Giriş
Tüp bebek tedavisinde embriyo kalitesi nasıl belirlenir?
Tüp bebek tedavisinde anne adayından alınan yumurtalar ile baba adayının üreme hücresi olan spermler laboratuvar ortamında bir araya getirilerek yumurtaların döllenmesi sağlanır. Döllenen embriyolar takip eden süreçte laboratuvarda günlük olarak büyütülür; belirli kriterlere göre değerlendirilir, aralarından en yüksek başarı sunması beklenenlerin uygun gün ve aşamada rahme nakli sonrası gebelik sağlanması hedeflenir.
Posta.com.tr| “Embriyoların oluşmasıyla birlikte transfer sürecine kadar geçen süre içinde her embriyoyu bir atletizm yarışındaymış gibi takip ediyor; günlük olarak gelişim özellikleri ve kalitesine göre değerlendiriyor, ayrı ayrı sınıflandırıyoruz” diyen Moleküler Biyoloji ve Genetik Uzmanı Dr. Necati Fındıklı; “Bu değerlendirme sırasında embriyolar hücre sayısı, hücreler arası farklılıklar, görünüm, çap ve hücre grupları gibi pek çok parametre açısından incelenir. Süreç boyunca farklı günlerde farklı derecelendirme teknikleri kullanılır, bu teknikler uluslararası belirlenmiş kriterlere göre fakat çoğu zaman laboratuvarların kendi özel kodlarının da eklenmesi ile daha da detaylandırılır. Transfer edeceğimiz, dondurmak için uygun bulduğumuz veya genetik inceleme için biyopsi yapacağımız embriyoları bu kodlara göre oluşturduğumuz algoritmalara göre seçiyoruz. Laboratuvarın başarısı sadece embriyoyu üretmek ile değil aynı zamanda en uygun ve doğru embriyoyu seçmek ile de kendini gösterir” dedi.
İYİ KALİTEDE EMBRİYO SEÇİMİ TÜP BEBEK TEDAVİSİNİN BAŞARISINA YÖN VERİR
Yumurta hücresinin içine sperm hücresinin doğal yollarla ya da tüp bebek yöntemiyle girmesi sonucunda döllenme oluşur. Embriyo, yumurtanın döllendikten sonraki ve fetüs dönemi öncesi ara dönemi ifade eder. Tüp bebek tedavisinin en önemli aşamalarından bir tanesi de embriyo transferi işlemidir. Transfer edilecek embriyolar kalitesine göre seçilir ve gebeliğe en elverişli embriyo anne rahmine transfer edilir. Bu süreçte embriyoların kalitesi de günlük olarak değerlendirilir diye konuşan Dr. Necati Fındıklı; “örneğin rahme tutunma aşamasına gelmiş 5 veya 6. günlük bir embriyoyu “Blastokist” olarak tanımlarız ve bu aşamada dünyada yaygın olarak Garner skorlama sistemi kullanılır. Bu sistemde blastokist oluşumu başlangıç aşamasında olan bir embriyo 1 rakamıyla tanımlanırken, artık dış kabuğu dışına tamamen çıkmış ve rahme tutunmaya hazır bir blastokist ise 6 sayısı ile tanımlanır. Burada yer alan rakam embriyonun tutma ihtimalinin yüksekliğini değil, gelişim derecesini belirtir. Gelişim derecesi yanında ileride fetüsü ve keseyi oluşturacak hücre grupları da özel olarak değerlendirilip skorlanır” ifadesinde bulundu.
EMBRİYOLAR HER ZAMAN BLASTOKİST AŞAMASINA KADAR BÜYÜTÜLÜP MÜ DEĞERLENDİRİLMELİ?
Dr. Fındıklı; “Embriyoların büyütülebileceği gün ve aşama sadece embriyo sayısına değil çiftlere ve tedaviye özgü pek çok farklı kritere bağlıdır. Elbette embriyoların son aşamaya kadar büyütülebilmesi ve seçilmesi tüp bebek işleminin başarısı için oldukça kritiktir fakat anne ve baba adayında sınırlı sayıda 3. gün embriyosu varsa ve değerlendirilmesi doğru bir şekilde yapılabiliyorsa en ideal olan seçim embriyoların mümkün olan en kısa süre vücut dışında tutulup rahme transfer edilmesi de olabilir. Eğer anne ve baba adayına ait çok sayıda embriyo mevcutsa ve embriyo kaliteleri birbirine benzer şekilde gelişim gösteriyorsa o zaman daha iyi bir seçim yapabilmek adına transfer için 5. günü beklemek başarılı sonuca ulaşmak için daha doğru bir seçim olabilir” dedi.
EMBRİYO KALİTESİ 3 FARKLI PARAMETRE İNCELENEREK GRUPLANDIRILIR
Çiftlerde erken dönem embriyo transferi planlanıyor ise embriyoların kalite derecelendirmesi genellikle üç farklı parametrenin birlikte incelenmesiyle yapılır. Bunlar hücre sayısı, hücrelerin simetrisi, hacmi, rengi gibi yapısal özellikleri ve hücrelerin arasında bulunabilen artık yapılarının varlığı/yokluğudur. Geç dönem transferlerde ise blastokist olarak adlandırılan forma ulaşıp ulaşmaması, genişleme derecesi ve kabuk dışına çıkma durumu ile içerdiği hücrelerin sayısal ve yapısal durumu göz önünde bulundurulur. Genişleme derecesini belirten rakamın ardından gelen harf kodları ise ileride gebelik oluşturması durumunda fetüsü oluşturacak iç hücre kütlesi ve keseyi oluşturacak hücrelerin değerlendirilmesi amaçlı kullanılır diye konuşan Dr. Necati Fındıklı; “Bu parametrelerin sonunda 3AB ya da 5AA gibi embriyo kalite dereceleri ortaya çıkar. Embriyo kalitesi 5AA; blastokistin çatlama ve dış kabuğundan dışarıya çıkma aşamasında olduğunu, yumurta zarını çevreleyen örtünün inceldiği aşamayı temsil eder. Embriyo kalitesi 4AB olan bir blastokistin, embriyo hacminin artmakta olduğunu ve yumurta zarını çevreleyen örtünün inceldiği anlaşılır. Tedavi sürecinde olan çiftler kullanılan bu rakam ve harfleri çok önemli bir başarı/başarısızlık ölçütü olarak düşünebilir; bu durum ciddi umutsuzluk ve yanlış değerlendirmelere sebep olabilir.
Bu rakamlar ve harfler biz klinik embriyologlar için gebelik elde edilir/edilmez değerlendirmesinden ziyade bir “önceliklendirme” aracıdır. Bu değerlendirmeler ile aslında elinizde blastokist aşamasına ulaşmış birbirine yakın gelişim özellikleri olan embriyolarınız varsa yani atletizm yarışında birbirine çok yakın koşan atletleriniz varsa arasından hangisinin ipi en önce göğüsleyeceğini tahmin etmeye çalışıyoruz. Elbette en önce koşan atlet 1 saniye sonra bileği burkulup yarış dışı kalabilir veya arkadan gelen bir embriyo da gayet başarılı koşup yarışı bitirebilir. Herkes embriyosunun hep en önce koşmasını bekler fakat elde ettiğimiz sonuçlar 2. ve hatta 3. kalite embriyoların bile başarılı gebelik ve doğum ile sonuçlanabildiğini gösteriyor. Önemli olan embriyolog ve doktorun embriyoda belirli ve kabul edilebilir bir başarı şansı görebilmesi. Çiftler mevcut embriyoları ile gerçekleşecek işlemleri mutlaka deneyimli embriyologlar ile hekimlerinden alacakları bilgiler ve açıklamalar eşliğinde değerlendirip karar vermeli” diye işaret etti.
LABORATUVAR KOŞULLARI EMBRİYO GELİŞİMİNİ ETKİLEYEN EN ÖNEMLİ FAKTÖRLERDEN BİRİDİR
Embriyonun kalitesi laboratuvar ısısı, nemi, kullanılan cihazların özellikleri gibi çevresel etkenlere göre değişebilir. Embriyonun gelişimini sürdürdüğü kültür ortamı da embriyonun kalitesinin farklılaşmasına yol açabilir. Bu yüzden tüp bebek tedavisinde klinik seçimi son derece önemlidir diyen Dr. Necati Fındıklı; “Blastokist embriyo kalitesini etkileyen bir diğer faktör de yumurta kalitesidir. Bu sebeple öncelikle yumurta kalitesinin arttırılması için düzenli olarak hekim kontrolüne gidilmelidir. Embriyo gelişiminin durması, embriyoda var olan kromozomal bir bozukluktan kaynaklanabilir. Bu durumda gebeliğin oluşması mümkün değildir ancak tüp bebek tedavisinde alınan yumurta ve spermler ile birden fazla embriyo oluşturulduğu için tek bir embriyonun gelişimini durdurması çoğunlukla tedavi sürecini etkilemez. Kaliteli embriyonun tutunma şansı, düşük kaliteli embriyoya göre daha yüksek olsa da bazı durumlarda kaliteli embriyo da rahme tutunamayabilir. Özellikle anne adayının daha önceden geçirdiği ameliyatlar ya da kürtaj gibi operasyonlar, rahim içi dokusunda enfeksiyona ve doku içinde yapışıklığa neden olmuş olabilir. Bu gibi durumlarda embriyo kalitesi iyi olsa da tutunma gerçekleşmeyebilir” şeklinde uyardı.
