı olarak düşündüğü hastalık böbrek ve üreter taşlarını kapsar.
TAŞ OLUŞMASININ SEBEPLERİ NELER?
En önemli sebep çökeltileri vücuttan atacak yeterli idrar miktarının olmamasıdır. Bunun da nedeni yetersiz su içimi, fazla terleme, sıcağa maruz kalma gibi etkenlerdir. Bunlar, vücutta dolayısıyla idrarda su oranını azalttığı için mevcut yoğun idrarda taş oluşma mekanizmalarını tetikler ve taş ihtimali artar.
KİMLER DAHA FAZLA RİSK TAŞIYOR?
Kan bağı olan akrabalarınızda taş hastalığı varsa sizde de olabilir. Birtakım genetik hastalıklar (sistinüri, renal tübüler asidoz tip 1 gibi) nedeniyle de taş hastalığı oluşabilir. Proteinden zengin, tuzlu, asitli besinlerin yoğun tüketilmesi taş riskini yükseltir. Fazla kilolu olanlarda da taş hastalığına daha sık rastlanır. İdrar akışının bozulmasına yol açan doğuştan bazı bozukluklar (at nalı böbrek, üreter darlığı gibi) taş yatkınlığını artırır. Bu kişilerde doğada nehirlerde olduğu gibi tortul taşlarına benzeyen taşlar oluşur. Bazı bakteriler içerdikleri bir enzimle taş oluşumuna neden olabilir. Bu nedenle sık idrar yolu enfeksiyonu geçirenlerde taş hastalığı riski yüksek.
BÖBREK TAŞLARININ HEPSİ AYNI YAPIDA MI?
Hayır, birçok taş çeşidi var. Bazıları idrarın asit olmasıyla bazıları da idrarın alkali olmasıyla güçlenip büyüyorlar. Tüm taşlar arasında en sık rastlananı kalsiyum içeren taşlar. Öyle ki 5 hastanın 4’ünde kalsiyum içeren taşlar görülüyor. Bunların arasında da en sık görüleni kalsiyum okzalat taşlarıdır, 5 hastanın 3’ünde gözleniyor. Kalsiyum okzalat taşları da kendi içinde monohidrat ve dihidrat şeklinde 2 tipe ayrılıyor. İkisinin ana farkı kalsiyum okzalat monohidrat taşlarının daha sert olması, dolayısıyla bazı tedavilere başarısız yanıt vermesidir. Taşların kimyasal yapısını biliyorsak çeşitli tedavilerin ilgili taş üzerindeki başarı şansını öngörebiliriz. Ayrıca bu şekilde tekrarların önlenmesi için tedbirler alabilir, koruyucu tedaviler başlayabiliriz. TAŞLAR
İLAÇLARLA ERİTİLEMEZ Mİ?
Taşların büyük kısmı içerdiği yapısal elemanlar nedeniyle tıbbi ya da doğal ilaçlarla eritilip ortadan kaldırılamaz. Eriyebilecek tek taş tipi ürik asit taşıdır ve idrarın alkali yapılması ile ortadan kaldırılabilir. Ancak çok alkali idrar kalsiyum fosfat taşlarının da oluşmasına zemin hazırlar.
BÖBREK TAŞININ BELİRTİLERİ NELER?
Ne yazık ki kendine has belirtisi yok. Birçok hastalığın belirtisiyle karışabiliyor. Taşın yerleştiği organa ve yerleştiği seviyeye göre bulguları farklılık gösterebiliyor. Bazı hastalar başka değerlendirmeler için yapılan ultrason, tomografi veya röntgen gibi tetkiklerle şans eseri tanılarını alıyor. En sık rastlanan ve hastayı doktora getiren yakınma ağrıdır. Taş, idrarın akışını engelliyorsa bıçaklanma veya kramp tarzı ağrılar ortaya çıkabiliyor. Ağrıya çoğu zaman bulantı veya kusma eşlik ediyor. Ağrı istirahat ile azalmıyor, günlük aktivitelerle artmıyor. Taşın bulunduğu yere göre, ağrı yayılımı olabiliyor. Ağrı böğür (vücudun kaburga ve kalça arasındaki bölümü) tarafında oluyor. Bazen kasıklara, hatta genital bölgeye doğru yayılabiliyor.
SIK İDRARA ÇIKMA BELİRTİ OLABİLİR Mİ?
Evet, idrar kesesine yakın olan üreter taşları sık idrara gitme, idrarı tam boşaltamama gibi bir hisse neden olabiliyor. Taş hastalığı enfeksiyona neden olabildiği gibi enfeksiyon nedeniyle taş da gelişebiliyor. İdrarda gözle görülebilen bir kanama ya da laboratuvar tetkiklerinde idrarda kan hücreleri saptanabiliyor. Tüm bunların dışında bazen taş hastalığı sinsi seyreder ve herhangi bir bulguya neden olmaz. Bulgu vermeden sinsi seyrettiği durumlarda tanı alındığında ilgili böbrekte belli bir oranda fonksiyon bozukluğuna bile neden olmuş olabilir.
