Giriş
Takıntı, "Mantıklı olmayan, tekrar eden düşünce ve davranışlar, alışkanlıklar" olarak tanımlanır. Aslına bakarsanız hepimizin takıntıları var. Kimi bir şey söyleyince tahtaya vurur, kimi başkasının elinden makas, bıçak almaz kimi de çok gülünce kötü bir şey olacağını düşünür.
Bir davranışa 'takıntı' diyebilmek için onu iki açıdan incelemek gerekir. Çocuğun genel gelişim süreci içerisinde yer alıyor mu? Bu davranış çocuğun öğrenmesini ne kadar etkiliyor? Örnek vermem gerekirse;
2 yaş çocuğunun bağımsızlaşma isteğiyle birlikte, kendi sınırlarını koymaya çalışması ve keşfetme isteği takıntı değildir. Bir işi yapmak için diretmesi, sürekli “Neden?” diye sorması, bir oyunu sürekli oynamak istemesi, sevdiği oyuncağı yanından ayırmaması gibi davranışlar takıntı değildir.
2-5 yaş döneminde çocuğun aynı tabakta yemeğini yemesi, aynı hikaye kitabını dinlemek istemesi, sevdiği karakterin olduğu pijamayı giymesi normaldir. Bu davranışlar 5 yaşından sonra azalmak yerine artırıyorsa ya da çocuğun hayatını ve öğrenmesini etkiliyorsa dikkat etmek gerekir. Çünkü bu sürecin uzaması çocukta kaygı, huzursuzluk, hırçınlık, uyku ve beslenme sorunları, iletişim problemleri, sosyal uyum bozukluğu yaratabilir. Bunun için ebeveynin çocuğunu iyi gözlemesi, erken müdahaleye başlamak için önemlidir.
Davranışlar çocuktan çocuğa farklılık gösterebilmesine karşın belli başlıklar altında sınıflandırılır.
Çocuğun davranışları; streotipik hareketler, kompulsif davranışlar, tekdüzelik, ritüel davranışlar, sınırlı davranış kalıpları, kendini yaralama ve saplantı gibi kalıplar içinde olabilir.
Takıntılar neden ortaya çıkar?
- Anne-baba tutumları takıntı oluşmasına zemin hazırlar. (Örneğin annesi aşırı titiz bir çocuk, ellerinin kirlenmesine karşı tepkisellik oluşturabilir.)
- 2 yaşında zorla verilen tuvalet eğitimi
- Kaygılı ebeveyn tutumlarının çocuğa yansıtılması
- Genetik faktörler
- Kişilik özellikleri
- Çocuğun yaşadığı semptomların etkisi (otizm, uyaran eksikliği, bağlanma bozukluğu vb.)
Çocuklar takıntılı davranışları kendini sakinleştirme ve güvende hissetme ihtiyacı, düşünce uçuşmaları, kaygı seviyesinin yüksekliği gibi birçok sebepten yapar. Takıntılı davranışların altında yatan sebepler ve eşlik eden durumlara göre, süresi de değişir.
Aşağıdaki davranışları yoğun şekilde yapıyorsa...
- Oyuncaklarla amacına uygun oynamıyorsa (Arabayı sürmek yerine tekerleğini çevirme gibi)
- Oyuncakları yan yana sıralama ya da üst üste dizme isteğinin olması,
- Söylenen kelimeleri papağan gibi tekrarlıyor ya da hiç söylemiyorsa,
- Bir ritüeli varsa ve bunu bozmak istemiyorsa (Aynı yoldan gitme isteği, her bakkala gidişte belli şeyleri rutin olarak alma vb.)
- Belli kıyafetler dışında giysi giymek istememe,
- Aynı yiyecek yeme ve içecekleri içme isteği (Sınırlı besin seçeneği ve püre şeklinde yeme)
- Anlamsız, tuhaf gelen davranış şekilleri (Kanat çırpma, kulak kapama, parmak ucu yürüme vb.)
- Çığlık atma,
- Sebepsiz ağlama ve gülme,
- Eşyalara zarar verme ve davranış problemleri varsa bir uzman görüşü almak yararlı olur.
Ne yapmalı?
Takıntılı davranışa ceza vermek yanlış bir tutum olur. Çocuğu eleştirmek, kızmak ve rencide etmek doğru değildir. Çocuğun olumlu davranışlarını pekiştirin. Olumlu davranışlar konusunda ona model olun. Çocuk olumsuz davrandığı zaman dikkatini dağıtabilir ya da davranışı (tehlike arz etmediği sürece) görmezden gelebilirsiniz. Takıntılı davranışı iyi gözlemlemek ve analiz etmek sorunu çözmek için yararlı olur. Uzman desteği alarak davranışları azaltmak veya ortadan kaldırmak mümkündür.
Unutmayın, “Her çocuk farklı gelişir.”
Sevgilerimle…
Sorularınız için farkligelisencocuklar@gmail.com adresine mail atabilirsiniz.
