Giriş
8-19 Nisan arasında düzenlenen 41. İstanbul Film Festivali bu gece 20:30’da Cemal Reşit Rey’deki ödül töreniyle kapanıyor. Ulusal Yarışma namına üç filmin ortak yapım olmasına rağmen TR’de doğan yönetmenleriyle seçkiye dahil edilmesinin yaratacağı tartışmalar merakla bekleniyor. Kalite olarak ise sırasıyla “Kerr” ve “Birlikte Öleceğiz” geriye kalacak. 12 filmde tek mekan, kara komedi ve bilinçaltı gibi anahtar kelimelerin öne çıktığını görebildik.
PANDEMİ ÜRETİMİ ALİ KEMAL ÇINAR’A YARAMIŞ
Pandemide üretim metotları değişiyor. Yarışmada izlediğimiz 12 filmden sekizi tek mekanı kullanıyor. Bu durum da ister istemez bağımsızın bağımsızı bir üretme şeklini ortaya koyuyor. Genelde ise alınan sonuç ‘kara komedi’, ‘bilinçaltında yolculuk’ ve ‘dehşet’ ile ayar verme olarak gerçekleşiyor.
“Geceden Önce”de (“Beriya Şeve”) Ali Kemal Çınar bir roman uyarlamasına imza atıyor. Ama esasen kapalı mekanda kesişen hayatları değişik karakterlerin gözünden gece öncesi fantastik ve dramatik bir 60 dakika hissiyle sarılıyor. Bu durum da aslında ‘Kürt sinemasının Jordan Peeele’ına mı kaydı?’ misali bir soruyu devreye sokuyor. Twilight Zone bölümü olarak fantastik/korku eylemi canlanıyor. Aranan dönemsel yöntemler onun sinemasal yükselişi anlamına geliyor aslında. Ama “Gizli”deki (“Veşarti”) kadar iddialı bir final yok.
CİDDİ DEHŞET ÜZERİNDEN UZUN SOLUKLU PLANLAR
“Mukavemet”te ise Soner Caner’in şiddet yüklü bir romantik gerilim üzerinden 104 dakikalık tek plan denemesini görüyoruz. Ama yönetmenin Netflix’e satılan “Gönül”ü (2022) kadar iz bırakacak bir sonuca varma gerçekleşmiyor. Aksine tek mekanda bir yerden sonra 70 dakikayı geçince ciddi bir CSI: İstanbul tarzı bir dizi bölümüne kayış canlanabiliyor. “Ölüm Kararı”nın (“Rope”, 1948) yıllarına dönüş izliyoruz. Zaim’in “Nokta”sı (2009) kadar devrimci bir açılım yok.
“Klondike”da Ukrayna-Rusya savaşının yok edilmiş bir binanın yıkık dökük haliyle nefes alıp veren bir melankolisi var. Bu durum ise aslında taşra bunalım sinemasına Irka’nın gözünden bir şiddete karşıt bakış ortaya koyuyor. Maryana Er Gorbach’ın dehşete dair ciddi bir gözlemi var.
TEK MEKANA KOMEDİYİ SIKIŞTIRMADA ZİYA DEMİREL FAKTÖRÜ
“Ela ile Hilmi ve Ali” ise genel profildeki kara komediye yükleniyor. Ama Tayfun Pirselimoğlu’nun bir yan bölümü hissi var. Yine de üçlü ilişki filminin işleyiş tarzı “Unutulmayan Sevgili” (“Jules et Jim”, 1962) etkisini devreye sokuyor. Oyunbazlıkta yükselen boyut ise aslında “Seks Yalanları” (“Sex, Lies and Videotape”, 1989) üzerinden bir röntgencilik vizyonuna alan açıyor. Ziya Demirel ilk film olarak büyük oranda sınıfı geliyor.
Onun ortak senaristliğindeki “Zuhal”de Nihal Yalçın’ın tiplemesinin kaybolan kediyi ararken içine düştüğü ruh hali ilginç bir sinematografik zeka ile sarılıyor. Karakterin girişi ‘gerilim’ olsa da gittikçe ‘kara komedi’ ve ‘slapstick komedi’ye kayma gerçekleşiyor. Bu sayede de Nazlı Elif Durlu için ‘kısa film üretme aşamasından çıkamamış’ hali bize yansıyor. Basit yan karakterler filme bir şey katmıyor asla! Aksine ticari bir ucuzluk getiriyor.
TEK MEKANDA SİNEMASIZ DİZİ PROJELERİ
“Çilingir Sofrası”nda yemek kültürüne dair dört epizottan oluşan bir LGBTİ+ aşk filmi var. Ülkemizin kuir sinemadaki otosansür ve homofobi ile imtihanını filmin söylemine dönüştürme ezberi devreye giriyor. Bu sebeple de Şungar’a o konuya bakacak sahici bir cinsel kimlik gelmiyor. Bu da uçuruma sürüklenmeye alan açıyor aslında. 60 dakikaya zoraki bağlanmış bir mini dizi ilk sezonuyla kalınca ‘homofobik’ durmak da kaçınılmaz elbette!
“Bana Karanlığını Anlat” ise büyük oranda aslında ucuz bir tiyatro piyesinin monologlardan oluşan sinemasız ve amatör uyarlaması gibi. Ana karakterin mücadelesi ‘feminist kara komedi’yi aşırı bayat hale getiriyor. Ne senaryoya ne de karelere inanabiliyoruz. Bu açıdan “Zuhal” ile kardeşlik de anlamsızlık getiriyor. Bu iki filmin potansiyeli ancak dizi aslında.
“Yaban”da aslında taşra bunalım sineması halini “Mustang” (2015) oryantalizmiyle saran büyük oranda bir ormanda geçen psikolojik bir anne-kız ilişkisi gerilimi olarak konumlanıyor. Ama Fransızca konuşan ana karaktere senaryo yüklemekten aciz kalıyor. Onun Türkçe konuştuğu anlar ise skandal. Sadece sinematografi ile müziğin başarısıyla yükseliş var. Yönetmen kısa film işçisi olduğunu gösteriyor.
Genel anlamda ‘tek mekan sorunsalı’na direnemeden sanal dizi görünümlü filmler niyetine bugünlerde kayılan üretim çok bariz bir şekilde canlandı. Bugünün artan izleme metotlarıyla ‘sinemasal bir farkındalık’a ulaşmak güçleşiyor. Bunun yanındaki diğer problem ise sanki ‘kısa film yönetmenleri’nin uzuna yayılamayan projeleriydi.
PİRSELİMOĞLU’NDAN USTALIKLI BİR PANDEMİ FİLMİ
Tayfun Pirselimoğlu’nun pandemide üretim metotlarında aslında sıklet farkını ortaya koyduğu net. Bu sayede de ustalıklı bir distopik pandemi deadpan noir’ını deneyimliyoruz. Baştan sona müthiş bir incelik ve detaycılıkla günümüzün alegorisini çıkarıyor. Dünya standartlarında bir COVID filmi aslında canlanan.
Yönetmenin romanının uyarlamasına bu fikir çok yakışmış. Bu sayede de müthiş bir sivri zeka ile aradan sıyrılma olanağı buluyor. ‘Kara komedi’de de aslında ciddi bir üzerine çalışılmışlık var. “Ela ile Hilmi” haricinde pandemi eserlerinde özensizlik dizboyu gidiyor!
ONUNLA REKABETİ ZORLAYAN SADECE ‘BİRLİKTE ÖLECEĞİZ’
“Birlikte Öleceğiz”, “Dört Duvar”, “Turna Misali” de daha fazla mekana açılan filmler. Bunlardan ilki 2018’de çekimleri biten bir iş. Ama COVID hastası gibi duran bir karakterin izinde aslında sıra dışı bir aşk filmi modelini arayışa çıkıyor. Bu durumun peşinde aslında müthiş bir stil cümbüşüne dönüşüyor. Ülkemizde bu kadar teknik açıdan iddialı bir deneme zor çıkar. Türünde zamanla külte dönüşecektir.
Toplam içerisinde “Kerr” ile beraber iyi denebilecek tek işçilik. Melik Saraçoğlu-Hakkı Kurtuluş’un zekasından çıkan bir sinefil zihin gerçekten ufuk açıcı. Baştan sona Yeşilçam’a Kar-Wai-Sorrentino ayarı verme fikri izletiyor.
ANADOLU EFSANESİ ESTETİĞİ ARAYIŞI
Eren Danışman’ın “Turna Misali”, 2010 tarihli “Anadolu’nun Son Göçerleri” adlı belgeselin kurmacaya kaymış hali. Doğanın yitip gitmesine dair söyleyecekleri olan bir film. Akad’ın başyapıtı “Kızılırmak-Karakoyun”daki (1967) Anadolu efsanesi estetiğini uygulama hevesinde. Ama bir yerden sonra klişe sosyal gerçekçi docudrama ezberinde fazla vakit kaybediyor. Bu sebeple de kontrolden çıkabiliyor. Film, Yüksel Aksu geleneğini izlerken onun gevezeliğine kapılmanın mağduru olunmuş. Cameo’ları hiç kullanmamalıymış.
“Dört Duvar” ise Ghobadi’nin en zayıf eseri. Kurosawa’nın “Rüyalar”ına selam çaktığı final haricinde piyasa işi ve ucuz bir kara komedi gibi. Kentsel dönüşümü sözde ele alıyor. Ama ciddi bir vizyon farkı var “Kerr” ile. Senaryo açısından dibi görüyor. Yerli oyuncuları perişan ediyor.
İDDİALI GÖRÜNTÜ YÖNETMENLERİ BOYUTSUZ SENARYOLARI YENEBİLİYOR MU?
Andreas Sinanos, Vedat Özdemir, Florent Herry, Svyatoslav Bulagovskiy, Hossein Jafarian, Eyüp Boz gibi önemli görüntü yönetmenleri bu toplamda dikkat çekici. Bu ilginç. Ama senaryo namına gerçekten skandal tercihler ve vizyonsuzluklar probleme dönüşmüş durumda! Sinematografi Ödülü’nü vermek bir hayli zor olacak!
Erkek Oyuncu’da Ahmet Rıfat Şungar, Serkan Keskin, Erdem Şenocak’ın şansı olabilir. Ben ilkinin önde olduğunu düşünüyorum. Kadın Oyuncu’da Ece Yüksel, Oksana Cherkashkaya, Ece Çeşmioğlu, Nihal Yalçın var. Ama bunlardan ilki hem hak eden hem alacak gibi gözüküyor.
Film, Yönetmen ve Jüri Özel Ödülü kategorilerinde Onur Ünlü’ye de uygun bir şekilde “Birlikte Öleceğiz” ile “Kerr “arasında bir yarış olabilir. “Ela ile Hilmi ve Ali”, “Çilingir Sofrası” ve “Geceden Önce” da içeri girebilir. Bu üçlüden biri ‘Senaryo’ya da kayabilir. Ünlü’nün ciddi vizyon sahibi çılgın işlere verme sevdasını bildiğimizden böyle bir zafer şaşırtmaz. Türkiye yapımı olmayan filmlere ödül çıkacak mı göreceğiz. Ama “Klondike”ın Görüntü Yönetmeni, Sanat Yönetmeni ve Kadın Oyuncu ihtimalleri var.
Uluslararası Yarışma’da Strickland’in başyapıtı “Flux Gourmet” ile diğer filmler arasında sıklet farkı var. Benim kişisel sıralamamda “Birlikte Öleceğiz” ikinci. Ancak her iki eser de ‘kara komedi’ içerseler de fazla deneme yaptıkları için Filipinler’den “Leonor Asla Ölmeyecek”, “Vortex” ve “Masumlar” (“The Innocents”) duygusal ve kişisel tercihler noktasında Bent Hamer’in tercihi olabilirler.
İlk Film Ödülü’nde “Ela ile Hilmi ve Ali” hak eden. Ancak “Yaban”, “Turna Misali” ve “Zuhal” içeri girebilir. “Bana Karanlığını Anlat” alırsa ise skandal olur.
KEREM AKÇA’YA GÖRE ULUSAL YARIŞMA FİLMLERİNİN SIRALAMASI:
1-Kerr 8
2-Birlikte Öleceğiz 7
3-Geceden Önce 5.5
4-Ela ile Hilmi ve Ali 5.3
5-Mukavemet 4.5
6-Klondike 4.5
7-Turna Misali 4.5
8-Yaban 4.5
9-Zuhal 3.8
10-Çilingir Sofrası 3.3
11-Dört Duvar 2.6
12-Bana Karanlığını Anlat 1.9
ÖDÜLLERİ KİM ALIR, KİM ALABİLİR, KİM ALMALI?
FİLM
Kim Alır: Birlikte Öleceğiz
Kim Alabilir: Kerr
Kim Almalı: Kerr
YÖNETMEN
Kim Alır: Tayfun Pirselimoğlu
Kim Alabilir: Hakkı Kurtuluş-Melik Saraçoğlu
Kim Almalı: Tayfun Pirselimoğlu
ÖZEL ÖDÜL
Kim Alır: Ela ile Hilmi ve Ali
Kim Alabilir: Geceden Önce
Kim Almalı: Birlikte Öleceğiz
SENARYO
Kim Alır: Çilingir Sofrası
Kim Alabilir: Ela ile Hilmi ve Ali
Kim Almalı: Ela ile Hilmi ve Ali
KADIN OYUNCU
Kim Alır: Ece Yüksel (Ela ile Hilmi ve Ali)
Kim Alabilir: Oksana Cherharshkaya (Klondike)
Kim Almalı: Ece Yüksel (Ela ile Hilmi ve Ali)
ERKEK OYUNCU
Kim Alır: Ahmet Rıfat Şungar (Çilingir Sofrası)
Kim Alabilir: Serkan Keskin (Ela ile Hilmi ve Ali)
Kim Almalı: Ahmet Rıfat Şungar (Çilingir Sofrası)
KURGU
Kim Alır: Birlikte Öleceğiz
Kim Alabilir: Ela ile Hilmi ve Ali
Kim Almalı: Birlikte Öleceğiz
SİNEMATOGRAFİ
Kim Alır: Kerr
Kim Alabilir: Mukavemet
Kim Almalı: Kerr
SANAT YÖNETİMİ
Kim Alır: Kerr
Kim Alabilir: Birlikte Öleceğiz
Kim Almalı: Kerr
MÜZİK
Kim Alır: Yaban
Kim Alabilir: Birlikte Öleceğiz
Kim Almalı: Birlikte Öleceğiz
