Giriş
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Nöroloji Ana Bilim Dalı Uyku Bozuklukları Merkezi Sorumlusu Prof. Dr. Derya Karadeniz anlatıyor
Huzursuz bacak sendromu nasıl teşhis edilir?
Tanı için uyku tetkikine gerek yok. Hastanın şikayetlerini anlatmasıyla tanı konuyor. İstirahat halinde, özellikle akşam saatlerinde ayak ve bacaklarda acayip bir his varsa, hasta rahatlamak için hareket etme ihtiyacı duyuyorsa tanıyı koyuyoruz. Hastalarda öncelikle yapmamız gereken, depo demir seviyesine (ferritin) bakmaktır. Hastaların çok büyük bir kısmında, özellikle ailesel formda kanda demir, demir bağlama kapasitesi normaldir ancak ferritin değeri düşüktür. Bu durumda ferritin düzeyini düzeltirsek hastanın belirtileri azalıyor, ara veriyor ya da tedavide kullandığımız asıl ilaca cevabı daha iyi oluyor.
Ferritin’in kaçtan düşük olması sorun yaratıyor?
50’den aşağıya düşmesi normalde kansızlık değil ama huzursuz bacak sendromu için çok önemli. Muhakkak 50’nin hatta son araştırmalara göre, 75’in üzerinde tutulması gerekir. Kaldı ki ferritin 50’nin altındaysa, huzursuz bacak sendromunun tedavisi için verdiğimiz ilacın cevabı düşer. Hasta, ilaçtan tam fayda görmez, ilacın cevapsız hale gelmesi, hastalığı artırır. Dolayısıyla huzursuz bacak hastasında ferritin düzeyi 6 ay aralıklarla muhakkak kontrol edilmeli.
Tedavide hangi ilaçlar kullanılıyor?
Parkinson’da, epilepside veya nöropatik ağrıda verilen ilaçlar kullanılıyor. Ama huzursuz bacağın bu hastalıklarla hiçbir ilgisi yok. Huzursuz bacak sendromu gece ve uykuda dopaminerjik sistemin yetmezliğiyle ilgili. Dolayısıyla geceleri olan bu eksikliği, Parkinson ilacıyla gideriyoruz. Parkinson’da da dopaminerjik tedavi kullanılıyor ama oradaki neden, dopaminin beyin kaynaklı olarak ciddi yetmezliğidir.
Huzur bacak ömür boyu mu sürer?
Evet, kronik bir hastalık ve ömür boyu sürüyor. Ama bir grup kişide dönem dönem ortaya çıkıyor. Yani birkaç ay oluyor, sonra ara veriyor ve tekrar başlıyor. Bazı hastalarda mevsimsel olabiliyor, yazları ortaya çıkıyor, kışları kayboluyor ya da kışın ortaya çıkıp yazın kayboluyor. Veya 20’li yaşlarda ara ara olurken, 40’lı-50’li yaşlarda süreğen hale gelebiliyor. Dolayısıyla ‘Şikayetler sürekli mi yoksa dönemsel mi oluyor?’ sorusuna yanıt bulmak önemli. Dönemsel oluyorsa sadece o dönemlerde ilaç tedavisi veriyoruz.
Hangi aralıklarla kontrolden geçmek lazım?
Hastalığı ilaçlarla tamamen kontrol altına aldığımızda 6 ayda bir ilacı azaltıp keserek hastalığın ara verip vermediğini kontrol ediyoruz. Huzursuz bacak sendromu tedavisinin mutlaka izlenmesi gerekir. Çünkü hastalık zaman içinde ilerleyebilir, hastanın ilaca cevabı artabilir. Ya da hasta kullandığı ilaca tolerans geliştirebilir, yani beyni artık o ilaçları tanımaz hale gelir. Bu durumda ilaç değişikliğine gitmek lazım. Bir başka nokta, verdiğimiz ilacın etki süresi, zaman içinde kısalabilir. Örneğin hasta daha önce bütün gece rahatken, ilacın etki etme süresi 2-3 saate inebilir ve hastalık hastayı uyandırabilir. O zaman da değişik bir tedaviye geçmemiz gerekir. Yine doğru ilacı versek dahi zaman içinde ilaca bağlı bir şiddetlenme görülebilir. Bu durumda da ilacı değiştirmemiz gerekir. Özetle, huzursuz bacak tedavisi aynı ilaçla, aynı dozla ömür boyu devam etmez. Muhakkak 6 ayda bir yapılan kontrollerle ‘İlacı değiştirecek miyiz, artıracak mıyız, kesecek miyiz?’ gibi soruları değerlendirip tedaviyi planlamalıyız.
NE ZAMAN SÜREKLI İLAÇ KULLANILIYOR?
Şikayetler haftada 2 geceden fazla değilse, yalnızca 1-2 gece oluyorsa bu hastalarda sürekli tedavi yapmıyoruz. Bu durumda hasta her gün değil, belirtiler olduğunda ilaç kullanıyor.
TETİKLEYİCİLERDEN UZAK DURUN
Huzursuz bacak sendromu şu durumlarda artıyor:
1) UYKUSUZLUK: Bir gece önce çok az uyuduysanız ertesi gün huzursuz bacak sendromu şikayetlerini daha fazla yaşarsanız.
2) AŞIRI EGZERSIZ: Fiziksel olarak çok aktif olduğunuz bir gün, örneğin kilometrelerce yürüdüğünüz ya da çok ağır ev işi yaptığınız günün akşamında belirtiler şiddetlenir. Aşırı egzersiz zararlı ama kararında yapıldığında faydalı olabilir.
3) STRES: Huzursuz bacak sendromu asla psikolojik bir hastalık değil. Fakat gerginlik, sıkıntı, huzursuzluk, stres şikayetleri artırır.
4) ALKOL VE KAFEIN: Bazı hastalarda yakınmaları alevlendirir. Aynı şekilde kahve, çikolata ve enerji içeceklerindeki kafein de yakınmaları artırır.
