Giriş
Vicdan ve diğerkâmlık yaygınlaşıyor. Dünyada vegan sayısı artıyor. Biz de dedik ki, bilmeyen okurlarımızı aydınlatalım, veganlarımıza da tarifler verelim.
Veganlık ve veganizm, etik ve sağlık gibi gerekçelerle dünyada hızla yayılan bir beslenme akımı. Süt ürünü, yumurta ve bal da tüketmeyerek vejetaryenlerden ayrılıyorlar. 1979 yılında Vegan Topluluğu tarafından şöyle tanımlanmış: Hayvanların gıda, giyim ya da başka amaçlar uğruna maruz kaldıkları sömürü ve zulmün her türlüsünden, uygulanabilir olan en mümkün derecede kaçınan ve ek olarak insanların, hayvanların ve çevrenin yararına, hayvan kullanımını içermeyen alternatiflerin geliştirilmesi ve kullanımını destekleyen bir felsefe ve yaşam biçimi. Beslenme konusunda, tamamen veya kısmi olarak hayvanlardan elde edilen ürünlerin reddedilmesi anlamına gelir.
10 YILDA YÜZDE 350 ARTTI
Dünya genelinde 10 yıl öncesine göre, vegan beslenenler yüzde 350 artmış durumda. 2009’da Amerika’da üç milyon olan vegan sayısı, 15 milyona çıktı. Almanya nüfusunun yüzde 10’u yani 800 bin kişi vegan. İsrail’de 900 bin, İtalya’da dört milyon, Tayvan’da iki milyon vegan var. Hindistan’ın ise yüzde 40’ı yani yaklaşık 500 milyonu vegan; gerçi onlar ezelden beri böyle besleniyor. Veganizm beraberinde müthiş bir ekonomi yaratıyor. Vegan ürünler satan market zincirleri, vegan kozmetik ve tekstil ürünleri raflarda yerini alıyor. Özel vegan lokantaları ve hatta vegan tatili bile var.
‘ETSİZ PAZARTESİ’YE KATILMAYI DÜŞÜNÜR MÜSÜNÜZ?
Yeni olmasına rağmen çok büyük ilgi uyandıran ‘Veganuary’ adlı bir hareket var. Vegan sözcüğü ile January’nin (ocak ayı) birleşmesinden oluşuyor. Vegan olmayı düşünenler ocak ayında yeni bir başlangıç yapıp ay boyunca vegan beslenmeye çalışıyorlar. Veganlığa göz kırpanlar için de 2003 yılında ‘Etsiz Pazartesi’ adlı bir hareket başladı. Pazartesileri etsiz beslenerek ‘Hepçil Beslenme’ ile başetmeye uğraşıyorlar.
ANADOLU MUTFAĞI ‘VEGAN’ YEMEK DOLU!
Vegan menülerinin en büyük sorunu, ‘hepçil’ alışkanlıkların ikamesi ürünler çıkarması. Süt, sosis, sucuk gibi ürünlerin bitkisel ikameleri üretilmeye çalışılıyor ve bitkisel yiyecekler icat etmeye çalışıyorlar. Halbuki Anadolu’da binlerce yıllık geçmişi olan tariflerle dolu rafine bir yemek kültürümüz var.
Uzun zamandır Anadolu’nun ‘vegan’ mutfağı üzerine bir araştırma yapıyorum. 1500’ün üzerinde yemek derledim. Aynı olup farklı adlara sahip olanları ayıkladım. 300’ün üzerinde özgün yemeğe ulaştım. Anadolu coğrafyasındaki denizlerin, göllerin, dağların ve ovaların yarattığı zengin bir bitki örtüsü ve yenilebilir bitki ve tarımsal ürünlerdeki zenginlik sofralara yansımıştır.
Anadolulu bazı Hıristiyan mezheplerin hayvansal gıda tüketmedikleri dini perhizlerinin de katkılarıyla zengin bir ‘vegan’ mutfak oluşmuştur. Üstelik bu mutfak, zamanın yüzlerce yıllık süzgecinden geçerek rafine bir hale gelmiştir. Mevsimin güz olduğunu hesaba katarak, kitabını yazdığım Anadolu’nun ‘vegan’ yemeklerinden birkaç örnek vermek anlamlı olacaktır.
VEGAN-VEJETARYEN ÜNLÜLER
AKLIN İÇIN HAZIR OLDUĞUNDA, TEKAMÜL ETTİĞİNDE BURAYA GELİRSİN
Murathan Munga
“Kedileri ve köpekleri biz evcilleştirip hayatımıza dahil etmişiz. Başka bir idrakla bakıyorlar bize. Ben gözleri olan hiçbir canlının ölüsünü yeme hakkını kendimde görmediğim için vejetaryenim. Tıpkı vicdan gibi. İnsanı durup dururken vicdanlı yapamazsınız. İçin hazır olduğunda, tekamül ettiğinde, buraya gelirsin.
GELECEK KUŞAKLAR BİZİM ÇAĞIMIZI HAYRETLE OKUYACAKLAR
Zülfü Livaneli
İnsanlık bir gün, biyolojik olarak kendisine benzeyen, bir ana-babası, yavrusu, yüzü, duyguları olan, acı çeken, mutlu olan, başka canlıları hunharca öldürüp yeme cinnetinden kurtulacak. Bundan adım kadar eminim. İlerideki kuşaklar bizim çağımızı hayretle okuyacak ve “Sahiden mi? Canlıları öldürüp onların ölü gövdelerini mi yiyorlarmış?” diye inanamayacaklar.
ANADOLU’NUN ‘VEGAN’ YEMEKLERI
KASTAMONU - İri çorba
MALZEMELER:
- 250 gram iri mısır yarması
- 250 gram barbunya fasulye
- 200 gram nohut
- 3 adet soğan
- 1 su bardağı zeytinyağı
- Birer tutam karabiber, pulbiber ve tuz
Geceden ıslatılan barbunya, nohut ve mısır yarmasının suyu değiştirilir, birlikte kaynatılır. Tavada zeytinyağı kızdırılıp ince doğranmış soğanın rengi soldurulur. Pulbiber, karabiber ve tuzu verilir. Bakliyatlar yeterince yumuşadığında sosu verilerek 10 dakika daha tıkırdatılır. Servis edilir.
ŞANLIURFA - Bakla bostanası
MALZEMELER:
- 1 kilo kuru bakla
- 1 demet yeşil soğan
- 1 demet maydanoz
- 2 çorba kaşığı isot
- 1 tutam tuz
Geceden ıslatılan baklanın suyu değiştirilip temiz suda haşlanır. Dış kabukları soyulur. Yeşil soğan, maydanoz ince doğranır. Bakla, yeşillikler isot ve tuzla harmanlanır.
GAZİANTEP - Yaprak aşı
MALZEMELER:
- 20-25 tane taze asma yaprağı
- 1 su bardağı pilavlık bulgur
- 1 baş soğan
- 5-6 diş sarımsak
- 1 tatlı kaşığı domates salçası
- 1 tatlı kaşığı biber salçası
- 1 yemek kaşığı kırmızı toz biber
- 1 çay bardağı zeytinyağı
- 1 tutam tuz
Asma yaprakları iyice yıkanıp ufakça doğranır. Bir kabın içine asma yaprakları, bulgur, domates salçası, biber salçası, doğranmış sarımsak, toz biber, tuz konularak iyice karıştırılır. İnce doğranmış soğanlar zeytinyağında sarartılır. bir bardak sıcak su ile yemek harcı tencereye konularak çok hafif ateşte, 15 dakika, bulgurlar yumuşayıncaya kadar pişirilir.
KAYSERİ - Zeytinyağlı kuru bamya
MALZEMELER:
- 150 gram çiçek bamyası
- 2 domates
- 1 baş soğan
- 3 diş sarımsak
- 1 tatlı kaşığı biber salçası
- 1 tatlı kaşığı domates salçası
- Yarım çay bardağı zeytinyağı
- 1 çay kaşığı karabiber
- 1 tutam tuz
Bamyaların tüyü ve tozunu temizlemek için onları bir bezin içine alıp ovalayın. Sudan geçirdiğiniz bamyaları sıcak suda 15 dakika haşlayın. Soğanları pirinç boyunda doğrayıp zeytinyağında kavurun. Salçayı sarımsağı ilave ederek bir süre daha kavurmaya devam edin. Suyunu süzdüğünüz bamyaları, küp küp doğranmış domatesleri ve suyu ilave edin. Karabiberini ve tuzunu verip 25 dakika pişirin.
