Giriş
Romatoloji Uzmanı Prof. Dr. Nuran Türkçapar anlatıyor.
Kemik erimesi nedir?
Halk arasında kemik erimesi olarak bilinen hastalığa biz osteoporoz diyoruz. Latincede ‘os’ kemik, ‘por’ delik demektir. Yani delikli kemik anlamına gelir. Kemiklerimize mikroskop altında bakarsak bal peteği gibi delikli bir görünümünün olduğunu görürüz. Fakat osteoporozu olanlarda bal peteği görünümü daha geniş boşluklar halindedir. Bu, kemik dokusundaki yoğunluğun veya kitlenin azalması anlamına gelir. Kemikler daha zayıf ve kırılgan olur.
Sık görülüyor mu?
Evet, çok sık... Kafkas ırkında (Türkiye dahil), 50 yaş üzeri her 2 kadından birinde ve her 4 erkekten birinde kemik yoğunluğunun düşük (osteopeni) olduğu görülmüş. 70 yaş üstü erkeklerin ve 50 yaş üstü kadınların yüzde 20-25’inde ise osteoporoz var.
Tehlikeli bir hastalık mı?
Osteoporoz kırıklarla sonuçlanabilen bir hastalık. Özellikle ileri yaşlarda ölümcül sonuçlara neden olabilir. Osteoporoza bağlı kırık genellikle kalça, omurga ve el bileğinde olur. Kırığa bağlı ciddi, inatçı ağrılar gelişebilir. Osteoporozlu kişilerde omurgada gelişen volüm kaybı ve çökme kırıklarına bağlı boy kısalır. Bu da kişide kamburluk gibi duruş bozukluğuna neden olur. Cerrahi müdahale yapılsa bile kalça kırıkları yüzde 20 yaşlıda ölüme neden olur, birçoğu ise bakıma muhtaç hale gelir.
Erken dönemde belirti veriyor mu?
● Osteoporoz çok sinsi ve yavaş gelişir. Düşme gibi küçük bir olaydan sonra kırık yaşayana kadar osteoporozun olduğunu bilmeyebilirsiniz. Öksürük veya hapşırma bile kemiklerde kırılmaya neden olabilir.
● Osteoporozu olan kişilerde genellikle kalçada, bileklerde veya omurgada kırılmalar meydana gelir.
● Omurgada çökme şeklinde kırılmalar görülür. Bu da duruşta değişikliklere, kamburluğa ve omurganın eğriliğine neden olabilir. İnsanlar ayrıca boylarında bir azalma fark edebilir ve ağrıdan şikayet ederler.
Erkeklerde de görülür mü?
Osteoporoz sadece bir kadın hastalığı değil. Erkekler yaşlandıkça kemik yoğunluğunu, kadınlara göre daha yavaş kaybederler. Ancak osteoporozun erkeklerin de hastalığı olduğu unutulmamalı.
RİSKİ NELER ARTIRIYOR?
DEĞİŞTİRİLEMEYEN RİSK FAKTÖRLERİ
YAŞ:
Risk 50’ların ortalarından sonra ve özellikle menopozdan sonra artar.
AZALMIŞ SEKS HORMONLARI:
Düşük östrojen seviyeleri, kemiğin yenilenmesini zorlaştırır.
ETNİK KÖKEN: Beyazlar ve Asyalılar, diğer etnik gruplara göre daha yüksek risk taşırlar. İnce ve zayıf yapılı olanlarda risk fazladır.
GENETİK FAKTÖRLER
Kalça kırığı veya osteoporoz teşhisi konmuş yakın bir aile üyesine sahip olmak, osteoporozu daha olası hale getirir.
DEĞİŞTİRİLEBİLİR RİSK FAKTÖRLERİ
● Yeterince kalsiyum ve D vitamini almamak.
● Meyve ve sebze tüketmemek.
● Aşırı protein, kafein ve sodyum almak.
● Sigara içmek ve aşırı alkol tüketmek.
● Aşırı zayıf olmak.
BAŞKA BİR HASTALIK SEBEP OLABİLİR
Osteoporoz bir sebep olmadan gelişebilir. Bazen de çok erken yaşlarda altta yatan bir nedene bağlı ikincil olarak gelişebilir. Bu ikincil nedenleri şöyle sıralayabiliriz.
● İltihaplı romatizmal hastalıklar: Romatoid artrit, lupus, ankilozan spondilit.
● Sindirim ve bağırsak problemleri: Çölyak hastalığı, iltihabı bağırsak hastalığı, gastrik bypass ameliyatı.
● Hormonal nedenler: Şeker hastalığı, paratiroidizm ve tiroid bezinin aşırı çalışması, cushing sendromu, erken menopoz, erkekte testosteron seviyesinde düşme.
● Kan hastalıkları: Lösemi, lenfoma, multiple miyeloma, orak hücreli anemi, talasemi, kan ve kemik iliği hastalıkları.
● Nörolojik nedenler: Felç, parkinson, omurilik yaralanması.
● Psikiyatrik hastalıklar: Depresyon ve anoreksiya (yeme bozukluğu).
● Diğer nedenler: Kanser, KOAH, aşırı egzersiz, kronik böbrek ve karaciğer hastalıkları, aşırı kilo kaybı.
● Bazı ilaçlar: İlaç kullanımına bağlı osteoporozun en sık nedeni kortizon kullanımıdır. Ayrıca tiroid replasman tedavisi, mide koruyucu ilaçlar (proton pompa inhibitörleri), depresyon tedavisi (serotonin reseptör üzerine etki edenler), heparin, antiandrojenik tedavi, alimunyum içeren antiasitler, siklosporin A, takrolimus, kanser tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar, metotrexat ve epilepsi tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar osteoporoz gelişimine neden olabilir.
MENOPOZDAN SONRA KEMİK YIKIMI HIZLANIYOR
Bazı insanlar kemiğin sert ve cansız olduğunu düşünür. Fakat kemiklerimiz de tıpkı cildimiz veya kaslarımız gibi canlı ve büyüyen dokulardır. Kemiklerimiz ona esneklik ve güç veren 3 önemli yapıdan oluşur:
- Kolajen: Kemiğe esnek bir çatı oluşturan bir proteindir.
- Kalsiyum-fosfat mineral kompleksi: Kemiği güçlü ve sert yapar.
- Canlı hücreler: Kemiğin yenilenmesini sağlar.
Çocuk ve gençlerde kemik yapımı, yıkımdan daha fazladır. Kemik yoğunluğu bu dönemde giderek artar ve 18-25 yaşlarında en üst seviyeye gelir. 25-50 yaşları arasında kemik yapımı ve yıkımı arasında denge korunur. Fakat kadınlar menopozdan 5-7 yıl sonra kemik yoğunluğunun yüzde 20’sini kaybederler.
