Giriş
Böbrek yetmezliği genellikle belirti vermeden sinsi biçimde ilerliyor. Şeker, tansiyon, böbrek iltihabı gibi hastalıklar sonucunda gelişen kronik böbrek yetmezliği bazen bacaklarda ödem ve kronik yorgunlukla kendini gösteriyor. İç Hastalıkları ve Nefroloji Uzmanı Prof. Dr. Süheyla Apaydın anlatıyor.
KRONİK BÖBREK YETMEZLİĞİ NEDİR?
Böbreklerimizin işlevlerini yerine getirememesidir. Pek çok hastalık bu tabloya yol açabilir. Örneğin, şeker, tansiyon, böbrek iltihabı ya da taşı zamanında tedavi edilmezse ilerleme eğilimi gösterir. Bu ilerleme sonucunda böbreğin kanı temizleyip atıkları vücuttan atan birimleri önce yavaş yavaş sonra da hızlı biçimde yok olur. Böbreklerin yapısı bozulur, küçülmeye başlar.
HANGİ HASTALIKLAR BÖBREK YETMEZLİĞİ İLE SONUÇLANABİLİR?
- Nefritler (böbrek iltihabı)
- Böbrek ve idrar yolu taşları
- Doğumsal ve genetik hastalıklar
- Böbreğin doğuştan yapısal bozuklukları
- Şeker hastalığı, yüksek tansiyon
- Damar sertliği, romatizmal hastalıklar
- Enfeksiyonlar
HASTALIĞIN BAŞLANGIÇ BELİRTİLERİ NELER?
Eğer altta yatan hastalık biliniyor takip ediliyorsa tanınması daha kolay. Sinsi seyirli olanlarda ise böbrekteki hasarın özelliği ve miktarına bağlı olarak şu belirtiler görülebiliyor:
- Tansiyon yükselmesi
- Kronik yorgunluk, halsizlik
- Gece idrara çıkma
- Ağız kokusu
- Su içme ihtiyacının artması
- Bacaklarda başlayan ödem
- Özellikle gençlerde maalesef belirtiler ancak ileri evreye geldikten sonra ortaya çıkıyor.
NASIL TEŞHİS EDİLİYOR?
- Her şeyden önce hastalık akla gelmeli.
- Tansiyonu kontrolsüz seyredenlerde
- 30 yaş altı hipertansiyonu olan kişilerde
- Diyabetlilerde
- Sık idrar yolu enfeksiyonu geçirenlerde
- Sık taş düşürenlerde
- Kalp-damar hastalarında
- Ödem sorunu yaşayanlarda
- Ailesinde böbrek hastalığı olanlarda
- Açıklanamayan kansızlığı bulunanlarda
-Birçok organ ve sistemi hasta olan kişilerde böbrek hastalığından kuşku duyulmalı.
Böbrek hastalıklarının başlama zamanı çok önemli. Eğer başladıkları ilk 3 aylık sürede teşhis edilip gerekli müdahale yapılırsa tam iyileşme ya da böbrek yetmezliğini engelleme ihtimali var. Fakat başlangıcı üzerinden 3 ay geçmiş ve iyileşmemiş tüm böbrek hastalıkları ‘kronik böbrek hastalığı’ olarak kabul edilir. Kronik böbrek hastalığının laboratuvar tanısı kreatinin ve üre değerlerinin yükselmesiyle konulur. Bu yükselmenin sebebi böbreğin temizleme gücünün azalmasıdır. Ayrıca yetmezliğin derecesine bağlı olarak başta kansızlık olmak üzere birçok metabolik bozukluk tabloya eşlik eder.
KAÇ EVRESİ VAR?
Pratikte hafif, orta, ileri ve son dönem diye evrelere ayırabiliriz. Evreleme böbreğin süzme miktarına göre yapılıyor. Süzme miktarı, kreatinin (kaslarımızda oluşan artık bir madde) düzeyine göre hesaplanarak bulunuyor. Yetişkin bir insanda böbreğin süzme gücünün yarısı, kalıcı olarak kaybolursa kronik böbrek hastalığından bahsedilir. Bu evreye gelmiş böbrek hastalığı ilerleyerek diyaliz ya da organ nakli gerektirir. Ancak her hasta son evreye ilerlemez. Hafif böbrek hastalığı olan, tansiyonu kontrol altına alınmış, riski düşük hastalar yıllarca bu evrede kalabilir. Orta ve ileri evredeki hastalar ise bu kadar şanslı değil, ilerleme yavaşlatılsa bile son evreye gelmeleri kaçınılmaz...
DİYALİZ HANGİ DURUMDA ÖNERİLİYOR?
İleri böbrek yetmezliği geliştiğinde artık vücutta birçok sistem bozulmaya, sıvı birikmeye, asit miktarı artmaya, kalp için toksik olan potasyum tuzu yükselmeye, kansızlık derinleşmeye yani tıbbi adıyla “üremi sendromu” gelişmeye başlar. Bu durumda böbreğin yerine geçecek tedavilere ihtiyaç duyulur. Bazen acil koşullarda katater takılarak diyaliz tedavisi yapılır. Aksi takdirde hasta kaybedilebilir. İki tür diyalizden söz edebiliriz. Birincisi, periton katateri ile yapılır. Yani hastanın karın boşluğuna bir tüp yerleştirilir. Diyaliz sıvıları bu tüp aracılığıyla hastanın karnına verilir. Çok küçük olduğu için kataterin varlığı hastayı rahatsız etmez. İkincisi, hemodiyalizdir yani makine yardımıyla yapılan diyaliz. Bu yöntemde hastanın kirli kanı diyaliz makinesine alınarak temizlenir, ardından kan tekrar hastaya verilir.
BU KURALLARA DİKKAT!
Kronik böbrek yetmezliği sürecini geciktirmek ya da engellemek için yapılması gerekenler:
- Böbreği tutabildiği için diyabet ve hipertansiyonu mutlaka kontrol altında tutun. Bu hastalıklar ne kadar iyi kontrol altında olursa böbreğin hastalanma ihtimali o kadar azalır.
- Tuzu azaltın, hayvansal proteinleri öğünlerde sınırlayın.
- Fazla kilolarınızı verin.
- Sigarayı bırakın.
- Kontrolsüz ağrı kesici ya da iltihap azaltıcı ilaç kullanmayın.
- Acil koşullar hariç nefroloji veya iç hastalıkları uzmanına danışmadan kontrast madde (boya) verilen tomografi, anjiografi çektirmeyin.
- Belirli aralıkla takibe gidin.
- Doktorunuz alkali tedavisi veya ürik asidin azaltılması gibi bazı ilaç tedavileri önerebilir. Bu tedavileri aksatmayın.
- İnternette bol bol tavsiye edilen gilaburu, cranberry, biberiye, kantaron, kudret narı (acı kavun) ile Çin kaynaklı bitkisel tedavilerden uzak durun. Bunların hiçbir yararı olmadığı gibi özellikle Çin kaynaklı bitkisel tedaviler hastalığın ilerlemesine yol açabilir.
