Giriş
Çocuklarımızı istismardan nasıl koruyabiliriz? Bu işaretlere dikkat!
Geçtiğimiz hafta art arda çocuk istismarı haberleri ile sarsıldık. 6 yaşındaki çocuğun ailesinin rızası ile dini nikahla evlendirilmesi, doktorun sağlık ocağında biri lösemi hastası olmak üzere 4 kız çocuğunu taciz etmesi, lise müdürlerinin lise öğrencisini "seni MİT istiyor" diyerek kandırması ve çocuğun tehditle her gün tecavüze uğraması gün yüzüne çıkan haberlerden yalnızca birkaçı. Yüzyıllardır ve hâlâ günümüzde istismar çocukların karşı karşıya kaldığı en önemli problemlerden biri. Peki çocuklarımızı bundan nasıl koruyacağız? Tehlikede olduklarını nasıl anlayacağız? Sorularımızı uzmanlara sorduk.
Selen Serdaroğlu
Selen Serdaroğlu / Posta.com.tr | Geçtiğimiz hafta, ailesi tarafından 6 yaşında evlendirilen ve yıllardır yaşadığı istismarı ancak 24 yaşında duyurabilen bir kızı, okul öğretmenleri tarafından "Seni MİT istiyor" diyerek kandırılan ve tehdit edilerek her gün tecavüze uğrayan bir lise öğrencisini; ardından Çatalca’da bulunan bir Aile Sağlığı Merkezi’nde görevli doktorun biri lösemi hastası olmak üzere 12-16 yaşları arasında 4 kız çocuğunu taciz ettiği iddiası ile sarsıldık. Devamında Tekirdağ'ın Çerkezköy ilçesinde bulunan Özel Çerkezköy Organize Sanayi Bölgesi Kreş ve Gündüz Bakımevi'nde 2 öğretmenin çocuklara defalarca uyguladığı şiddet olayı gündeme geldi. Veliler, çocuklarının yaşadıkları travmaları anlattı. Tüm bu haberler toplumda büyük tepki ile karşılandı ve akla çok önemli başka sorular da geldi. Kendi çocuklarımız güvende mi? Çocuklarımızı istismardan nasıl koruyacağız veya bir istismar ile karşılaşırlarsa bunu nasıl anlayabiliriz? Yanıtları uzmanlardan aldık.
H.K.G.’nin “Altı yaşında evlendirildim. Şikâyetçiyim” diyerek mahkemeye gittiği olay Türkiye’yi derinden etkiledi. Anne, baba ve kardeşlerin kabul etmediği skandal ‘evliliğe’ ilişkin iddianamede çarpıcı ses kaydı ve fotoğrafların da olduğu ortaya çıktı. 6 yaşındaki çocuğun evlendirilmesiyle ilgili soruşturma kapsamında baba Yusuf Ziya Gümüşel ve eş Kadir İstekli hakkında tutuklanmaları yönünde yakalama kararı verildi.
Konya'da bir lise öğrencisi, okul müdürünün de tuzağa çekmesiyle "Seni MİT'e memur olarak alacağız" denilerek cinsel istismara uğradı. Üzerinde sahte MİT kimliği olan istismarcı tutuklanırken, iki okul müdürü de açığa alındı, Milli Eğitim Bakanlığı da müfettiş görevlendirdi.
Çatalca Kaleiçi Mahallesi’nde bulunan 1. No'lu Sağlık Ocağı’nda biri lösemi hastası olmak üzere, 12-16 yaşları arasında 4 kız çocuğunu taciz ettiği ettiği ortaya çıkan doktor tutuklanarak cezaevine gönderildi.
Son olarak Tekirdağ’daki kreşte çalışan 2 öğretmenin çocuklara defalarca şiddet uyguladığı görüntüler ortaya çıktı. Çocukların kreşe gitmemek için sürekli garip davranışlar sergilemesi üzerine harekete geçen veliler uzun uğraşlar sonucunda kamera kayıtlarına ulaştı. Çocukların fiziksel ve psikolojik şiddet gördüğü ortaya çıktı.
Yüzyıllardır ve hâlâ günümüzde istismar çocukların karşı karşıya kaldığı en önemli problemlerden biri. Cinsel istismar haberleri izlediğimizde, duyduğumuzda ya da okuduğumuzda tüylerimiz diken diken olurken öfke ve çaresizlik duyguları da bizlere eşlik ediyor.
ÇOCUK İSTİSMARININ TANIMI
Çocuk Gelişimi Uzmanı Cemre Becer, çocuk istismarının bir çocuğa bir yetişkin tarafından fiziksel ya da psikolojik olarak kötü davranılması olarak tanımlandığını belirtiyor ve Dünya Sağlık Örgütü'nün istismar tanımını aktarıyor.
"Çocuğun sağlığını, fiziksel ve psikososyal gelişimini olumsuz etkileyen, bir yetişkin, toplum ya da devlet tarafından bilerek ya da bilmeyerek uygulanan tüm davranışlar çocuğa kötü muameledir."
Klinik Psikolog Ayşegül Sabuncu, 1970'lerde önce çocuk istismarının sadece fiziksel kötü muamele olarak adlandırıldığını belirtiyor. Ancak aşırı fiziksel şiddete ek olarak haklı olmayan sözlü taciz de istsmar olarak kabul ediliyordu.
Sabuncu istismarın sadece fiziksel veya cinsel istismarla sınırlı olmadığının altını çiziyor.
"Çocuk istismarı, çocuğun sağlığı, güvenliği ve refahı için gereken bakım, gözetim, sevgi ve desteği vermediğinde ortaya çıkar. Çocuk istismarına fiziksel ihmal ve yetersiz gözetim, duygusal ihmal, sağlık ihmali, eğitim ihmali ve fiziksel ihmal dahildir. Çocuklar sağlıklı olmak için yeterli bakıma ve güvende olmak için yeterli denetime ihtiyaç duyar. Çocuklar için bakım yapan yetişkinler giyim, yiyecek ve içecek sağlamalıdır. Bir çocuğun ayrıca güvende olduğunu bilmesi gerekir."
HANGİ DAVRANIŞLAR CİNSEL İSTİSMAR TANIMINA GİRER?
Çocuk Gelişimi Uzmanı Cemre Becer, cinsel istismar olgularında sadece cinsel penetrasyonun değil, açık seçik konuşma olarak tarif edilebilecek sözel istismarın, sürtünmenin, cinsel bölgelere dokunmanın veya dokundurmanın da istismar kategorisinde olduğunu belirtiyor. Bu nedenle istismar mağduru çocuğun değerlendirilirken sadece biyolojik değil, psikolojik ve davranışsal açıdan da değerlendirilmesi gerekiyor.
"İstismar mağduru çocuklar kendilerini yetişkinler gibi ifade edemedikleri için istismara uğramış çocukların psikolojik, biyolojik ve davranışsal belirtileri dikkatli bir şekilde gözlenmeli ve yorumlanmalıdır."
ÇOCUK VE İSTİSMAR
İstismara uğramış çocukların psikolojik olarak gösterdiği belirtiler nelerdir?
Cemre Becer: Belirtiler yaşanan travmanın sonrasında oluşan strese eşlik eden davranış değişiklikleridir. İstismar mağduru çocuklar cinsel içerikli davranışlarda artış (kendine dokunmak, sürtünme davranışları, oyunlarında oyuncakları ile cinsel içerikli temalar kurması vb.), geceleri altını ıslatma, okul devamsızlığı ve akademik başarıda düşüşler, sinirlilik, hareketlenme, regresyon davranışları, depresyon, kaygı, kişiler arası ilişkilerde korku, dikkat eksikliği ve uyku bozukluğu, ihanet duygusu, zedelenmiş cinsellik yaşına uygun olmayan cinsel içerikli kelimelerin kullanımı ve özgüven eksikliği gibi belirtiler gözlenebilmektedir. Cinsel istismar mağduru çocuklarda oluşan diğer bir olumsuz durum ise güçsüzlük ve çaresizlik hissidir.
"Kendisinden büyük biri tarafından zor kullanılan ve istismar edilen çocuk bunu engelleyemediği için kendisini güçsüz ve çaresiz hissedebilmektedir. Tekrarlayan istismar vakalarında ise bu durum daha şiddetli olarak kendini göstermektedir."
Peki fiziksel istismara uğramış çocuklar hangi fiziksel belirtileri gösterir?
C.B: Çocuğun vücudunun herhangi bir bölgesinde oluşan kırıklar, morluklar, yara izleri; istismar ona bakım verenler tarafından gerçekleştiriliyorsa ebeveynlerine yönelik korku ya da evde mutlu olmaması aynı zamanda evde vakit geçirmek istememesi fiziksel istismar belirtileri arasında. Fiziksel istismara uğrayan çocuk aynı zamanda tanıdığı veya tanımadığı yetişkinlere karşı çekingen ve ürkek davranışlar gösterebilir. Arkadaşlarına, nesnelere ya da hayvanlara yönelik şiddet eğilimi artabilir. Böyle durumlarda çocuğun fiziksel istismara maruz kalma ihtimalinin düşünülmesi gerekir.
CİNSEL İSTİSMARA UĞRAYAN ÇOCUK, HER YAŞTA FARKLI TEPKİ GÖSTERİYOR
Cemre Becer'e aynı zamanda yaş gruplarına göre cinsel istismar ihtimalini düşünebileceğimiz değişen davranışları da sorduk. Buna göre bebeklik ve 4 yaş arasında çocuk farklı tepkiler gösterirken 7-16 yaş arasındaki çocuklarda cinsel istismar belirtileri çok daha başka. Küçük bir çocuk henüz cinsel gelişimini tamamlamadığı için başka tepkiler verirken, ergenlik dönemindeki bir çocuğun cinsel istismara karşı tepkileri farklı oluyor.
C.B: Bebeklikte ve 4 yaş arasındaki çocuklarda cinsel istismar belirtileri tuvalet eğitiminde bozulmalar, uyku bozuklukları ve uykuya dalamamanın yanı sıra cinsel içerikli sözcük kullanımında artma, cinsel organları ile fiziksel olarak aşırı uğraşma, oyunlarında cinsel içeriğin fazla olması gibi belirtiler görülüyor.
4-6 yaş arasında cinsel istismara uğrayan çocuk ise yetişkinlerden aşırı derecede korkabiliyor, çekinebiliyor veya ürküyor. Bu dönemde istismar gören çocuklarda cinsel organları gösterme, cinsel organları ile aşırı fiziksel uğraş veya açık mastürbasyon gibi davranışlar söz konusu olabiliyor. Yaşına uygun olmamasına rağmen cinsel ilişkiyi ayrıntılı bir şekilde tarif edebiliyor.
7-16 yaş arasında cinsel istismara uğrayan çocuklarda ise belirtiler çok daha çeşitli. Okul başarısında düşme, depresif belirter, travma sonrası stres sonrası belirtilerininin yanı sıra özellikle yetişkinlerden korkma söz konusu. Yaşına uygun olmayacak şekilde davranışlar, örneğin anne ya da abla davranışı gösterme, cinsel konularla aşırı uğraşma, aşırı veya açıktan mastürbasyon gibi davranışlar görülebiliyor.
Başkalarını cinsel ilişkiye zorlama gibi cinsel saldırganlık belirtileri de çocuğun cinsel istismara uğradığına dair belirtiler arasında. Bunun yanı sıra kendine zarar verme, intihar girişimleri, evden kaçma veya veya eve gitmede isteksizlik gibi davranışlar da 7-16 yaş arası çocuklarda cinsel istismar belirtileri olarak görülüyor.
ÇOCUĞUNUZ YAŞADIĞI İSTİSMARI GİZLİYOR OLABİLİR!
Ancak çocuklar kimi zaman bu istismarı gizleyebiliyor. Çocuk herhangi bir tür istismara uğradığını anlasa bile hangi durumlarda bunu gizler/söyleyemez?
Cemre Becer: Cinsel istismara maruz kalmış çocuk için durumu açıklamak, yaşadığı baskı ve tehditlerin olabilmesi ve ebeveynleri tarafından cezalandırıcı bir tutumla karşılaşılabilme ihtimali çocuk için durumu daha da zorlaştırıcı bir seviyeye getirdiği bilinmektedir. Yapılan araştırmalar sonucunda çocukların neden gizlediklerine yönelik gerekçeler belirlenmiş durumda.
Cinsel istismara uğradığına inanılmayacağı düşünceleri, istismar eden kişi tarafından çocuğa tehdit ve baskı sonucunda oluşacak korku, Bu zor durumu nasıl açıklayacağını ya da anlatacağını bilememesi, istismara uğratan kişiye sonsuz güven ve sevgi sebebiyle istismar olarak adlandırılmaması, dışlanma korkusu veya suç ve utanç duygusu gibi nedenlerle çocuklar istismar edildiklerini saklayabilirler.
ÇOCUKLARDA MAHREMİYET EĞİTİMİ VE KIRMIZI ÇİZGİLER!
Cemre Becer, çocukları ihmal ve istismardan korumanın yolunun onları güçlendirmekten geçtiğini belirtiyor.
"Çocuğun kendi bedenine ait kırmızı çizgilerin neler olduğunu, kimlerin kırmızı çizgi olduğunu, kırmızı çizgilerin niçin kullanılacağını, iyi ve kötü sırların ne olduğunu bilmesi gerekiyor. Bunların çocuklara mahremiyet eğitimi ile birlikte verilmesi çok önemli ve tam bu noktada önleyici nitelik taşıyor. Cinsel istismar konusunu mahremiyet eğitimi altında çocuğu güçlendirmek ailenin en öncelikli sorumluluğudur."
SINIRLAR AŞILMIŞSA NE YAPACAĞIZ?
Bu noktada Cemre Becer'le çocukların fiziksel, psikojik veya cinsel istismara uğrayıp uğramadığını anlamak için onlarla nasıl iletişim kurmamız gerektiği konusuna geliyoruz. Çocuk, istismara uğradığını bir şekilde size kendi sözcükleriyle aktarmış olabilir veya siz bir şüphe duyuyor olabilirsiniz. Peki konuyu nasıl açacağız, sorularımız nasıl olmalı?
Cemre Becer, bu aşamada özellikle kendini ifade etmekte zorlanan yaş grupları için kilit cevabın çocuk oyunlarında olduğunu belirtiyor. Çünkü oyunlar aynı zamanda çocukların bir iletişim aracı.
"Çocuğunuz direkt olarak size gelip kendini anlatarak ifade edebileceği gibi oyunlarından da ipuçları yakalayabilirsiniz. Oyun çocuğun iletişim aracı, kendini ifade edebilme sanatı, günlük hayattan öğrendiklerini deneyimleme alanıdır. Bu sebeple çocuğunuzun oyunlarına katılmak günlük hayatta yaşadığı her durumdan belirli ipuçlarına ulaşmanızda fayda sağlayacaktır. Günlük hayat deneyimlerinin en güzel aktarıldığı oyun evcilik, anne baba oyunlarıdır. Oyun, çocuğun istediği akışta şekillenir ve yönlenir. Olabildiğince müdahale etmeden çocuğunuzun oyunlarınıza kulak vermenizi öneririm. Oyunu başlatmasına, rolleri dağıtmasına ve sizi yönlendirmesine eşlik edin ve hiçbir şekilde çocuğunuza sınır getirmeyin oyununuzun hakemi çocuğunuz olsun. Ardından kesin kanaat getirdiğinizde ve çocuğunuz artık size kendini anlatmak istediğinde şu adımları gözardı etmemelisiniz."
ÇOCUĞUNUZ CİNSEL İSTİSMARA MARUZ KALDIĞINI SİZE SÖYLEDİĞİNDE NASIL DAVRANMALISINIZ?
- İlk yapmanız gereken çocuğu huzursuz etmemek ve anlatacaklarına ket vurmamak adına sakin olmanız gerekir.
- Çocukla sakin ve kendini rahat ifade edebileceği bir ortam oluşturulmalıdır.
- Kendi duygularınızı kontrol ederek çocuğunuzu dinlemelisiniz.
- Çocuğa “Anlat!, Başka neler oldu?” gibi zorlayıcı sorular sormaktan ve baskı kurmaktan kaçınmalısınız, çocuğun olduğu gibi durumu anlatmasına izin vermeli ve cevaretlendirmelisiniz.
- Çocuğunuzun duyguları o an çok yoğun olabilir, ağlayabilir ya da çok öfkeli görünebilir. Çocuğunuzu sakinleştirmek için bile olsa yaşamış olduğu olumsuz durumdan dolayı izin almadan temas kurmaktan kaçınmalısınız.
- Çocuğunuza bu durumu anlattığından dolayı kızmamalı aksine takdir ederek her zaman yanında olduğunuzu söylemelisiniz.
- Gizlilik kapsamında konuyu sorumlu kişilerle paylaşmalısınız. İstismarı okul, çocuk koruma kurumları ve rehberlik birimine bildirmelisiniz.
Çocuk Gelişimi Uzmanı Cemre Becer, sözlerini "Çocuğunuza cinsel istismardan nasıl korunması gerektiğini ve mahremiyet eğitiminin nasıl verilebileceğini ve bedenini nasıl koruması gerekitğini anlatmadan önce mutlaka bir çocuk gelişimi uzmanına danışmanızı öneririm." sözleri ile noktalıyor.
