Giriş
Türkiye’de avokado yetiştiriciliği 1970’li yılların başında başlıyor. O dönemde Kaliforniya’dan getirilen avokado fideleri Antalya, Alanya, Muğla, Dalaman, Hatay ve İskenderun başta olmak üzere Ege ve Akdeniz sahil şeridine dikilmiş. 1989- 2004 arasında 42 farklı avokado çeşidinin denendiği Türkiye’de 5 avokado çeşidinin Akdeniz iklimine uyum sağladığı görülmüş.
Bununla birlikte Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü (BATEM), Antalya İl Tarım ve Orman Müdürlüğü ve Akdeniz Üniversitesi ile tropik meyve projesi başlatıyor. Bu kapsamda 2012’de ABD’den pitaya, passiflora, mango, longan, litchi ve guava türlerinde 11 çeşit tropik meyve getirilerek, bunların Gazipaşa ve Alanya ilçesinde adaptasyonları gerçekleştiriliyor. Ardından projenin devamı niteliğinde yürütülen çalışmalar kapsamında Carambola, Sapodilla, Mamey Sapote, Black Sapote, Soursoup, Cherimoya ve Wampee türlerine ait çeşitlerin de getirilerek adaptasyon çalışmalarına devam ediliyor.
40’TAN FAZLA ÇEŞİT
Aralarında avokado, mango, pitaya (ejder meyvesi), longan (ejderha gözü), liçi, kamkat, altın çilek, karambola (yıldız meyvesi), passiflora (çarkıfelek meyvesi), papaya (ağaç kavunu) gibi ürünlerin de olduğu 40’tan fazla tropikal meyve çeşidi Muğla’dan Adana’ya kadar bir hatta yüzlerce dönümlük seralarda yetişiyor. Antalya’nın Alanya ve Gazipaşa ilçeleri ise Türkiye’nin tropikal meyve üsleri. Bu ilçeleri Mersin’in Silifke’si ve Anamur’u takip ediyor. Hepsi iç piyasaya sunulurken, avokado, mango, pitaya olmak üzere pek çok tropikal ürün yurt dışına da ihraç ediliyor.
ALANYALI ÇİFTÇİLER TROPİKAL MEYVEYE YÖNELDİLER
Antalya’nın Alanya ilçesinin uygun iklime sahip olması nedeniyle tropikal meyve ağaçları her sezon çoğalıyor. Bu ağaçların bölgeye iyi uyum sağlaması, iyi ürün vermesi ve diğer ürünlere göre gelirinin yüksek olması Alanyalı çiftçileri tropikal meyve üretimine yöneltmiş. Türkiye’nin avokado üretiminin yaklaşık yüzde 80’ini Alanyalı üreticiler yapıyor. İlçede 24 çeşit tropikal üründen mango, muz, passiflora, pitaya, papaya gibi meyvelerinin seri üretimi yapılarak hem Türkiye geneline satılıyor hem de yurt dışına ihraç ediliyor. Bunlar dışında 20’den fazla tropik meyvenin yetiştirilmesine yönelik de deneme ekimleri ve çalışmaları yapılıyor. İlçede çiftçinin geçim kaynağı haline gelen tropik meyvelerin önemli bir ihracat potansiyeline ulaştığını söyleyen Alanya Ziraat Odası Başkanı Tahir Göktepe, şunları kaydediyor:
YURT DIŞI TALEBİ ARTIYOR
“Adaptasyonunu sağladığımız 18 çeşit tropikal ürünümüz var. 2010’a kadar üretici ve tüketici açısından tropikal meyvelerin tanınırlığı yoktu. Avokado bahçeleri ve muz seraları yapılmaya başlandı. Bugün yaklaşık 4 bin avokado yetiştiricimiz, 3 bin 700 muz üreticimiz var. Son 3 yıl içerisinde artan mango üretimi 3 bin dekar alanda yapılıyor. Bugün 3 yaşında olan mango ağaçları, seneye verim vermeye başlayacak ve daha fazla üretim potansiyelimiz oluşacak. 2 bin 500 dekar alanda pitaya üretimi yapılıyor. Pitayanın üretim alanının önümüzdeki 2 yılda 9 bin dekar alana ulaşmasını bekliyoruz. Rusya, Macaristan, Bulgaristan’dan pitaya için talep var. Giden az sayıda üründen de memnunlar. Avokadoya da öyle başlamıştık, şimdilerde 12 ülkeye ürün gönderiyoruz. Geçen yıl 20 milyon adet avokado ihracatı yapıldı. Pitaya için de ihracat başarısı yakalayabiliriz ama önce daha fazla üretim yapmalıyız. Bu ürünler kendi iç pazarımıza yetmeyecek durumda, yeterli ürünümüz olsa Avrupa da talip olur. Rusya, Ukrayna, Gürcistan, Polonya, Çekoslavakya gibi ülkelere ihracat yapılıyor. Önümüzdeki sene daha da çok olacak. Örtü altı papaya üretimini ise bin dekar alanda 100’e yakın üreticimiz yapıyor. Sebze üretiminden maliyeti az olan ejder meyvesi ve mangoya yönelmeler çok oluyor. Yüzde 31’i geçiş yaparken, yüzde 60’ına da yeni yatırım, yeni üretici diyebiliriz. Ben de muz serasını mangoya değiştiren üreticilerdenim. Çünkü mangonun ekonomik getirisi muzdan çok daha fazla.”
2. TROPİKAL ÜRÜNLER FESTİVALİ EKİM’DE
Ziraat odası olarak yaptıkları çalışmalara ilişkin bilgi veren Göktepe, şöyle konuşuyor:
“İlçemizde geçen sene tarım fuarı oluşturduk. Tropik ürünlerimizi öne çıkarmaya çalıştık. Avokado temalı 1. Alanya Tropikal Ürünler Festivali yaptık. Bu sene de 2’ncisini Ekim’in ikinci haftasında yapacağız. Alanya için mega proje dediğimiz Alanya’nın tropikal ürünlerinin tanıtımını yapacağımız, adaptasyonunu sağlamış 18 ürünün üretimini yapıp teşhir edebileceğimiz, üreticilerimizi teşvik edebileceğimiz, aşılı fidan üretimi ve Ar-GE çalışlarını yapacağımız 10 dekarlık örtü altı sera oluşturduk. İnşaatı şu anda bitmek üzere. Eylül başında fidanların dikimini yapacağız.”
‘AVOKADOCU AYŞE’
Kadın üreticilerden Ayşe Mecek eşi sayesinde avokado yetiştiriciliğine başlamış. Mecek, hikayesini şu sözlerle anlatıyor:
1993’de eşim 55 adet avokado ile şehir dışı turu yapmış ve yol parasını çıkarmış. Daha sonra ticaret amaçlı kendi bahçesinde avokado üretmeye başlamış. Evlendikten sonra bahçemizi büyüttük, fidan yetiştirdik, aşılama yaptık. Şu an 900’e yakın avokado ağacımızdan haftalık 10 bin civarı avokado topluyoruz. 11 aya yakın avokado satışımız oluyor. 2016’da e-ticaret sitesi açıp, Alanya’da internetten avokado satışı yapan ilk kadın benim. “avokadocuayse.com” üzerinden haftalık 6-7 bin satış yapıyorum, eşim de ihracatını gerçekleştiriyor. Biz ilk başladığımızda Türkiye’de avokadoyu bilen yoktu. Şimdi yeni bir bahçe daha aldık. Farklı aşılamalarla kendimiz yeni bir cins ortaya çıkarttık. Soy ismimizi verdiğimiz ‘Mecek’ cinsi avokadomuzun raf ömrü uzun olmasından dolayı ihracatın tercih ettiği cinslerden biri oldu. Patentini almak istiyoruz. Avokadonun çekirdeğinden yaprağına kadar inanılmaz faydaları var. Kanser hastalarından çocuklara kadar herkes yemeli. Ayrıca iç dokusuyla da hamile bir kadını temsil ediyor.”
HOBİ BAHÇELERİNDEN İHRACATA
Türkiye’de 2000’li yılların başında hobi bahçeleri için yurtdışından getirilen ürünlerle başlayan tropik meyve yetiştiriciliği, yerli fidanların da katkısıyla artmaya devam ediyor ve ihracat potansiyeli de her yıl yükseliyor. Batı Akdeniz İhracatçılar Birliği’nin (BAİB) verilerine göre, 2018’de 5 bin 425 ton olan tropikal meyve ihracatı, 2019’da 5 bin 641 ton, 2020’de 6 bin 738 ton, 2021’de ise 12 bin 231 tona ulaştı. Tropikal meyve ihracatından dört yıl önce 4 milyon 696 bin dolar gelir sağlanırken, bu rakam 2021’de 14 milyon 372 bin dolara çıktı. Türkiye’nin ürettiği meyveleri en çok sattığı ülke Rusya. BAİB’in verilerine göre 2021’de Rusya’ya 5 bin 745 ton tropikal meyve ihraç edildi. Tropikal meyve çeşitlerinden ise en fazla kivi, avokado, yaban mersini, Trabzon hurması, böğürtlen, mango, ananas, çarkıfelek (passion furit), pitaya ve guava ihraç edildi.
‘MANGO AVOKADOYU GEÇEBİLİR’
Üretici Toygar Tim de muz serasını mangoya çevirerek, tropikal tarıma geçiş yapanlardan. Tim, “İleriye dönük daha mantıklı bir yatırım olacağını düşünerek, muzu söküp mango ekmeye karar verdik. 6 dönüm alana 600 ağaç dikeceğim. Tropikal tarımın önünün açık olduğunu düşünüyorum. İç ve dış pazarıyla avokadonun yerine bile geçebilir. Kilo fiyatı Alanya’da 120 TL’den gidiyor. Yurt dışı pazarı daha da yüksek. İhracat olanakları daha fazla. Avokadoya da zamanla talep artmıştı, mangoya da talep yükseliyor ve sürüm artıyor” diyor.
COĞRAFİ İŞARET ALDI
Alanya Avokadocular Birliği Başkanı ve aynı zamanda üretici Hilmi Sevilgen, “İlk avokadomuzu 2010’da marketler zincirine satmaya başlayınca tüketicisi de çoğaldı. 2018’de Alanya avokadosunun coğrafi işaretini aldık ve ilk ihracatımızı Ukrayna’ya arkasından Romanya, Bulgaristan, Rusya, İran, Azerbaycan, Gürcistan’a gerçekleştirdik. Türkiye’de avokadonun başkenti Alanya. Antalya’nın yüzde 80’ini, Türkiye’nin de yüzde 76’sını Alanya üretiyor” diye konuşuyor.
HEDEF 100 MİLYON ADET
Bölgede hasadın geç başlamasının avantaj olduğunu söyleyen Sevilgen, şunları söylüyor:
“Eylül- Ocak arası bizim hasat dönemimiz. Dünya’da avokado tükendiği zaman Türkiye’de başlıyor. Çok rahat bir şekilde ürünlerimizi hem Avrupa’ya hem de diğer ülkelere pazarlama şansımız var. Balkan ülkelerine, Orta Doğu’ya çok ihracat gerçekleştiriyoruz. Son olarak Hollanda ile de görüştük. Ama ürünümüz az olduğu için yollayamıyoruz. Türkiye’de de tüketim her geçen gün artıyor. Bu yıl Hollanda’ya, Almanya’ya avokado ihracatı yapmak istiyoruz. 2021’de Almanya ya deneme amaçlı avokado göndermiştik. Bizden tır bazında avokado istediler. Bizim üretimimiz yurt içine yetmediği için gönderemedik. Geçen yıl 19 tır ihracat gerçekleştirdik ve yaklaşık 70 milyon adet avokado üretimi yaptık. Bu yıl hedefimiz 100 milyon adet. Bu yıl tane fiyatı 25-30 TL’ye kadar çıktı. Genelde bu bölgeler narenciye, limon, greyfurt, portakal, Malta eriği üzerineydi şimdi bu alanların yüzde 50’si muz serasına ve yüzde 50’si de avokadoya döndü. Aşırı yapılan muz seralarının da örtü altı olduğu için mangoya dönüşmeye başladı.
DİĞER BÖLGELERE GÖRE FARKLI VE KALİTELİ
Vitamin, mineral, besin değeri, yağ oranı açısından Alanya’da yetişen avokado diğer bölgelere göre çok daha farklı ve kaliteli. Avokadoyu tanıtmak için özellikle gastronomi üzerine yapılan fuarlara katılıyoruz. İnsanlar avokado ile ilgili yemekleri bilmiyorlar. Avokadoyu tatlıyla da salataya da koyabiliyorsunuz, kızartmasını da yapabiliyorsunuz. Tropikal meyve olduğu için içerisine koyduğunuz yemeğin veya salatanın tadını bozmuyor, ayrı bir lezzet sunuyor.”
2018’de Alanya avokadosu ve Alanya yenidünyasına, 2022’de Alanya muzuna coğrafi işaret alındı. Ejder meyvesi (pitaya) ve mango için çalışmalar yapıldığı belirtiliyor. Ayrıca, ABD’den getirilen pitaya, passiflora, mango, longan, litchi ve guava türlerine ait 11 çeşit tropikal meyvenin 7’si Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi’nce tescillendi.
