Giriş
Nefroloji Uzmanı Prof. Dr. Pınar Seymen anlatıyor...
1-FAZLA TUZ, BÖBREKLER İÇİN ZEHİR
Tuz, insan vücudu için temel bir ihtiyaç. Vücudumuz için tuz düşüklüğü zararlı ama fazlası da yüksek tansiyon ve böbrek hastalığı gibi sorunlara neden olabiliyor. Sağlıklı bir erişkin için günlük tuz tüketimi 4-6 gram arasında olmalı. Yüksek tansiyonu olanlarda ise bu oran 2 gramı aşmamalı. Günümüzde böbrek yetmezliğinin en sık ikinci sebebi yüksek tansiyondur. Tuzun fazla tüketimi yüksek tansiyona bağlı böbrek hastalığa yol açabiliyor. Yine fazla tuz tüketimi yüksek tansiyondan bağımsız biçimde de böbrek hastalığına neden olabiliyor. Fazla tuz tüketimi böbrekler için adeta zehir görevi görüyor.
Tuzu azaltmak için
- Tuz içeriği yüksek gıdalardan (hazır çorbalar, işlenmiş gıdalar, turşu) uzak durun.
- Sofrada tuzluk bulundurmayın.
- Yemeğin tadına bakmadan tuz eklemeyin.
- Peynir ve zeytinin fazla tuzunu alın.
- Tuz çeşitlerinin bir önemi yok, hepsi sodyum içeriyor. Tuz yerine kullanılan suni tuzlarda ise sodyum yerine potasyum bulunuyor. Potasyum tuzları böbrek hastalarında potasyum yükselmesine yol açarak hayatı tehdit edebiliyor. Özellikle böbrek yetersizliği olan bireylerde fazla tuz tüketimi hastalığın ilerlemesine yol açıyor.
2- YETERSİZ SU İÇİMİ
İnsan vücudunun yüzde 60’ı sudur. Sağlıklı bir erişkin günde ortalama 2 litre su içmeli. Bu miktar kişinin vücut kitlesine, ortam ısısına, sıvı kaybı miktarına göre değişebilir. Aşırı terleme, kusma, ishal gibi vücuttan aşırı sıvı kaybı olan durumlarda böbrekler su atılımını azaltarak daha konsantre, yoğun bir idrar çıkararak vücudumuzun sıvı dengesini korur. Böbrekler vücudumuzdaki zararlı maddeleri su ile atar, yeterli sıvı alınmazsa bu mümkün olmaz. Yine su eksikliği sonucunda tansiyon düşerek böbreğe giden kan akımı azalır ve böbrek yetersizliği meydana gelir. Yetersiz sıvı alımı aynı zamanda böbrek taşı oluşumunu da artırarak hem böbrek enfeksiyonlarına hem de böbrek hasarına neden olur.
3- FAZLA KAFEİN
Kafein; kahve, çay, çikolatada bulunur. Fazla tüketilmesi tansiyonu ani yükselterek böbrek sağlığını olumsuz etkileyebilir. Böbrek hastalığına bağlı sıvı kısıtlaması olan kişilerde fazla kafeintüketimi sıvı alımının artmasına neden olabilir. Aynı şekilde fosfor kısıtlaması olan böbrek yetersizliği olan kişilerde kafeinli içecekler fosfor alımını da artırır. Bu da kalp hastalığı riskinin yükselmesi demek.
4- BİLİNÇSİZ İLAÇ KULLANIMI
- Özellikle yaşlı hastalarda, ağrı kesiciler (non steroid antiinflamatuar ilaçlar) böbrek hastalığı nedeni olabilir. Bu ilaçların uzun süreli kullanımı geri dönüşümsüz böbrek hastalığı ve yüksek tansiyon açısından ciddi bir risk oluşturur. Böbrek hastalığı olan kişilerde ağrı kesici olarak parasetamol grubu ilaçlar kullanılmalı.
- Anjiyo ya da tomografi çekilirken kullanılan kontrast maddeler, kişide şeker hastalığı, sıvı azlığı, kalp yetersizliği varsa böbrek yetersizliğine neden olabilir. Kontrast kullanımından 72 saat sonra mutlaka kanda üre ve kreatinin tahlili yapılmalı.
- Bazı tansiyon ilaçları böbrek kan akımını azaltabileceğinden böbrek fonksiyonunda azalmaya yol açabilir. Bu tür ilaç verilen kişilerde 1-2 hafta sonra üre ve kreatinin kontrolü yapılarak gereğinde ilaç değiştirilmeli.
- Kolonoskopi hazırlığındaki bazı bağırsak temizleyici ilaçlar böbrek yetersizliği durumunda kullanılmamalı.
- Bitkisel ilaçlar; ağır metaller ve toksik maddeler içerebilir, potasyum düzeyini artırabilir. Bu nedenle önermiyoruz.
- Böbrek yetersizliği olan kişilerde ilaç başlanırken hesaplanarak böbrek fonksiyonuna uygun dozda verilmeli.
5- FAZLA PROTEİN TÜKETİMİ
Erişkin bir kişinin günlük protein ihtiyacı kilo başına ortalama 1 gramdır. Ağır egzersiz yapan ve kas kitlesinde artış beklentisi olan kişilerin protein tüketimi kilo başına günlük 2 ile 5 gr arasındadır. Yüksek protein alımı böbrek yetersizliğine neden olabilir. Aynı zamanda yüksek proteinle beslenmek gut hastalığı ve böbrek taşı riskini de artırarak böbrekleri olumsuz etkiler. Bu arada kas yapmak için başvurulan protein tozları da böbrek hasarına neden olur. Özellikle böbrek hastalığı açısından risk faktörleri olan kişiler protein tozu kullanmamalı.
6- BESİNLERDEKİ FOSFOR
Fosfor özellikle proteinli gıdalarda bulunur. Böbrek fonksiyonları normal olan bir kişide kan fosforu nadiren yükselir. Fosfor atılımı bozulmuşsa aşırı D vitamini kullanımı, çok miktarda lavman uygulanması fosfor düzeyini yükseltir. Böbrek yetersizliğinden dolayı diyaliz tedavisi gören hastalarda besinlerle fazla miktarda fosfor alınması, fosfor bağlayıcı ilaçların kullanılmaması, kemik hastalığı ve kalp- damar hastalığından ölüm riskini yükseltir. Fosfor yüksekliği olan hastalarda diyaliz süresi ve etkinliği artırılmalı.
7- SİGARA KULLANIMI
Sigara, yüksek tansiyona, yüksek tansiyon da böbrek yetersizliğine yol açabilir. Böbrek yetersizliği olan bir kişide sigaraya devam edilmesi böbrek fonksiyonlarını daha hızlı bozar. Sigara kullanımı böbrek atardamarında daralmaya neden olarak böbrek hastalığına yol açabilir. Sigara kullanan kişilerde böbrek kanseri daha fazla görülür.
8- YÜKSEK KALORİLİ BESLENME
Yüksek kalorili beslenme fazla kiloya yol açarak böbrek hastalığı oluşmasına neden olabilir. Fazla kilolu kişilerde aynı zamanda yüksek tansiyon ve şeker hastalığı riski de artar, bunların soncunda böbrek hastalığı gelişebilir. Diyet programı ile kilo verilmesi bu risklerin ortadan kalkmasına yardımcı olur.
