Giriş
Günümüzde saç dökülmesi sadece orta ve ileri yaştaki kişileri değil ergenlik döneminde de önemli bir sağlık sorunu hale gelmiştir. Kadınlarda özellikle saçlara kozmetik nedenlerle uygulanan ve sayıları gittikçe artan mekanik, kimyasal ve fiziksel işlemler saçların aşırı dökülmesine yol açmaktadır. Bezmialem Vakıf Üniversitesi Hastanesi Endokrinoloji ve Metabolizma Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ertuğrul Taşan Ergenlik döneminde saç dökülmesinin nedenlerini açıkladı.
Saçların sık sık boyanması, perma ve röfle uygulamaları, saç rengini açan boyalar, fön gibi yöntemlerle saçların aşırı ısıya maruz bırakılması saç yapısına zarar verip çabucak dökülmesine neden olmaktadır. Saçların şekillendirilmesi uğruna arkadan aşırı sıkı bağlanması, örülmesi, çeşitli saç protezlerinin uygulanması ile saçların örselenmesi dökülmeyi artırabilir. Saç dökülmesini engellemek için kulaktan duyma bitkisel karışım ya da kimyasalların saçlara uygulanması ya da kalitesiz saç bakım ürünlerinin uygulanması da saç dökülmesini hızlandırabilir.
Çocukluktan genç erişkin döneme geçişte karşılaşılan psikososyal sorunlar ve baskılar gençlerde depresyon ve aşırı stres yolu ile saç dökülmesini arttırabilir. Gençlerde kronik alkol ve sigara kullanımı ve uyku düzensizlikleri saç sağlığını bozup dökülme yapabilir. Genç erişkin erkeklerde vücut geliştirme uğruna androjenik etkili ilaç ya da maddelerin yanlış ve aşırı kullanımı saç dökülmesi yapabilir. Gençlerde diğer bir saç dökülmesi nedeni yanlış beslenme alışkanlıkları ve zayıflayabilmek uğruna yapılan çok sıkı diyet uygulamalarıdır. Bu tür uygulamalar saç metabolizması için gerekli protein, B12, D vitamini, çinko, biotin, folik asit, demir gibi vitamin ve minerallerin eksikliği ile birlikte saç dökülmesi yapabilir. Gençlerde yaygın görülebilen fastfood tarzı aşırı yağlı ve karbonhidratlı beslenme alışkanlıkları alopesiye (saçkıran) katkıda bulunabilir. Diffüz yani yaygın saç dökülmesinden yakınan kadınların %70’inde demir eksikliği anemisi esas nedendir. Gençlerde tedavi edilmeyen diş çürükleri bağışıklık sistemini olumsuz etkileyerek saç dökülmesini hızlandırabilir. Bu nedenle diş sağlığı ve bakımı ihmal edilmemelidir.
Saç dökülmesinin nedenleri cinsiyete göre değişkenlik gösterir. Erkeklerde en sık görüleni, genetik olan ve yaşla birlikte artan androjenik (erkeksi) hormonların kıl kökleri üzerine aşırı etkisi ile ortaya çıkan androjenik alopesidir. Erkeklerin %50’sini etkilemektedir ve zamanla tam kellik ile sonlanabilir. Kadınlarda da androjenik alopesi ortaya çıkabilir ve androjen/östrojen dengesinin androjen lehine değişmesi başlıca nedendir. Genç ve erken erişkin dönemde kadınlarda sık görülen polikistik over sendromunda erkeksi tipte kıllanmanın yanı sıra androjenik alopesi sık görülür. Özellikle sakal ve bıyık bölgelerinde terminal siyah kılların artışı ile birlikte tepe saç bölgesinde ve saçların ön ve üst yan kısımlarından aşırı saç dökülmesi ile kendisini gösterir. Ayrıca adet düzensizliği, karın bölgesi şişmanlığı (androjenik obezite), yüzde aşırı akneleşme ve şeker hastalığına eğilimle kendini gösterir. Tedavi edilmezse çocuk sahibi olma sorunlarına da yol açabilir. Aşırı androjenik hormon üreten ve çoğunlukla habis olabilen yumurtalık (over) ya da böbrek üstü tümörleri genç erişkin kadınlarda ani gelişen androjenik alopesi yanında ses kalınlaşması, omuzlarda genişleme gibi erkeksi belirtilerin ortaya çıkmasına neden olabilir. Bu vakalarda erken tanı ve tedavi yaşam beklentisini belirler.
Saç dökülmesine neden olan bazı hormonal hastalıkları unutmamak gerekir. Tiroid sorunları özellikle saç sağlığını olumsuz etkiler. Tiroid bezinin aşırı çalışması (hipertiroidi) ya da az çalışması (hipotiroidi) saçların yaygın dökülmesine yol açar. Böbreküstü bezinden aşırı kortizon salgılanması (Cushing hastalığı) saçlarda dökülmenin yanı sıra karın bölgesi şişmanlığı, vücutta kırmızı-morumsu çatlamalar, yüzde yuvarlaklaşma, aşırı akne oluşumu yapabilir. Böbreküstü bezinin kalıtımsal enzim eksiklikleri puberte sonrası genç erişkin kadınlarda kalıcı akne, erkek tipi saç dökülmesi ve erkek tipi tüylenme artışı yapabilir. Bağışıklık sisteminin kendi organ ve dokularına karşı aşırı antikor üretimi ile ortaya çıkan ve bu nedenle otoimmün hastalık olarak nitelendirilen hastalık grubu içinde alopesi de vardır. Kıl köklerine karşı gelişen antikorlar kıl köklerini tahrip ederek saç dökülmesi hatta kelliğe neden olabilir. Hashimoto hastalığı da denilen hipotiroidiye böbreküstü bezi yetmezliği, Tip 1 diyabet, ovaryen yetmezlik, paratiroid bezi yetmezliği gibi otoimmün endokrin hastalıklara alopesi eşlik edebilir.
Bölgesel olarak orta çıkan ve saç kıran olarak isimlendirilen saç dökülmesinde (alopecia areata) birden ortaya çıkan bir ya da birkaç yuvarlak alanda dökülme vardır. Kendi kendine birkaç ayda geçebilir ve bulaşıcı değildir. Saçlı deriyi ilgilendiren bazı dermatolojik hastalıklar (mantar enfeksiyonu gibi) ve bazı romatolojik hastalıklar (lupus gibi) alopesiye yolaçabilir.
Sonuç olarak genç erişkinlerde görülen alopesilerde fazla gecikmeden ve kendi başına tedavi yolları denemeden profesyonel bir yardım alınmalı ve ilgili uzman hekimlere (Dermatoloji. Endokrinoloji gibi) başvurulmalıdır.
