Giriş
Türkiye, bereketli toprakların ülkesi… Yalnızca tarihi ve doğal güzellikleri ile değil, yöresel lezzetleri ve ürünleriyle de büyük bir potansiyel barındırıyor. Kimi ürünler üretildikleri bölge ile özdeşleşir. Bu ürünlerin haklarını ve varlıklarını uzun yıllar boyunca koruyabilmek için coğrafi işaret alınması gerekiyor. Coğrafi işaretler, Türkiye’ye özgü ürünlerin markalaştırılarak dünyanın dört bir yanına ihraç edilip katma değere dönüştürülmesi açısından büyük önem taşıyor. Coğrafi işaretler, ürünün kökeni ile olan kuvvetli ilişki sayesinde tüketicileri ürünün bulunduğu coğrafyaya çekerek turizmin canlanmasına da katkıda bulunuyor. Özgün coğrafi kökene sahip yemekler özellikle coğrafi işaret tescili almış ürünler, bölge imajını güçlendirerek, markalaşmayı ve bölgesel turizmin güçlendirilmesini sağlıyor.
Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT) tarafından tescil edilen coğrafi işaretli ürün sayısı geçen yıl sonunda bin 512 oldu. 105 ürünü tescillenen Gaziantep, zirvede yerini alıyor. Akşehir Hersesi, tandır kebabı, Derbent fasulyesi ve Konya irmik helvasının da aralarında bulunduğu 73 ürünle ikinci sırayı Konya alıyor. Burma kadayıfı, ciğer kebabı, ekşili dolması ve hasır bileziğiyle öne çıkan Diyarbakır da 56 ürün tesciliyle 3’üncü sırada geliyor. Erzurum, 55 tescil ve ayran aşı çorbası, ayva yahnisi, civil peyniri ve çılbır gibi ürünleriyle Diyarbakır’ı takip ediyor. Şanlıurfa ise Siverek tavası, Suruç narı, Karaköprü tat karpuzunun aralarında bulunduğu 47 ürünle kendine 5’inci sırada yer buluyor.
KALİTE İŞARETİ
Coğrafi işaret tescili ile kalitesi, gelenekselliği, yöreden elde edilen hammaddesi ile yerel niteliklere bağlı olarak belli bir üne kavuşmuş ürünlerin korunması sağlanıyor. Avrupa Birliği (AB) nezdinde tescilli coğrafi işaretli ürün sayısı geçen yıl sonunda 18 olurken, Safranbolu safranı, Aydın memecik zeytinyağı ve Araban sarımsağının tescillenmesiyle bu sayı 2024’te 23’e çıkıyor. AB süreci devam eden 53 coğrafi işaret ve 5 geleneksel ürün adı ile ilgili çalışmalar da devam ediyor. AB nezdinde başvuru yapmak için öncelikle Türkiye’de coğrafi işaret tescilinin gerçekleştirilmesi gerekiyor. AB nezdinde 21 coğrafi işaretimiz tescil edildi. Bunlar; Antep Baklavası/ Gaziantep Baklavası, Aydın İnciri, Malatya Kayısısı, Aydın Kestanesi, Milas Zeytinyağı, Bayramiç Beyazı, Taşköprü Sarımsağı, Giresun Tombul Fındığı, Antakya Künefesi, Suruç Narı, Çağlayancerit Cevizi, Gemlik Zeytini, Edremit Zeytinyağı, Milas Yağlı Zeytini, Ayaş Domatesi, Maraş Tarhanası, Edremit Körfezi Yeşil Çizik Zeytini, Ezine Peyniri, Safranbolu Safranı, Aydın Memecik Zeytinyağı ve Araban Sarımsağı.
İŞTE BAZI COĞRAFİ İŞARETLİ ÜRÜNLER
El sanatları: Yağcıbedir Halısı, Bursa Bıçağı, Edirne Mis Meyve Sabunu, Nallıhan İğne Oyası ve Gaziantep Kutnu Kumaşı en iyi örnekleri teşkil ediyor.
Tarım ürünleri: Kars Balı, Antep Fıstığı, Taşköprü Sarımsağı, Gölbaşı Sevgi Çiçeği ve Çelikhan Tütünü coğrafi işaret alan ürünler arasında.
Gıda çeşitleri: Antep Baklavası, Bursa Kestane Şekeri, Maraş Tarhanası, Edirne Tava Ciğeri ve daha birçok ürün bu listeye giriyor.
Hayvan kategorisi: Sivas Kangalı ve Kars Türk Çoban Köpeği coğrafi işarete sahip.
Doğaltaş ve madenler: Afyon Mermeri, Eskişehir Lületaşı ve Oltu Taşı coğrafi işaretli değerlerimiz arasında
yer alıyor.
ZİRVEYİ BIRAKMAYAN GAZİANTEP
Gaziantep Büyükşehir Belediyesi, şehre özgü yöresel ve kültürel değerleri korumak ve eşsiz lezzetlerini gelecek nesillere aktarmak amacıyla sürdürdüğü çalışmalar kapsamında, coğrafi işaretli ürün ve geleneksel ürünün tescil edilmesine öncülük ediyor. Büyükşehir Belediyesi’nin girişimleriyle, yöresel, doğal ve sağlıklı özellikleriyle öne çıkan Gaziantep Menengiç Kahvesi de itiraz süresinin tamamlanmasının ardından resmi olarak tescillenecek. Böylece, Gaziantep’in AB Coğrafi İşaret tescili alan ürün sayısı 3’e çıkmış olacak.
AYDIN’IN ‘YUVARLAMA’SI VE ‘KABAK TATLISI’
Aydın Büyükşehir Belediyesi’nin çalışmalarıyla kentin sevilen iki lezzeti olan ‘kabak tatlısı’ ile ‘yuvalama yemeği’ marka haline geliyor. Coğrafi işaretin alınmasıyla birlikte bu iki lezzetin üretim metodu ve kalitesi güvence altına alınmış oluyor. Yerel üretimin ve kırsal kalkınmanın da desteklendiği markalaştırmayla, sürdürülebilir ve izlenebilir ürün kalitesi belirlenmiş, ürün taklitçiliği ile mücadelede önemli bir adım da atılmış oluyor. Kente özgü ürünlerin tanıtılması ve tescillenmesi için çalışmalara devam ettiklerini söyleyen Belediye Başkanı Özlem Çerçioğlu, “Bir tarım memleketi olan Aydın, birçok ürünün üretiminde ön sıralarda geliyor. Üreticilerimizin katma değerli ürünler üreterek daha fazla kazanmasının yanı sıra bunların tescillenmesini de önemsiyoruz. Coğrafi işaretli ürün sayısını artırmak için de Aydın’la ün bağı bulunan her ürünün tescili için çalışıyoruz” diyor.
MİLAS KÖFTESİ TESCİLLENDİ
Milas, AB Tescilli Milas Zeytinyağı ve Yağlı Zeytini’nin de dahil olduğu coğrafi işaret tesciliyle korunan ürünleriyle ön plana çıkmaya devam ediyor. Milas Köftesi, Milas Ticaret ve Sanayi Odası (MİTSO) tarafından yapılan başvuru sonucunda coğrafi işaret tescilini alıyor. Daha önce Milas El Halısı, Milas Çekişke Zeytini, Milas Tepsi Böreği, Milas Ekşili Köftesi, Milas Vekilharcı, Milas Kanlı Kavurması, Milas Çaykaması, Milas Çıntar Kavurması, Milas Zeytinyağ Sabunu ve Milas Ciğer Kavurması gibi geleneksel ürünler de coğrafi işaret almayı başarmıştı. MİTSO Yönetim Kurulu Başkanı Reşit Özer, Milas’ın değerlerine değer katmak ve markalaştırmak için çalışmalarına devam ettiklerini belirterek, şöyle konuşuyor: “Milas’ımızı marka yapmak için uğraşıyoruz. Sırada bekleyen 7 tane daha ürünümüz var. Kısa sürede onların da coğrafi işaret tescillerinin onaylanacağını umuyoruz. Ayrıca yeni coğrafi işaret başvurularımız da olacak.”
SARAY MUTFAĞININ LEZZETİ MARKALAŞIYOR
Düzce’de dededen toruna ulaşan ata tohumuyla ekimi yapılan ve lezzeti ile kalitesini yıllardır koruyan Konuralp Pirinci’nin marka ürüne dönüştürülmesi için Belediye Başkanı Dr. Faruk Özlü öncülüğünde çalışmalar yürütülüyor. Osmanlı’da saray mutfaklarını süsleyen pirincin ekim alanları artırılırken, bilinirliğini sağlamak üzere tanıtım ve pazarlama faaliyetleri de gerçekleştiriliyor. Konuralp’in köklü kültüründen ve Osmanlı mutfağının zengin mirasından ilham alınarak yüzyıllardır süregelen bir tarifle hazırlanan Konuralp Pilavı ise başta Mutfak Sanatları Merkezi olmak üzere belediye tesislerinin menüsüne dahil ediliyor.
İZMİR’İN BOYOZU KUMRUSU
İzmir’de coğrafi işaret tescili almış 44 ürün bulunuyor. Bu ürünlerin 5 tanesi; İzmir Şambalisi, İzmir Lokması, İzmir Boyozu, İzmir Kumrusu ve İzmir Tulumu İzmir Ticaret Odası tarafından tescil ettirilen ürünler. Türk Patent ve Marka Kurumu Elektronik Başvuru Sistemi’ne (EPATS) Türk Kahvesi ürünü için başvuru iletilmiş, sürecin sonuçlanması bekleniyor. 8 bin 500 yıllık tarihi boyunca çok sayıda medeniyete ev sahipliği yapmış olmasının getirdiği kültür mirası ile İzmir, büyük bir potansiyel taşıyor. Coğrafi işaretli ürünler; kente, bölgeye ve üreticisine marka değeri, pazarlama gücü ile ekonomik değer katıyor. Coğrafi işaret bilincinin oluşturulması, kentle özdeşleşen ürünlerin tanıtılması ve İzmir’e özgü ürünlere coğrafi işaret tescili alınması yönünde çalışmalar sürdürülüyor.
BODRUM’UN YÜZYILLARDIR YAŞAYAN DİLMİT ZEYTİNİ
‘Bodrum Dilmit Zeytininin Avrupa Standartlarına Uyumlu Şekilde Coğrafi İşaretinin Alımı’ projesi kapsamında Türk Marka ve Patent Kurumu’na yapılan başvurunun ardından çalışmalar sürdürülüyor. Muğla Büyükşehir Belediyesi Tarımsal Hizmetler Dairesi Başkanlığı’nca 2021’den bu yana yürütülen çalışmalar kapsamında Bodrum ve Milas’ta yoğun yayılım gösteren mahallelerden, geç hasat döneminde alınan numuneler analize gönderiliyor. Analiz sonuçları da Bodrum dilmit zeytininin ve yağının yüksek polifenol oranlarıyla ne kadar kaliteli ve verimli olduğunu gösteriyor.
AKŞEHİR’İN HERSESİ
Konya Akşehir’de bereketli ovada binlerce dönüm arazide ekim yapılıyor. Tescilli ürünlerine her geçen yıl başka bir değer katan Akşehir’in; kirazı, Akşehir Kirazı Lokumu, Akşehir Hersesi, Peynir Baklavası, Tahinli Pidesi, Tandır Kebabı tescilli ürünleri arasında yer alıyor. Akşehir Kaymak Baklavası’na coğrafi işaret alma çalışmaları ise devam ediyor. Türkiye genelinde ürünler arasında ikinci olan Akşehir Hersesi’nin ünü, uzun yıllardır bilinen ve yörenin kültürel mirası olan bir ürün olması, malzemelerin ustalık içeren yöntemle birleştirilmesi ve geleneksel olarak pişirilmesinden kaynaklanıyor.
İNEGÖL’ÜN ‘MİŞORİZ’İ
Gastronomi alanında yaptığı çalışmalarla İnegöl’ün turizmine değer katan İnegöl Belediyesi, 5’inci ürüne coğrafi işaret alıyor. İnegöl’e Balkan göçüyle gelen lezzetlerden biri olan ve bugün hem evlerin hem esnaf lokantalarının vazgeçilmezleri arasında yer alan ‘Mişoriz’, İnegöl’ün coğrafi işaretli ürünü oluyor. Geçen yıl İnegöl Çıbrıka Bitkisi, İnegöl Cerrah Kuru Fasulyesi ve İnegöl Sütlü Kadayıfı’nın coğrafi işaretlerinin alındığını belirten Belediye Başkanı Alper Taban, “İnegöl’de turizm anlamında doğası, gastronomisi, termal kaplıcalarının öne çıktığını görüyoruz. İnegöl Köftesi bildiğiniz gibi Bulgaristan’dan şehrimize gelen ve daha sonra burada markalaşan bir değer. Bu markadan da güç alarak yolumuza devam ettik. Bir yol haritası çıkardık. Bu yol haritasında yeni coğrafi işaretler almak, marka tescilleri gibi süreçler yer alıyor. Bunlar bizim şehrimizin değerini gün yüzüne çıkarmanın adımları” diyor.
EL SANATLARINDAN YÖRESEL LEZZETLERE
Manisa, toplam 30 coğrafi işaretli ürüne sahip. Kültüründen mutfağına, geleneksel el sanatlarından tarımına kadar, her alanda tescilli ürünleriyle zenginliğine zenginlik katan Manisa’da tescillenen ürünler şunlar: Akhisar Domat Zeytini, Akhisar Uslu Zeytini, Büyükbelen Tekir Zeytini, Demirci Hünnabı, Kırkağaç Kavunu, Köprübaşı Çileği, Manisa Asma Yaprağı, Manisa Sultani Çekirdeksiz Üzümü, Salihli Kirazı ve Saruhanlı Çekirdeksiz Beyaz Üzümü, Akhisar Domat Zeytinyağı, Akhisar Köfte, Akhisar Uslu Zeytinyağı, Alaşehir Asma Yaprağı, Alaşehir Ekmeği, Alaşehir Kapaması, Alaşehir Tahinli Pidesi, Demirci Figani Efendi Eriği, Demirci Kirazı, Emcelli Biberi, Gördes El Halısı, Kula El Halısı, Kula Leblebisi, Kırkağaç Topalak Yemeği, Manisa Mesir Macunu, Manisa Taban Simidi, Salihli Odun Köfte, Soma Helvası, Soma Zeytinyağı ve Yuntdağı El Halısı.
ŞANLIURFA’DA CULHA GELİŞTİRİLİYOR
Haliliye Belediye Başkanı Mehmet Canpolat’ın girişimleriyle Coğrafi İşaret Belgesi alınan culhacılık, kurulan atölyelerde geliştiriliyor. Ustalar tarafından yaşatılan geleneksel el sanatı olan culhanın Türkiye’de ve dünyada tanıtılması hedefleniyor. Belediye Başkanı Mehmet Canpolat’ın talimatlarıyla kurulan Geleneksel El Sanatları Merkezi’nde (GESEM), Şanlıurfa’nın unutulmaya yüz tutmuş el sanatları icra ediliyor. İçerisinde 10 adet dokuma tezgahının yer aldığı Culha Atölyesi’nde bir yandan yeni ustalar yetiştirilirken, bir yandan da culha kumaşı çeşitli el emekleriyle sergilenmek üzere hazırlanıyor.
