Giriş
Sperm şekil bozukluğu olan erkekler baba olabilir mi?
Erkek üreme sağlığına yönelik yapılan değerlendirmelerde spermler sayı, hareket ve hız kriterlerine göre incelendikleri gibi şekil (morfoloji) açısından da incelenmektedirler. Spermin baş, gövde ya da kuyruk kısmında görülen yapısal bir bozukluk şekil bozukluğu olarak adlandırılmaktadır diye belirten Üroloji Uzmanı Dr. Taha Uçar; “Geçmişten günümüze yapılan bazı araştırmaların sonuçları spermin sayısı ve hareketliliği kadar şekil bozukluğunun da kısırlık riskini artırdığını ortaya koymaktadır. Genetik hastalıklar, obezite, sigara-alkol kullanımı, hava kirliliği, radyasyon, ısı, varikosel problemi, geçirilen ateşli hastalıklar spermde şekil bozukluğu oluşmasına neden olan faktörler arasında yer almaktadır. Spermde şekil bozukluğu yaşayan bazı erkeklerin doğal yolla baba olma şansı varken bazı erkekler ise sadece tüp bebek tedavisiyle çocuk sahibi olabilmektedir. Bu noktada detaylı bir inceleme sonucunda kişiye özel yaklaşımda bulunmak ve doğru tedavi şekline karar vermek büyük önem taşımaktadır. Sağlıklı beslenmek, fazla kilonun verilmesi, sigaranın bırakılması, doktor kontrolünde alınan vitamin takviyelerinin kullanılması da sperm morfolojisi üzerinde olumlu etkiler yaratmaktadır” dedi.
Çocuk sahibi olamayan çiftlerde erkeklerin kısırlık olgusuna etkisi klasik bir bilgi olarak %50 olarak bilinmektedir. Bu erkeklerin çoğunda sperm hareketi, sayısı, konsantrasyonu ve morfolojisi bütün olarak bozuktur. Kısırlık problemi yaşayan her erkekte sperm şekil bozukluğu mevcut değildir. 2001 yılında yayınlanan bir makalede kısırlık problemi yaşayan 765 erkeğin incelendiği ve bu erkeklerin %20 sinde sperm şekil bozukluğu saptandığı belirtilmektedir diye konuşan Dr. Taha Uçar; “Sperm şeklinin incelenebilmesi için semen(meni) örneklerinin bir dizi işlemden geçirildikten sonra uygun hücre boyamalarının kullanılması gerekmektedir. Bu işlemden sonra her bir spermin baş, gövde ve kuyruk bölümleri mikroskop altında titizlikle incelenmektedir. Normal bir spermin baş uzunluğu 3-5μm, genişliği ise 2-3μm ve oval olmalı; baş kısmında bu bölümün %40-70 ini kaplayan akrozom(spermin yumurta duvarını delerken kullandığı enzimlerin bulunduğu kese) bulunmalı, düzgün bir gövdeyi uzun ve güçlü bir kuyruk takip etmelidir. Bu kriterleri taşımayan spermler şekli bozuk olarak raporlanır. Sperm morfolojisi Dünya Sağlık Örgütü(WHO) ya da Kruger kriterlerine göre değerlendirilebilmektedir. Bu sıkı kriterler ile yapılan incelemede spermlerin çok büyük bir kısmında şekil bozuklukları görülmektedir. Öyle ki bu inceleme sonunda spermlerin en az %4’ünün şeklinin mükemmel olması yeterlidir. Bu inceleme esnasında milyonlarca spermin tamamını tek tek incelemek mümkün değildir. Alınan bir kesit üzerinden inceleme gerçekleştirilir ve değer yüzde şeklinde verilir. Sperm morfolojisi spermin sadece şekil olarak incelendiği bir yöntemdir. Ancak morfoloji, spermin genel sağlığı ile ilgili önemli bilgiler verdiği düşünüldüğü için incelenmektedir. Morfolojisi normal olan spermlerin fertiliteyi sağlama açısından daha şanslı oldukları düşünülmektedir” şeklinde belirtti.
GENETİK HASTALIKLAR, OBEZİTE, BİRTAKIM ENFEKSİYONLAR VE RADYASYON SPERMDE ŞEKİL BOZUKLUĞUNA YOL AÇAR
Sperm sayısı ve hareketi gebeliği engelleyen en önemli faktörler olarak bilinmektedir. Guzick ve arkadaşlarının 2001 yılında yaptıkları araştırmada morfolojik bozuklukların da kısırlık riskini 2.9 kat artırdığı belirtilmektedir. Genetik hastalıklar, obezite, sigara-alkol kullanımı, hava kirliliği, radyasyon ve ısı (cep telefonu), Varikosel problemi, viral ve bakteriyel enfeksiyonlar, ateşli hastalıklar, Covid 19 ve semen mikrobiyomundaki bozukluklar spermde şekil bozukluğu oluşmasına neden olan faktörler arasında yer almaktadır. Ayrıca ilerlemiş yaş azalmış semen volümü, sperm hareketliliği ve morfolojisini kötü yönde etkilemektedir. İlerlemiş erkek yaşı daha düşük gebelik oranları ve daha geç babalık ile ilişkilidir. Johnson ve arkadaşlarının 93.839 kişiyi inceledikleri bir derlemede yaşla birlikte morfoloji dahil neredeyse tüm semen parametrelerinin bozulduğu raporlanmıştır diye konuşan Dr. Taha Uçar; “Bir spermin en önemli varlığı taşıdığı genetik materyal yani DNA’ dır. Morfolojisi bozuk olan spermlerin taşıdığı genetik materyal (DNA) hasarlı olabilmektedir. Ya da akrozomda meydana gelmiş olan bir hasar spermin fertilite potansiyelini bozabilmekte ve morfolojik incelemelerde saptanabilmektedir. Fakat spermin sadece şekline bakarak genetik materyal kesin hatalıdır demek mümkün değildir. Özel bazı durumlar haricinde morfoloji bizim için çok önemli bilgiler verse de bir erkeğin fertilite potansiyelini tek başına belirlemekte yeterli değildir. Öyle ki tüp bebek uygulamalarında bozuk şekilli spermler ile de gebelik elde edilebilmektedir” diye ifade etti.
YAŞAM ŞEKLİNDE YAPILACAK BAZI DEĞİŞİKLİKLERİN SPERM MORFOLOJİSİ ÜZERİNDE OLUMLU ETKİLERİ VARDIR
501 çiftin incelendiği ve doğal yolla elde edilen gebeliğin araştırıldığı bir çalışmada morfolojinin tek başına gebeliğe büyük oranda engel teşkil etmediği sonucuna varılmıştır. Semen analizi sonucunda %0 morfoloji değerine sahip erkeklerin yaklaşık %30’ unda doğal yollarla gebelik elde edilmiştir. Bu oran morfolojisi normal olarak raporlanan erkeklerde %56’ dır. Özetle sperm morfolojisi %0 dahi olsa çiftler doğal yolla gebelik elde edebilmektedir. Ancak bazı durumlarda spermlerin hepsinde ya da büyük çoğunluğunda aynı anormallik görülebilmektedir. İlk olarak 1971 yılında tanımlanan globozoospermi bu nadir durumlardan birisidir. Bu anomalide spermin baş kısmında akrozom yoktur. Bu sebeple de sperm hiçbir zaman yumurta içerisine girememekte ve döllenme gerçekleşmemektedir. Bu hastalarda yardımcı üreme teknikleri kullanılmadan gebelik yakalama ihtimali oldukça zayıftır diyen Dr. Taha Uçar; “Yapılan çalışmalarda morfolojik bozuklukların yardımcı üreme tekniklerinde elde edilen başarı oranlarını da etkilemediği ifade edilmektedir. Tüp bebek tedavisinde zamanın çok kıymetli olduğu durumları sıkça görmekteyiz. Kişiye özel tedavi çiftlere ihtiyaç duydukları bu zamanı kazandırmak konusunda önemlidir. Bu açıdan bakıldığında örneklerin mutlaka tecrübeli ellerde incelenmesi ve sonrasında bu konuda uzman bir hekim tarafından yorumlanması zorunludur. Tüp bebek tedavisi boyunca yaşam tarzı değişikliklerinin yapılması ve daha sağlıklı bir yaşama geçiş de oldukça önemlidir. Sigaranın bırakılması sadece morfoloji üzerine değil hareket ve sayı üzerine de olumlu etki göstermektedir. Obezitenin düzeltilmesi,sağlıklı beslenme ve spor sperm sağlığını da olumlu yönde etkileyecektir. Çinko, selenyum,C vitamini,Karnitin, Koenzim Q10, E vitamini, Omega 3 gibi besin takviyelerinin de morfoloji üzerine olumlu etkileri mevcuttur” diye konuştu.
