Giriş
Liman von Sanders, I. Dünya Savaşı’nda ismi sık geçen, Atatürk’ün hem Çanakkale’de hem de Sina-Filistin cephesinde emrinde çalıştığı ve Türkiye’ye maliyeti ağır olan bir Alman komutandır. Atatürk’e göre Çanakkale’de Alman komutan yerine Türk komutan olsaydı ve akıllı bir savunma planı uygulansaydı, Çanakkale kara harekâtı, daha kısa sürede ve çok daha az kayıpla başarıya ulaşırdı! Başta Atatürk olmak üzere Sanders’in görüşlerine ısrarla katılmayan ve inisiyatif alarak harekete geçen Türk komuta takımı, Türk ordusunu büyük bir hezimetten kurtardı, çok zayiat verilmesine karşılık yerinde müdahalelerle düşmana geçit vermedi.
Atatürk, 3 Mayıs 1915’te Enver Paşa’ya bir mektup yazarak Alman komutan Liman von Sanders’i sert bir dille eleştirdi. Sanders’in savunma düzeninin, düşmanın karaya çıkmasını kolaylaştırdığını söyledi. Atatürk’ün mektubu şöyledir: “Evvelce zat-ı alilerinize bu bölgenin önemini arz etmiştim. Maydos bölgesi kuvvetlerine komuta ettiğim zaman aldığım düzen ile düşmanın karaya çıkmasına imkan verilmeyebilirdi. Sanders Paşa Hazretleri bizi, bizim orduları, bizim memleketimizi tanımadığı ve layıkıyla incelemede bulunacak kadar bir zamana sahip olmadığından, sahilde çıkarma noktalarını tümüyle açık bırakacak düzen almış ve bugün düşmanın karaya asker çıkarmasını kolaylaştırmıştır. Vatanımızın savunmasında kalp ve vicdanları bizim kadar çarpmayacağı kesin olan, başta Sanders olmak üzere bütün Almanların düşüncelerine de güvenmemenizi kesinlikle temin ederim. Bence bizzat buraya teşrif edip, genel durumumuzun gereklerine göre bizzat sevk ve idare etmeniz uygun olur.”
31 Ekim 1915’te Enver Paşa, Anafartalar Grup Karargahı’na gelir. Sanders, Atatürk’ten Trakya’daki 2. Türk Ordusu’nun Selanik’e yürümesinin uygun olacağını, Enver Paşa’ya söylemesini ister. Atatürk, bu hareketin sadece Alman çıkarlarına hizmet edeceğini düşündüğü için söylemez. Sanders, bu yüzden Atatürk’e baskı uygular. Onu Çanakkale’den uzaklaştırmak için her yolu dener. Atatürk, mecburen hava değişimi almak zorunda kalır.
25 Nisan 1915’te başlayan Çanakkale kara savaşları, Sanders’in yanlış düzeni yüzünden 8.5 ay sürdü ve bedelini Türk askeri ödedi. Bunun karşılığında, Almanya’nın Avrupa Batı cephesinde rahatlamasını sağlayacak 500 bin İngiliz, Fransız askeri Gelibolu Yarımadası’na çekildi ve burada oyalandı. Sanders’in Çanakkale Savaşı’nda Türkiye için yapmış olduğu tek hayırlı iş, 8 Ağustos 1915’te Anafartalar Grup Komutanlığı’na Albay Mustafa Kemal’i atamasıdır!
Sanders, Çanakkale Zaferi’nden sonra I. Dünya Savaşı’nın devam ettiği Sina- Filistin Cephesi’nde Türk ordusundaki görevine devam etti. 1917-1918 yılları arasında Yıldırım Ordular Grup Komutanı olarak, İngilizlerin bölgedeki saldırılarına karşı koymaya çalıştı. Ancak bu görevinde de başarılı olamadı. Atatürk’ün daha önceden uyarmasına rağmen, ikazı ciddiye almayan Sanders, İngiliz birliklerinin taarruzu karşısında çaresiz kaldı. Ordunun dağılmasına, Atatürk’ün çok zor durumda kalmasına neden oldu. Sanders, buradaki görevini 31 Ekim 1918’de Atatürk’e devretti.
İnönü’nün hatıratında bahsettiğine göre, Liman von Sanders, Kurtuluş Savaşı döneminde gelip bize yardım etmek için Ankara’ya mektup yazmış. İnönü, bu konudaki şaşkınlığını şu sözlerle dile getiriyor: “Millî Mücadele’de General Liman von Sanders bize mektup yazdı. ‘Geleyim, size yardım edeyim’ diyordu. Yani biz muharebeyi idare edemeyiz diye düşünüyor…”
Sanders’in hataları bunlarla sınırlı değil, Ermeni Tehciri konusunda da yanlış davrandı; bu konuda doğrudan bizi suçladı! Sanders, 1921’de Ermeni terörist Tehleryan’ın Talat Paşa’yı öldürmesiyle birlikte başlayan davaya görgü tanığı olarak çağrıldı. İfadesinde Türklerin planlı ve sistematik bir biçimde Ermenileri öldürdüğünü söyledi, Almanların bu olaylarda hiç yer almadığını hatta durdurmaya çalıştıklarını belirterek, kendi tarafını aklamaya çalıştı.
