Giriş
Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Prof. Dr. Ercan Baştu, tüp bebek tedavisi süreci ve başarısızlık nedenleri hakkında merak edilenleri tüm ayrıntılarıyla sizler için anlattı.
Tüp bebek (IVF), doğal yollarla bebek sahibi olunamadığı durumlarda uygulanan yardımcı üreme teknolojisi (YÜT) türlerinden biridir. Tüp bebek, laboratuvar ortamında spermin bir yumurtayı döllemesine ve döllenmiş yumurtandan oluşan embriyonun rahminize yerleşmesine yardımcı olmak için ilaçlar ve cerrahi prosedürlerin bir kombinasyonundan oluşur.
Yumurta ve sperm elde ettikten sonra laboratuvarda birleştirip embriyo haline geliştirilir. Sağlıklı görünen embriyoları anne rahmine yerleştirdikten takiben, tüp bebek tedavisinin neden başarılı olamadığını anlamak genellikle zordur. Çoğu biyolojik olayda olduğu gibi, hamilelik çok karmaşık bir süreçtir. Bugün bile hamilelik hakkında bilmediklerimiz bildiklerimizi aşmaya devam ediyor.
Bununla birlikte, zaman zaman tüp bebek başarısızlığına yol açabilecek belirlediğimiz bazı spesifik faktörler vardır.
Tüp bebek başarısızlığının nedenleri
Başarılı bir tüp bebek tedavi döngüsünde yer alan en önemli değişkenler, sağlıklı bir yumurta, normal, fonksiyonel sperm ve bebeğin büyümesini besleyebilen bir rahimdir. Bu sorunlara ek olarak, IVF ile gebelik şansını etkileyebilecek başka birçok faktör vardır. Bunlara laboratuvar ortamı, laboratuvarda kullanılan teknikler ve yumurta toplama ve embriyo transferini gerçekleştiren uzmanların becerileri dahildir.
Yumurta anormallikleri
İnsan yumurtası çok karmaşık bir yapıdır. Bu nedenle, onu işlevsiz hale getirebilecek hasara tabidir. Hücreler bölündüğünde, kromozomlar (sizin ve eşinizin genlerini içeren DNA paketleri) çoğalır ve hücrenin ortasında sıralanır. Hücre bölünürken kromozomların yarısı bir yönde, diğer yarısı ise tam tersi yönde hareket ederek iki özdeş hücre oluşur. Bu kromozomlar, hücre bölünmesi için gerekli olan kromozom ayrımından sorumlu olan iğ aparatı adı verilen bir yapıya bağlı oldukları için hareket ederler.
Yumurta yaşlandıkça, iğ aparatı kırılmaya eğilimli hale gelir. Bu tür bir kırılma kromozomların anormal dağılımına neden olarak kromozomal olarak anormal ve dolayısıyla yaşayamaz bir embriyoya yol açabilir. Kadın yaşlandıkça yumurtalık içinde meydana gelen serbest radikaller, reaktif oksijen türleri ve diğer metabolizma ürünlerinin mevcudiyeti nedeniyle yumurta hasara uğrar. Son zamanlarda yapılan birçok çalışma, tüm yumurtaların %25 ila %40'ının kromozomal olarak anormal olduğunu göstermiştir. Açıkçası bu sayı bir kadının yaşı ilerledikçe artar.
Anormal sperm
Anormal sperm, tüp bebek döngüsünün başarısını etkileyen daha az yaygın bir faktör gibi görünse de, aslında çok önemli bir destekleyici rol oynarlar. Sperm sadece yumurtanın içine girerek döllenmeye neden olmaz. Aksine, döllenme sürecinin kendisi çok karmaşıktır. Spermin yumurtaya göç etmesi için hareketli olması gerekir; başka bir deyişle, spermin kuyruğu, spermi dişi üreme yolundan yumurtaya itebilmelidir.
Bir sperm başının yüzeyinde, bir yumurtanın dış zarındaki spesifik reseptörlere bağlanan ve sperm/yumurta etkileşimine izin veren spesifik reseptörler vardır. Bu gerçekleştiğinde, sperm başından yumurtanın dış zarlarındaki bir deliğin sindirimini sağlayan enzimler salınır. Sperm sonunda spermin çekirdeğinin açıldığı yumurtaya nüfuz ederek sperm DNA'sını serbest bırakır. Bu noktada, spermden gelen kromozomlar ve yumurtadan gelen kromozomlar birleşerek döllenmiş bir yumurta (aslında çok erken bir embriyodur) üretir. Çalışmalar, spermdeki kromozomal anormalliklerin görülme sıklığının yumurtalarda görülenden çok daha fazla olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte, kromozomal olarak anormal bir yumurta, kromozomal olarak anormal bir hamileliğe yol açabilirken, kromozomal olarak anormal sperm, bir yumurtayı başarılı bir şekilde dölleyemiyor gibi görünmektedir.
İntrasitoplazmik sperm enjeksiyonu (ICSI), sperm sayısı çok düşük, hareketliliği düşük veya normal sperm sayısı çok az olan erkeklerin döllenme ve gebelik elde edebilmelerini sağlamak için basitçe tanımlamak gerekirse, yumurtanın içine spermi yerleştirmek için geliştirilmiş bir yöntemdir. Geçtiğimiz birkaç yıl içinde, ICSI, artık ciddi erkek faktörü vakalarında rutin olarak gerçekleştirildiği ve normal sperm ile elde edilenlerle karşılaştırılabilir döllenme oranlarıyla sonuçlanan bir noktaya geldi. Ek olarak, uzun süreli çalışmalardan elde edilen veriler, ICSI'nin kullanıldığı IVF sikluslarından doğan çocuklarda kromozomal anormalliklerin insidansının doğada bulunanları aşmadığını göstermektedir.
Embriyo seçim yöntemleri
Kadın rahmine transfer edilen embriyolar embriyolog tarafından seçilir. Ne yazık ki, sadece şekline bakarak kromozomal olarak normal olan embriyoları, kromozomal olarak anormal olan embriyolardan ayırt etme yeteneğimiz ciddi şekilde sınırlı kalmaktadır. Esasen, embriyologlar transfer için embriyoları üç temel kritere göre seçerler: hücre şekli, hücre sayısı ve hücre bölünme hızıdır. Üçüncü günde en az 6 hücreli aşamaya kadar gelişen embriyoların başarı beklentisi 5 veya daha az hücreli embriyolara göre çok daha iyidir.
Embriyolar, hücre bölünme oranına göre embriyo seçimini belirler. Örneğin, üçüncü günde kademeli olarak 8 hücre aşamasına ulaşan bir embriyonun, bu sürenin sonuna doğru döllenmeyi geciktiren ve hızlı büyümesi olan bir embriyoya göre daha başarılı olma olasılığı çok daha yüksektir. Embriyo seçiminde kullanılan yapay zeka uygulamalarıyla en sağlıklı embriyolar seçilebilmektedir.
Tüp bebek laboratuvarı faktörleri
Tüp bebek laboratuvarı, kadın üreme sistemindeki gibi sperm ve yumurtadan oluşan embriyoların oluşmasını taklit etmeye çalıştığımız çok sıkı kontrol edilen bir ortamdır. Özellikle oksijen konsantrasyonunu, karbondioksit konsantrasyonunu ve nem, PH, sıcaklık ve ışık gibi diğer faktörleri sıkı bir şekilde kontrol ediyoruz. Embriyoların normal olarak yaşadıklarından küçük değişiklikler bile embriyoların ölümüne neden olabilir ve bu nedenle ortaya çıkan döngüden hamilelik şansı yoktur.
Yumurta toplama ve embriyo transferi ile ilgili sorunlar
Cerrahi prosedürlerin kendisi, yumurta toplama ve embriyo transferi, IVF döngüsünün başarısı için çok önemlidir. Beklenenden daha az yumurta almak veya daha da kötüsü hiç yumurta alamamak olumsuz sonuçlara yol açabilir. Ayrıca tüm döngünün en önemli adımlarından biri olan embriyo transferi işlemi sırasında embriyoların doğru yere yerleştirilmesi gerekir.
Tüp bebek tedavisi çiftlere özel olarak planlanması gereken, günümüzde başarı oranı çok yüksek olan yardımcı üreme tekniğidir. Tüp bebek uzmanlarından destek alınarak anne ve baba olma hayali gerçeğe dönüştürülebilir.
