Giriş
Türkiye’nin parmakla gösterilecek ender illerinden biri olan Afyon, sahip olduğu potansiyeli mütevazı tarzıyla sanki yıllarca gizlemiş. Şehrin kılcal damarlarını keşfetmek için çıktığımız küçük yolculukta bu kadim şehrin ne kadar büyük ve değerli hazineleri barındırdığına şahitlik ettik.
Afyon, stratejik konumu girişimci ruha sahip cesur iş insanları, verimli toprakları, 100 yıldır kendini üretime adamış firmaları, Airbus’a üretim yapabilecek kabiliyete ulaşan teknolojik girişimleriyle bambaşka bir lige doğru yol alıyor. Artık kabına sığmayan bir Afyon var.
39 ülke ve 4 serbest bölgeye ihracat yapıyor,
Yıllık ihracatı 400 milyon doların üzerinde,
1 dolar ithalata karşılık 5.2 dolarlık ihracatı bulunuyor,
İhracatın ithalatı karşılama oranında Türkiye’de ilk 10 arasında,
Airbus’a parça üretebilecek yetkinlikte işletmelere sahip,
Mermerin başkenti ve doğaltaş ihracatında Türkiye’de ilk 3’te,
9 organize sanayi bölgesi (OSB) ile büyükşehirleri bile sollamış,
Türkiye’nin yumurta piyasasını belirliyor,
Haşhaş üretiminde birinci, vişne üretiminde üçüncü, domateste beşinci sırada,
401 binin üzerindeki büyükbaş hayvan varlığıyla 11’inci sırada,
Kaymaklı lokumlarıyla, sucuğuyla, yemekleriyle damaklarda inanılmaz tatlar bırakıyor,
Coğrafi işaretli 48 ürünüyle Türkiye’de 5’inci,
Yüzde 7.1 ile işsizlik oranı Türkiye ortalamasının çok altında,
Kaplıcalarıyla, tarihiyle, misafirperverliğiyle öne çıkıyor. Daha sayamadığımız onlarca özelliğe sahip olan bu şehrin adı Afyonkarahisar...
BÖLGELERİ BİRLEŞTİREN PARLAYAN YILDIZ
Afyon, Türkiye’nin en önemli kara ve demiryollarının kesiştiği stratejik bir noktada. Ege’yi İç Anadolu’yu ve Akdeniz birbirine bağlayan doğal bir köprü vazifesi de gören şehir keşfedilmeyi bekleyen içi mücevher dolu bir hazine sandığı gibi adeta. Milyonlarca kişinin hayatında en az bir kez geçtiği şehirle ilgili aklında kalan belki sucuk ve lokumlar olmuştur. Ama bu şehir çok daha büyük cevherleri bağrında taşıyor.
MUAZZAM BİR EMEK VAR
POSTA Gazetesi ekibi olarak geçen hafta bu ili ziyaret ettik. Gerek Afyonkarahisar Valisi Doç. Dr. Kübra Güran Yiğitbaşı’nın, gerek Afyonkarahisar Ticaret ve Sanayi Odası (ATSO) Başkanı Hüsnü Serteser ile ATSO Meclis Başkanı Mustafa Ali Çelikten’in anlattıkları, gerekse ziyaret ettiğimiz üretim tesislerindeki yöneticilerin verdiği bilgiler ve izlenimlerimiz; açık söyleyelim bizi çok etkiledi ve hayretler içinde bıraktı. Bu şehirde muazzam bir çaba ve emek var!
TÜRKİYE’NİN İLK BÖLGESEL HAVALİMANI
İstanbul’dan ettikten 40-45 dakika sonra teker, 2012 yılında Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan tarafından açılan Zafer Havalimanı’na değdi. Haftada karşılıklı 4 seferin düzenlediği Zafer Havalimanı; Kütahya, Afyonkarahisar ve Uşak illerine hizmet vermesi nedeniyle Türkiye’nin ilk bölgesel havalimanı unvanına sahip. Afyon’da ilk durağımız konaklayacağımız 5 yıldızlı İkbal Termal Hotel oldu. Kentte bunun gibi toplam 11 tane 5 yıldızlı termal otel bulunuyor. Daha sonra, üç dönemdir ATSO’da başkanlık görevini yürüten Hüsnü Serteser’i makamında ziyaret ettik. Kendilerinden kentin genel ekonomik durumunu, devreye alınacak projeleri ve taleplerini dinledik.
İHRACATTA 1 MİLYAR DOLARI AŞAN İLLER ARASINDA GİRECEK
Hüsnür Serteser, sözlerine Ticaret Bakanlığı’nın kısa süre önce aldığı ve uzun yıllardır savunduğu bir kararı hatırlatarak başladı. Serteser, “Bakanlığın aldığı karar ile artık ihracat, üretim yapılan il hanesine yazılacak. Daha önce mermer burada üretilse de siparişi bağlayan firma İstanbul’da olduğundan ihracat İstanbul’dan yapılmış sayılıyordu. Buna ihraç kayı tlı satış deniyor. Bunun değişmesi için çok uğraştım. Alınan karardan son derece mutluyum” dedi. Serteser, düzenleme nedeniyle Cumhurbaşkanı Erdoğan’a, Ticaret Bakanı Ömer Bolat’a ve Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Başkanı Rifat Hisarcıklıoğlu’na teşekkür etti. Yeni sistemle birlikte Afyon ihracatta süper ligdeki iller arasına girme yolunda büyük bir aşama kaydetmiş olacak ve kısa süre içinde 1 milyar dolarlık ihracat eşiğini aşacak.
1 DOLARLIK İTHALATA KARŞI 5.2 DOLAR İHRACAT
Afyon’un 2022 ihracatı 400 milyon dolar civarında. İhracatı her yıl artan şehrin en önemli özelliği ise cari fazla veriyor olması. Yani ithal ettiğinden daha çok ihracat yapıyor. Mesela, Başkan Serteser’in göreve geldiği 2009 yılında 1 dolarlık ithalata karşı 0.72 dolar ihracat yapan Afyon, bugün 1 dolarlık ithalata karşılık 5.2 dolarlık ihracat yapar hale geldi. Türkiye’de ise 1 dolarlık ithalata karşılık ortalama ihracat 0.65 dolar civarında.
‘UÇUŞ SAYISI ARTIRILSIN’ TALEBİ
THY’nin ve Anadolujet’in (AJet) Zafer Havalimanı’na uçuş sayısını artırmasını talep eden Serteser, “Bizim birçok hemşerimiz yurtdışında yaşıyor. Bu nedenle yurtdışına da uçuş koyulabilir. Pandemiden önce her gün 1 uçuş yapılıyordu. Şimdi haftada 4 güne düştü. Onun da saatleri turizme uysa iş insanlarına uymuyor. Burası ticari kaygılar düşünülmeden önem verilen bir havalimanı olmalı. İstikrarlı tarifeli uçuş olursa buradaki yabancı misafirlerimizin sayasını da artırabiliriz” diye konuştu.
HIZLI TREN 2027’DE GELİYOR
Afyon’dan da geçecek olan Ankaraİzmir hızlı tren projesini dört gözle beklediklerini dile getiren Hüsnü Serteser, projenin 2027’de tamamlanacağını söyledi. Böylece kentin Ankara’dan 1.5 saat, İzmir’den 2 saatte ulaşımı olacak. Afyon, Ankara-İzmir hızlı treninin hayata geçmesiyle iki büyük metropolün banliyösü durumuna gelecek. Şehrin cazibesi artacak ve hızlı tren şehrin ekonomisine ciddi katkı sağlayacak.
YEŞİL OSB’YE TALEP YAĞIYOR
Afyon’da üretim aşamasında 7, üretime geçme aşamasında 2 tane olmak üzere 9 organize sanayi bölgesi (OSB) bulunuyor. Faaliyete geçmesine sayılı günler kalan Merkez 2. OSB, ‘Yeşil OSB’ olarak kuruluyor. Hüsnü Serteser, 1.6 milyon metrekareden oluşan alanın yaklaşık 600 bin metrekaresini tahsis ettiklerine dikkat çekerek, “Talep çok yüksek. Yeşil OSB’ye minimum 100 milyon dolarlık ihracat hedefi koyduk. Türkiye’de örnek gösterilecek butik bir OSB tasarlıyoruz” diye konuştu. Yeşil OSB aynı zamanda 6’ncı bölge teşviklerinden yararlanıyor. Bu özelliğiyle de tek. Bu bölgede örneğin; makine ve inşaat dahil 1 milyar lira yatırım yapıldığında 710 milyon liralık teşvikten yararlanabiliyor.
SAĞLIK ENDÜSTRİ BÖLGESİ ÖRNEK OLACAK
Afyon’un en önemli projelerinden biri ‘Sağlık Endüstri Bölgesi’. Bu proje aynı zamanda Türkiye’de ilk olma özelliği taşıyor. 835 bin metrekarelik alana sahip ve termal otellere yakın kurulan bölge; sağlığın, termal ile buluşacağı nokta olacak. Bu bölgenin içerisinde fizik tedavi, geriatri, wellness, SPA gibi hizmetlerin konaklamalı merkezleri de bulunacak. Medikal cihaz ve ilaç endüstrisi yanında Ar-Ge merkezleri de kurulacak. Yani ciddi bir sağlık kümelenmesinden bahsedebiliriz.
İŞSİZLİK TÜRKİYE ORTALAMASININ ALTINDA
Türkiye’de işsizlik yüzde 10.4 seviyesinde. Afyon’da ise bu oran yüzde 7.1 civarında. İstihdam oranı ise Türkiye genelinde 47.5 olurken Afyon’da yüzde 50.5’lere çıkıyor. Yine işgücüne katılma oranı ilde yüzde 54.4. İstihdam yaratan sektörlere bakıldığında dengeli bir tablo görülüyor. Sanayi, tarım ve hizmetler sektörü en çok çalışanın bulunduğu sektörler olarak öne çıkıyor. Kentte 50 ve üzeri çalışanı olan 286 işletme bulunuyor. İşsizliğin en düşük olduğu iller arasında yer alan kentte birçok iş insanı kalifiye ve ara eleman bulamamaktan dertli.
YUMURTA PİYASASI ONLARDAN SORULUR
Türkiye yumurta piyasasını Afyon belirliyor. 15 milyon yumurta tavuğu sayısıyla Afyon birinci il. Günlük yumurta üretim kapasitesi 9-10 milyon adet. Yumurta, mermerden sonra en çok ihracat gerçekleştirilen ürün. Türkiye’de yumurta ihracatında Afyon’un 8’inci sırada bulunuyor. ATSO Meclis Başkanı Mustafa Ali Çelikten, Amerika’ya ve AB ülkelerine kadar ihracat söyledi. Afyon, yumurtada bu kadar öncü bir rol üstlenirken halen çok bilinen bir markasının olmaması ise bizleri düşündürdü. Afyon’un ekonomik faaliyetlerinde et ve et ürünleri üretimi de önemli yer tutuyor. 2022 yılı rakamlarına göre; 401 bin 728 büyük baş hayvan sayısı ile Türkiye’de 11’in, 1 milyon 230 bin küçükbaş hayvan sayısı ile 13’üncü sırada yer alıyor.
TARIMDA FARK ATAN ÜRÜNLER
Afyon, jeotermal kaynaklarının etkisiyle seracılığın yayın olarak yapıldığı bir il. Yeraltı kaynak sularıyla ısınan seraların verimi bir hayli fazla. Hatta Afyon domates üretiminde Türkiye’nin ilk 5 ili arasına girmeyi başarmış. Toplam sera alanı 3 bin dekarı buluyor. Kiraz (Türkiye’de 15’inci), vişne (Türkiye’de 3’üncü), kornişon (Türkiye’de 2’inci), patates (Türkiye’de 2’nci) üretimi bölge halkının gelirinde önemli yere sahip. Endüstri bitkileri arasında yer alan haşhaş da Afyon ekonomisi açısından önemli bir yer tutuyor. Haşhaş üretiminde Türkiye birincisi olan kent, bu ürünün ihracatından 20 milyon dolara yakın gelir elde ediyor.
MERMERİN BAŞKENTİNDE ÜRETİM İŞTAHI TAM GAZ
Afyonkarahisar’da mermer, mermer ve tarım makinesi yapımı, maden suyu, tuğla, çimento, konveyör bant, mutfak gereçleri gibi sanayi üretimi ile ihracata ve ekonomiye katkı sağlayan sektörler yer alıyor. Bunun yanı sıra, biyomedikal ürünleri üreten, kaya kamyonu üretimi yapan, mermeri işleyerek sanat eseri hâline getiren firmalar da bulunuyor. Ama Afyon deyince akla en çok gelen mermer oluyor. Afyonlular kendilerini ‘mermerin başkenti’ olarak tanımıyor. Rakamlar da bunu teyit eder nitelikte.
REZERVLERİN YÜZDE 40’INA SAHİP
Afyon, işletilebilir mermer rezervinin yüzde 40’ına ve mermer ihracatının da yaklaşık yüzde 16’sına sahip bir il. Yıllardır bu şehre hem ekonomi anlamında hem de Gayri Safı Yurtiçi Hasıla noktasında önemli katkı sağlayan mermer sektörü, ihracatta başı çeken bir sektör. Afyon, 2022 yılında 234 milyon 890 bin dolarlık doğaltaş ihracatıyla Türkiye doğaltaş ihracatından yüzde 11.2 pay almış. Bu rakamlarla Afyon, Türkiye’de en çok doğaltaş ihracatı gerçekleştiren 3’üncü il konumunda (birinci İstanbul, ikinci Denizli).
EN KÖKLÜ SANAYİCİ AİLE
Üretimi yerinde incelemek için, Demirci Hacı Ömer Oğulları Şirketler Grubu bünyesinde faaliyet gösteren Emin Demirel Maden AŞ’nin mermer fabrikasını ziyaret ettik. Tesis, İscehisar Mermer İhtisas Organize Sanayi Bölgesi içerisinde yer alıyor. Bu fabrikada, özenli işçilik ve ileri teknoloji üretim hatları ile yıllık 200 bin metrekare işlenmiş ürün elde ediliyor. Şirketin Yönetim Kurulu Başkanı aynı zamanda OSB’nin Yönetim Kurulu Başkan Vekili Adnan Demirel, söz konusu ürünlerin 40’tan fazla ülkeye ihraç edildiğini söyledi.
ÇİN’İN ALIMI AZALMIŞ ORTADOĞU HAREKETLİ
Ailenin dördüncü nesil yöneticisi olan Adnan Demirel, sektördeki gelişmeleri şöyle özetledi: “Çinliler daha önce iyi alım yapıyordu, son dönemde yön değiştirdiler ve alımlarını İran’dan yapıyorlar. 1 milyar dolarlık blok mermerin yüzde 60’ını Çin alıyordu. Buradan haftada 35-40 konteyner kesilmiş mermer plakaları ABD, Dubai, Suudi Arabistan, Fransa, Almanya gibi 17-18 ülkeye gönderiyoruz. Ortadoğu’da iyi bir pazar var. Mısır ve Libya dahil bu bölgeye iyi mal gönderiyoruz.”
2024 YILINDA İKİ FABRİKA AÇACAK
Üretim faaliyetlerini artırmak için 2024’de yeni fabrikaların devreye alınacağını belirten Adnan Demirel, “Bu OSB’de iki fabrika açacağız. Birinde 60, diğerinde 90 kişi açılacak. İki fabrikanın yatırım tutarı 9 milyon dolar civarında olacak” diye konuştu. Demirel, yatırımlarda kullandıkları makinelerin yüzde 100’ünün yerli olduğuna da dikkat çekti. Demirel’den aldığımız bilgiye göre söz konusu yatırımların geri dönüşü 5 yıl civarındaymış.
100 YILLIK ‘CUMHURİYET’ LEZZETİNİ AVRUPA’YA TAŞIYOR
Afyon’a gelip de sucuk yemeden gitmek olmazdı. Biz de o görevi yerine getirdik hem de Afyon OSB’de yer alan ve sucuğun tarihini yazan Cumhuriyet Sucukları Fabrikası’nda... Burada üretilen ürünler hem Türkiye’nin dört bir yanına dağıtılıyor. Ayrıca isteyene sucuk ızgara, köfte ve pastırma gibi birçok menü çeşidi servis ediliyor. Fabrikada bizi İşveren Vekili ve Genel Müdür Serdar Bodur karşıladı. Sucukların tadına bakarken Bodur’a firmanın cumhuriyetle yaşıt 100 yıllık hikayesini sorduk.
ET SAKLARKEN ORTAYA ÇIKAN FORMÜL
Afyon eşrafının tanınmış kasaplarından merhum Kasap Kara Mehmet 1920’li yıllarda yeni açtığı kasap dükkanının ismini, o döneme has duygularla ‘Cumhuriyet’ koyar. Bölge halkının et ihtiyacını karşılarken Kara Mehmet’in eti bağırsakta tuzla ve baharatlarla saklama amaçlı uygulaması, leziz bir formül ortaya çıkarır. Kara Mehmet’in yaptığı sucukların namı önce Afyon’da, zaman geçtikçe de tüm Türkiye’ye yayılır. Bugün Türkiye’nin dört bir yanında satışı gerçekleştirilen Cumhuriyet Sucukları, Afyon’un da başlıca hediyelik ürünlerinden birisi durumunda.
HAFTADA 250 TON ÜRÜN İŞLİYOR
Firmanın tüm üretimi tek bir noktada Afyon OSB’deki fabrikada gerçekleşiyor. Serdar Bodur, Afyon’da 6 bin büyükbaş hayvan kapasiteli besihaneleri olduğunu belirterek, “Haftalık 250 ton, yılda 13 bin ton et işliyoruz. 250 çalışanımız var” dedi. Yurtdışında Kıbrıs, Katar, Dubai’ye satışlarının olduğunu belirten Bodur, şöyle devam etti: “Yurtdışına açılma stratejimizin ilk adımı olarak Almanya’da üretim tesisi açacağız. Almanya’da ürettiklerimizi Avrupa Birliği (AB) ülkelerine satabileceğiz.”
TÜRKİYE’DE İLK: SUCUK MÜZESİ
Cumhuriyet Sucukları markasının sahibi olan Afyon Et Entegre AŞ, üretim tesisinin yanına ‘Sucuk Müzesi’ de kurmuş. Müzede, sucuğun ve diğer ürünlerin üretiminden sofralara kadar uzanan serüveni hem geleneksel hem de modern açılardan ziyaretçilerin beğenisine sunulmuş.
ROTASINI GÖKYÜZÜNE ÇEVİRDİ AIRBUS İÇİN PARÇA ÜRETİYOR
Yüksek teknoloji üretimde de Afyon adından söz ettiriyor. Bu kapsamda Artuk Aviation şirketini ziyaret ederek Genel Müdür Önder Artuk’tan önemli bilgiler aldık. Adından da anlaşılacağı gibi ağırlıklı olarak havacılık sektörüne odaklı faaliyet yürütüyor. Yüzde 100 yerli sermayeli şirket, zorlu havacılık ve medikal parçaları titanyum gibi en sert metalden üretme kabiliyetine sahip. Hatta ürettiği parçalar Airbus gibi dünya devi yolcu uçağı üreticileri tarafından kullanılıyor.
30-35 TRİLYON DOLARLIK PAZAR TEŞVİK ETTİ
Airbus’ın onaylı tedarikçisi olmak için 2019 yılında yola çıktıklarını belirten Önder Artuk, “2019 yılında Boeing 44 bin, Airbus da 39 bin uçak üretecekti. 2024 verisi de bunun aynısı ve hedefledikleri konjonktürde devam ediyor. Bu uçakların üretim ve bakım maliyetleri ise 30-35 trilyon dolarlık bir pazara işaret ediyor. Bu verileri bizi sivil havacılığa yönlendirdi” dedi.
TÜM UÇAKLARINDA TÜRKİYE’DEN EN AZ BİR PARÇA VAR
Önder Artuk, sivil havacılıkta üretilen parçaların kullanılabilmesi için ‘Part 21’ sertifikasının önemine işaret ederek, “Önümüzdeki süreçte de tesisimize ‘Part 21’ sertifikası alacağız. Üniversitelerle de işbirliği yapıyoruz. Eklemeli imalatla ilgili tüm hocalarımızla irtibat halindeyiz. Teknopark’ın da ortağıyız. Eklemeli imalat teknolojilisi 3D printer mantığıyla çalışıyor. Ama biz en zoru olan titanyum işliyoruz. 30 mikron hatayla üretim yapıyoruz. Parçaları TAI bizden alıyor ve tüm testleri yaptıktan sonra Airbus’a veriyor. Bugün Airbus uçaklarının tamamında Türkiye’de üretilen bir parça var” diye konuştu.
GAZİLER İÇİN KAFATASI PARÇASI DA YAPIYOR
Havacılık özelinde kurulan firma, titanyum insan vücuduyla uyumlu olduğu için medikal alanda da üretim yapıyor. Süreç şöyle işliyor: Doktor parça gereken bölgenin tomografisini çekip modelini bilgisayar ortamında Artuk Aviation’a gönderiyor. Firma da kişiye özel üretim yapıyor. Bu kapsamda gaziler için kafatası parçası, çene kemiği parçası gibi kritik parçalar üretilebiliyor. Türkiye’de bu anlamda gerekli olan medikal parçaların tamamı bu firma tarafından üretiliyor. Böylece yurtdışından getirtilebilecek parçalar burada 7’de 1 fiyata üretilebiliyor.
20 YILLIK ORTAKLIK VE DERSANEDE BAŞLAYAN GİRİŞİM
Önder Artuk, ortağı İsmail Palalı ile 20 yıllık bir geçmişi olduğunu anlattı. Bu ortaklığın kurulması da dersane yıllarına dayanıyor. Önder Bey aslında bir fizik öğretmeni. Öğretmen olarak çalıştığı dersanenin mülk sahibi İsmail Bey. İsmail Bey aynı zamanda Afyon’un önde gelen sanayicilerinden biri. Başta Önder Bey, “Uçaklar için parça üretelim” deyince İsmail Bey “Biz kim Airbus’a parça üretmek kim” diye fikre itiraz etse de gelinen noktada uzun vadeli ve istikbali göklerde olan bu vizyon hayata geçmiş.
ZEOLİT MUCİZESİ DERTLERE DEVA OLACAK
Zeolit, son yıllarda önemi anlaşılan hammaddelerden biri. Çoğu kişi bu maddenin ne işe yaradığını bilmez. Ancak Türkiye, dünyadaki rezervlerin yüzde 70’ine sahip. Bir başka deyişle dünyanın en büyük üreticisi ve satıcısı Türkiye. Dr. Hasan Hüsnü Eren, böyle bir zenginliğin birçok kritik sektörde kullanılabileceğini fark ediyor. Bu kapsamda Afyon Kocatepe Üniversitesi içinde bulunan Teknopark’ta laboratuvar çalışmalarına başlayıp ürünler geliştiriyor. Bu ürünleri kendi hastalarının tedavisinde de kullanıyor. Hatta ticarileştirdiği birçok ürünü de bulunuyor. Peki zeolit nedir? Bu madde, milyonlarca yıl önce, volkanların patlaması ile ortaya çıkan kül ve lavların, göl veya deniz suları ile kimyasal reaksiyona girmesi sonucu oluşmuş. Bilim adamları ilk zeolit mineralinin 300 milyon yıldan daha önce oluştuğunu tahmin ediyorlar. Zeolit doğal ve güçlü bir temizleme etkisi olan detoks ürünü olarak kullanılıyor. Ayrıca, sağlık dışında tarım, sanayi ve hayvancılık alanında yaygın olarak da tercih ediliyor.
TONU 200 EURO AMA İŞLENİNCE 7 BİN EURO OLDU
Dr. Eren, Türkiye’de işletmelerin bu hammaddeyi çıkarıp tonunu 200 Euro’ya sattığına dikkat çekerek,“Benim Ar-Ge yaparak geliştirdiğim ürünün tonu ise 7 bin Euro. Biz sağlık alanında kullanılan bu ürünü yurtdışından daha yüksek fiyatlarla alıyorduk. Örneğin; 4-5 yıl önce Almanya’dan 1000 liraya aldığımız ürünü, şu anda biz kendi imkanlarımızla geliştirip kutusunu 200 liradan satıyoruz. Hatta ürettiğimiz ürün o getirdiğimiz üründen daha üstün.” Röntgen odalarının kurşunla kaplanmasının yanlış bir uygulama odluğuna dikkat çeken Dr. Hasan Hüsnü Eren, “Kurşun bir duvar gibidir. Yani sadece dışarı çıkmayı engeller ama içeride dolaşıp kişilere zarar verir. Zeolit radyasyonu absorbe ediyor. Bu özelliğini kullanarak şu anda zeolit kaplı duvar projesi geliştiriyoruz” diye konuştu.
