Giriş
Okuma bayramı yaklaşırken herkeste biraz stres var. Bir grup okumayı sökmüşken, bir grup hala sınıfın çok gerisinde. Dolayısıyla öğretmenler, aileler ve en çok da çocuklar stresli ve kaygılı...
Okuma kısmındaki bu farklılık neden oluyor? Neden bazı çocuklar için okumayı sökmek bu kadar zor bir süreç haline geliyor?
ABD (Öğrenme Güçlüğü olan Bireyler Yasası-IDEA) 13 tane özel öğrenme güçlüğü kategorisi belirlemiş. Bunlardan en çok duyduklarımız DİSLEKSİ (Okuma Güçlüğü), DİSGRAFİ (Yazma Güçlüğü) , DİSKALKULİ (Matematik Güçlüğü), DİSPRAKSİ (Motor Koordinasyon Güçlüğü). Biz bugün okuma güçlüğü olan DİSLEKSİ’yi inceleyeceğiz.
Disleksi nedir?
Disleksi, normal veya normal üstü zekaya rağmen, akıcı okuma ve okuduğunu anlama sorunlarıyla kendini gösteren nörolojik temelli bir öğrenme farklılığıdır.
Disleksi’nin nedeni tam bilinmemekle birlikte beyin bölgelerindeki bilgi işlemleme süreçlerindeki farklılıklardan kaynaklandığı düşünülmektedir. Disleksi nedenleri çeşitlerine göre değişiklik gösterir. Genetik ve kalıtsal yatkınlık, çevresel faktörler, gebelikte alkol ve sigara kullanımı gibi sebeplerin etkilediğini biliyoruz. Dislekside yaşanılan sorunlar , zeka geriliği yada beyin hasarından kaynaklanmaz.
Disleksi, öğrenme güçlüğü başlığının altında en çok tanısı olan bir gruptur. Genellikle ilkokul döneminde ortaya çıkan sorunlarla birlikte aileler farklılıkları fark etmeye başlar. İlkokul ikinci sınıfa gelindiğinde belirtiler çok net bir hal alır. Günümüzde geliştirilen test ve müdahale programları ile artık çocuklar okul öncesi dönemde de tespit edilip, destek alabilmektedir. Böylece okula daha kolay adapte olup, zaman kaybetmemiş olurlar. Disleksi belirtileri yaş gruplarına göre (yani okulöncesi ve ilkokul dönemine göre) farklılık göstermektedir.
Okul öncesi disleksi Belirtileri
Okul öncesi dönemde gözlemlediğimiz belirtilerden bazıları şöyledir: Disleksi alt yapısı olan çocuklar, zaman kavramını algılamakta ve anlatırken dün, bugün, yarın, sabah, akşam gibi kavramları karıştırırlar. Günlük iş rutini takibini sırayla yapmakta ve organize olmakta sürekli yönlendirilmeye ihtiyaç duyarlar. Motor becerilerde gerilik gözlenir. Makas kullanma, dengede kalma, bisiklete binme gibi becerilerde yetersizdirler. Kopyalama, çizgi çalışmaları, boyama çalışmalarında çabuk sıkılır ve zorlanırlar. Söylenen karmaşık cümleleri anlamada ve yorumlamada sorun yaşarlar. Söylenilen üçlü yönergenin ikisini yada birini yapıp gerisini unutma durumunu çok gözleriz. Fonolojik farkındalık becerileri yaşıtlarının gerisindedir. Dikkat ve bellek sorunları yaşarlar. Çabuk dikkatleri dağılır, kolay unuturlar. Hikaye dinleme ve anlatmaya karşı ilgisizdirler ya da yaşından beklenen düzeyde anlatamazlar. Öğrendiklerini hatırlamakta zorlanırlar. Yeni kelimeleri öğrenmede, doğru yerlerde kullanmada geridirler.
Okul çağındaki çocukların disleksi belirtileri
Okumaya başlama yaşıtlarının gerisinde kalır. Okumaya başlasalar bile akıcı okumaya tam gelişmemiştir. Okuduğunu anlama, sorulara cevap verme, muhakeme becerilerinde yetersizlikler vardır. Kafiye yapısını anlama ve ayırt etmekte zorluk yaşarlar. Harfleri ve rakamları yanlış yazma, yerleştirme ve karıştırma çok rastlanır. (b,p,d,4/7, 9/6)
Nesne yada eylem isimleri yerine “şu, o, bu, şey, mmmm” gibi söz öbekleri ya da kelimeler kullanırlar. Öğrendiği bilgileri anımsamakta ipucu gerekir. Bellek sorunları vardır. Dikte çalışmalarında yönlendirmeye ve çok fazla tekrara ihtiyaç duyarlar. Soyut düşünme becerileri yaşıtlarına göre geridir. Ritmik sayma, günleri, ayları sırasıyla söyleme, alfabeyi ezberleme, olayları sırası ile anlatma gibi çalışmalarda ciddi sorun yaşarlar. Matematiksel işlemleri yapmada ve anlamada zorlanırlar. Ve bu tür çalışmaları yapmamak için direnirler. Ödev yaptırmak bu çocuklar için tam bir kaos ortamıdır.
Çocuğun disleksi olduğu nasıl anlaşılır?
Disleksi tanısı koyarken birçok etkeni göz önünde bulundururuz. Tanılama sürecinde bazı testlerden ve klinik gözlemlerden yararlanırız. Çocuğun ebeveynlerinin ve okuldaki öğretmenin görüşleri bizim için önemlidir. Değerlendirmelerimiz sonucunda gerekli görülen tedavi ve müdahale programlarından (Özel eğitim, psikolojik destek, ilaç vb.) çocuk için en yararlı olanı belirler, sürece zaman kaybetmeden başlarız.
Öğrenme güçlüğünü ortadan kaldıracak bir ilaç yoktur. Kullanılan ilaçlar kaygıyı azaltacak, dikkati artıracak bireyin ihtiyacı doğrultusunda psikiyatristler tarafından verilir. Yaşanılan dikkat ve odaklanma problemleri için okul döneminde medikal destek yararlı olabilir.
Disleksili çocuğa nasıl yaklaşmalı?
Öncelikle çocuğunuzun öğretmeni ile süreci paylaşın. Sınıf düzenlemesi yapılması önemlidir. Öğretmene yakın; ön sıralarda, yanında dikkatini dağıtacak kişilerin olmamasına özen gösterilmelidir. Öğretmenlerinden okulda işlenen dersin notlarını çocukla paylaşmasını isteyin. Ünite ve konulara uygun materyal, maket ya da görseller kullanarak konuyu anlamasını sağlayın.
Çalışırken sessiz bir ortam oluşturun; okuma, ders gibi çalışmaları bu ortamda yapın. Sesli kitap ve uygulamalardan yararlanabilirsiniz. Farklı özellik ve görseldeki kitapları incelemesini sağlayın. Büyük harflerle yazılmış, satır aralar geniş boşluklu okuma metinleri olan kitaplar tercih edin. Merakının olduğu alanlarda kitaplar alın. Odasında bir kitaplık olmasına dikkat edin. Siz de kitap okuyarak çocuğunuza model olun. Ezberletme yerine çözüm stratejisi geliştirmesine teşvik edin. Sayısal dersler ile tarih gibi derslerde not tutma şekline çok takılıp, uyarmayın. Soruları anlayıp, yazması için zaman tanıyın. Sınavlarda yönetmeliğe uygun şekilde ek süre ve destek isteyin. Çocuğunuza sorumluluk verin. Ben disleksili bireylerin ajanda kullanma alışkanlığı kazanmasını çok önemsiyorum. Bireyler böylece gününü programlamayı, zamanın önemini, hatırlamayı, sorumluluk almayı öğreniyor.
Destek ve eğitim süreci sadece uzmanlarla olan süreçte kalmamalıdır. Aileyi de aktif şekilde sürece katmak gelişim kaydedilmesi için önemlidir.
Dislektik çocuk nasıl hisseder?
Disleksili çocuklar sosyal ve duygusal alanda kaygılı bir yapıya sahiptirler. Bazen akran zorbalığına maruz kalabilirler. Çoğu öğrenilmiş çaresizlik yaşar. "Yine yapamayacağım, başaramam ki…" gibi cümleler öğrenmeye karşı tepkisellik oluşturur. Duygularını ifade etmekte ve yönetmede zorlanırlar. Farklı zamanlarda öfke patlamaları, çekingenlik ya da ağlama görülür. İlerleyen zamanlarda depresyon görülme olasılığı fazladır. Çocuğun güçlü yanlarının ortaya çıkarılması, duygularını ifade etmesi ve baş etme yöntemlerinin öğretilmesi çocuğun rahatlamasını sağlar.
Unutmayın, disleksi bir zeka geriliği değil, öğrenmedeki farklılıktır.
Sevgilerimle...
