Sorumluluk, bireyin önceliklerini kendi belirleyebilme, kararlarını bağımsız bir şekilde başkalarının haklarını çiğnemeden verebilme olası sonuçlara da katlanabilme durumudur. Sorumluluk alabilme yetisinin gelişimde aile tutumu belirleyicidir. Çocuğun ödevlerinden yemeğine, arkadaş seçiminden hobilerine kadar karar verilen korumacı bir ebeveyn yaklaşımı iyi niyetli olmakla beraber, çocuğun bağımsızlık, özgüven, sorumluluk ve benlik algısı gelişimine zarar verir. Kurallar ve sınırlarda net, tutarlı, kararlı bir ortak fikir oluşmaması, çocuğumuzun kural ve sınırların çok da geçerli olmadığı izlenimine kapılmasına neden olabilir. Aynı zamanda kural ve sınırların değiştirilmesi ile ilgili pazarlık ve çatışmalara neden olur. Üzerine düşünülmüş,

• Ortak karar alınmış,
• Ebeveynlerin birbiriyle tutarlı davrandığı kurallar belirlemek ve
• Bu kurallara sadık kalmak, ergenlik dönemindeki çocuğunuzun sorumluluk duygusunu güçlendirecek önemli bir katkıdır.

ERGENLİK DÖNEMİNDE KURALLAR VE SINIRLAR

Kurallar ve sınırlar belirlenirken çocuğumuzun olgunluk düzeyi, kişilik özellikleri, koşullar dikkate alınmalı, onu çok iyi dinlemeli, tutarlı ve kararlı olmalıyız. Kurallar ve sınırlarda net, tutarlı, kararlı bir ortak fikir oluşmaması, çocuğumuzun kural ve sınırların çok da geçerli olmadığı izlenimine kapılmasına neden olabilir. Aynı zamanda kural ve sınırların değiştirilmesi ile ilgili pazarlık ve çatışmalara neden olur. Çocuklarınızı dinlemeniz, onların ihtiyaçlarına kulak vermeniz gelişimleri süresince değişik aşamalarda doğru kararlar almanıza ve kurallar koymanıza yardımcı olacaktır.

Aile içinde ortak alınmış bir karar için ebeveynlerin ‘‘çok ısrar etti, ağladı ve direndi ki izin vermek zorunda kaldık’’ yaklaşımını, ergenlik dönemine girişteki birey, ‘‘eğer ısrarcı olup, çok üstümüze gelirsen dayanamaz izin veririz’’ mesajı olarak algılar. Kendine yetmek konusunda fırsat tanından çocuklar- öz disiplin ve güven kazanmaya başladıkları için dış dünyada ve okulda da daha kolay sorumluluk almaktadırlar.

Ergenlik dönemindeki bir çocuğun sorumluluklar ders ile de sınırlı değildir. Zaman yönetimi, ders programına göre çantasını hazırlamak, ödevlerini takip etmek, okul saatine uygun uyumak ve uyanmak, ders takibi, öğrenme eksiklerini tamamlamak gibi konularda çocuğumuzdan önce davranırsak onların sürekli size ihtiyaç duymasına neden olur. Örneğin; odası çok dağınık olduğu için ödevi olan kitabı bulamadığında onun yerine siz aramayın.

Bir çocuğun sorumluluklarında ailesine olan sonsuz güveni, kendine güvenini engeller. Ergenlik dönemindeki bireyin seçimlerine direkt yada dolaylı müdahale etmek yanlış bir tutum olur. Günlük yaşantısında alması gereken sorumluluklara yardımcı olma hissi ile sürekli dahil olmak, hayallerine, hedeflerine ve ilgi alanlarını seçmesini zorlaştıracağı gibi, birey mutsuz ve öfkeli bir ergenlik dönemi yaşar.

Çocuğunuzdan sık sık ‘‘hiç bir şeye izin vermiyorsun, her şeyime karışıyorsun!’’ cümlesini duyuyorsanız, davranışlarınızı gözden geçirmeniz faydalı olacaktır.

BALIK VERMEYİN, BALIK TUTMAYI ÖĞRETİN

Çocuğunuza görev ve sorumluluğunu tanıtıp, gösterdiği çabaya saygı duyun ve başarabileceğine güvenin. Burada dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta, sorumluluğunun gerekliliğini yapan çocuğun, sık uyarılması ve zamanında ve gerektiği gibi yapamadığı gerekçesiyle o işin çocuğun adına aile tarafından tamamlanmamasıdır.

Birey, sorumluluğunda olan bir işin nasıl yapılabileceğini bilmiyorsa ona işin nasıl yapılacağını gösterin. Eksik ve başarısız girişimler, olumsuz deneyimler, kırıp dökmeler, saçmalamalar da öğrenmenin bir parçasıdır. Başlangıçta harcanan çabaya oranla, acemice ve üstünkörü yapacağı görevler, deneyimi arttıkça daha eksiksizce yerine getirilecektir. Sonuçlar sizi tatmin etmese bile sürece ve çabaya odaklanarak, çocuğunuzu olumlu bir dille motive edip, memnuniyetinizi gösterin.

Sorumluluk duygusu gelişmemiş bireyler, aileleri tarafından sorumluluk almalarına izin verilmeyen veya fırsat yaratılmayan çocuklardır. Sorumlulukları her durumda aileleri tarafından tamamlanan, neyi nerede nasıl yapması gerektiği sürekli hatırlatılan ve yaptıklarına müdahale edilen çocuklar, kendileri adına düşünen kişilere bağımlı ve benlik duyguları düşük bireyler olacaklardır. Özellikle ergenlik çağında çocuğunuzun bütün sorumluluklarını almak onun yetişkinlik çağında kendine yetebilecek bir birey olma yolunda en büyük engeli olacaktır.

Hayati bir risk veya geri dönülemez sonuçları olmadıkça, çocuğunuzun yaptığı yanlış seçimlerin sonuçlarını da yaşamasına izin verin. Unutmamak gerekir ki, Her ihtiyacı ebeveynleri tarafından karşılanan, neyi nerede nasıl yapması gerektiği sürekli hatırlatılan ve yaptıklarına müdahale edilen çocuklar, kendileri adına düşünen kişilere bağımlı ve benlik duyguları düşük bireyler olacaklardır. Özellikle ergenlik çağında çocuğunuzun bütün sorumluluklarını almak onun yetişkinlik çağında kendine yetebilecek bir birey olma yolunda en büyük engeli olacaktır.

BİR ERGENİN SORUMLULUKLARI NELER OLMALI?

• Bağımsız olarak dersleriyle ilgili sorumluluk alması ve kimse tarafından uyarılmadan, kendiliğinden, düzenli bir şekilde ödevlerini takip edip tamamlaması.
• Kendi randevularını (kurs, doktor, spor vb.) takip etmek, katılamayacağı randevuları önceden iptal etmek ya da ertelemek,
• İlgi alanlarını ve sorumluluklarını belirleyip zamanını planlamak ve günlük/haftalık/aylık program yapabilmek,
• Aile tarafından belirlenen ev içi kurallara uymak, (ev içinde temizlik – düzenleme – küçük tamirat işlerinde yardımcı olmak gibi)
• Çamaşır, Bulaşık makinesi yerleştirmek ve çalıştırmak,
• Kendiliğinden öz bakımını yapmak, (duş, kişisel bakım v.b.)
• Hatırlatılmadan kendine ait alanların düzenleme ve temizliği yapmak,
• Basit yaralanmalarla başa çıkabilmek,
• Evde tek başına kalabilmek,
• Hava durumuna ve gidilecek yere uygun kıyafetler seçmek,
• Ev dışı yakın yerlere gidip gelmek,
• Alışveriş listesindeki ürünleri almak,
• Arkadaşlarını evde ağırlamak,
• Harçlığını planlı bir şekilde harcamak (hatta planlayarak daha büyük istekleri için para biriktirmek),
• Toplum içinde nezaket kurallarına uymak,
• Kendi hakkını savunmak, başkalarının haklarına saygı duymak, gibi sorumlulukları da alabilecek olgunluktadırlar.