Giriş
Bedensel engelli bedensel engelliyle, görme engelli görme engelliyle, uzun boylular uzun boylularla, kısa boylular kısa boylularla, şişmanlar şişmanlarla, zayıflar zayıflarla, kadınlar kadınlarla, erkekler erkeklerle, esmeri, sarışını, kumralı kısacası her insan kendi benzeriyle arkadaş olacak desek ne düşünürsünüz? Elbette bunun olmasına imkân olmadığı gibi hiç kimse de kabul etmez. Peki, bunu kim mi söylüyor? ‘Bir kişi, kendine denk ve uygun olan kişiyle arkadaş olur’, şeklinde açıklaması olan ‘Baz bazla; kaz kazla, kel tavuk topal horozla’, diyen atasözü de bunu demek istiyor. İnsanları ötekileştiren ve ayrımcı bir yaklaşım gösteren atasözlerinden bir tanesi de budur.
LİSTE UZAYIP GİDİYOR
Engellilerle ilgili olan bu tür atasözleri ile deyimler bu şekilde uzayıp gider. Bunlardan birkaçına da kısaca değinmek gerekirse...
Bekâr gözü, kör gözü: Bekâr erkek, evlenme istek ve heyecanı içinde olduğundan alacağı kızın kusurlarını göremez.
Caminin (mescidin) mumunu yiyen kedinin gözü kör olur: Kendisini büyüten, yetiştiren, besleyen kimsenin ya da bir kamu kurumunun malına hıyanet eden, el uzatan kişi onmaz, cezasını bulur.
Eli ayağı düzgün birini bulmak: Eli yüzü düzgün, çirkin olmayan güzel olan.
Gece işi, kör işi: Gece yapılan iş, körlerin yaptığı iş gibi özensiz olur. Çünkü ışık yetersizliği, işin bütün incelikleriyle yapılmasına olanak vermez. Bu nedenle işlerimizi gündüz yapmayı yeğlemeliyiz.
Gittiğin yer kör ise gözünü yum da bak: Akıbetinin ne olacağını bilmediğimiz durumlarda erdemli insanlar gibi davranmalıyız. Sonunu ve gidişatını bilemediğimiz durumlarda daha yavaş hareket etmeli, kalıcı ve yapıcı olmalı, çok fazla çırpınmadan manevi olarak sonumuzu görmeye çalışmalıyız.
SAĞIR DUYMAZ UYDURUR!
Görenedir görene, köre nedir köre ne: Her şey görebilen kimse için anlamlıdır. Göremeyen için hiçbir şey anlam taşımaz.
Pazar körsüz kalmaz: Kötü, işe yaramaz nesnelerin, bunlardan anlamayan isteklileri olur. Yani kötü mal satılmaz sanmayın. Ona da iyiyi, kötüyü ayırt edemeyen alıcı bulunur. ‘Bitli baklanın kör alıcısı olur’ atasözünde de aynı açıklama yapılmaktadır.
Sağır duymaz uydurur: Sağır, yanında konuşulan şeyleri işitmez ama konuşanların durumuna bakarak ve anladığını sanarak bir şeyler yakıştırıp söyler. Bir durumun içyüzünü bilmeyen kişi de görünüşe bakarak edindiği yanlış kanıyı gerçek sanır.
Tuz ekmek hakkını bilmeyen kör olur: İyiliğini gördüğü, ekmeğini yediği kimseye karşı saygısızlık ve hainlik eden kişiyi Allah cezalandırır.
KÖR ÖLÜR BADEM GÖZLÜ OLUR
Kel ölür sırma saçlı olur, kör ölür badem gözlü olur: Önce değersiz bulunan, beğenilmeyen bir kimse, küçük bir şey veya bir fırsat elimizden çıkıp yok olunca birden kıymet kazanır; çok önemli ve iyi gibi görülür.
Kör Allah’a nasıl bakarsa Allah da köre öyle bakar: Kişi efendisine karşı nankörlük ederse efendisi de onu korumaz.
Kör topal gitmek: Yarım yamalak, iyi kötü idare edecek şekilde.
Kör tuttuğunu, topal yakaladığını: Herkesin birilerini dolandırmaya çalıştığını ve bunu yaparken de kime güçleri yetiyorsa onunla uğraştıklarını anlatır. Ayrıca mecazi anlamda da açıklaması bulunmaktadır.
Körden gözlü, topaldan ayaklı, deliden deli: Kör olan anadan, babadan doğan çocuk kör olmaz. Topalın çocuğu da sağlam bacaklı olur. Ama delinin çocuğu deli doğar.
Köre elvandan (renkten) bahsolunmaz: Bir şeyin niteliği üzerine hiç bilgisi bulunmayan kişiye o şeyin sözü edilmez; öğretilmesine çalışılmaz.
DELİYE HER GÜN BAYRAM
‘Bu işte bir sakatlık var’, ‘Gönülsüz ilişkiden sakat çocuk doğar’, ‘Kör çobanın sürüsünün sonu uçurumdur’, ‘Kör gözde yaş, molla evinde aş...’, ‘Kör kuşun yuvasını Allah yapar’, ‘Kör sadece ağzının yolunu bilir’, ‘Sağır duymaz yakıştırır, kör görmez kakıştırır’, ‘Deli kız düğün etmiş, kendi baş sedire geçmiş’, ‘Deli kızın çeyizi gibi’, ‘Deli saraylı gibi’, ‘Deliye bal tattırmışlar, çarşıda katran bırakmamış’, ‘Deliye her gün bayram’, ‘Deliye taş atma, başını yarar’, ‘Demir ıslanmaz, deli uslanmaz’ ve daha birçoğunu sıralayabiliriz.
Ali Haydar KOYUN Yazar/Engelli Aktivist
